با توجه به توافق دیپلماتیک ماه گذشته ایران و عربستان، کشورهای کوچکتر عضو شورای همکاری خلیج فارس به تحولات آتی در روابط ریاض و تهران توجه ویژه خواهند داشت
گرچه پنج همسایه عربستان روابط دوجانبه منحصر به فرد و برداشت های متفاوتی از تهدیدات تهران دارند ولی همگی از کاهش تنش بین سعودی و ایران و نیز نقش پررنگ تر چین در خاورمیانه با هدف ایجاد ثبات استقبال می کنند
بحرین بیش از هر کشور دیگری در شورای همکاری، ایران را تهدیدی بزرگ برای امنیت خود می بیند
بحرین به عنوان تنها کشور عرب حاشیه خلیج فارس با اکثریت شیعه، همیشه بیش از سایر اعضای شورای همکاری در معرض نفوذ تهران بوده و خود را در برابر تلاش ایران برای صدور انقلاب آسیب پذیر دیده است
برای اینکه بفهمیم مقامات منامه تهدید ایران را چگونه می بینند، باید به اواخر دهه 1970 و اوایل دهه 1980 برگردیم. در این دوران شور انقلاب در ایران موج می زد و کشورهای همسایه همچون بحرین از آنچه حکومت روحانیون می توانستند در منطقه انجام دهند بیم داشتند
دکتر استیون رایت دانشیار روابط بین الملل در دانشگاه حمد بن خلیفه توضیح می دهد که جمهوری اسلامی با هماهنگی آیت الله منتظری گروهی نیابتی به نام جبهه اسلامی برای آزادی بحرین IFLB تشکیل داد
دسامبر 1981 این گروه با هدف تشکیل حکومت اسلامی در بحرین و اخراج نظامیان آمریکایی از این کشور اقدام به کودتا کرد
مقمات بحرین صدها تن از اعضای IFLB را دستگیر و 73 تن از جمله 11 سعودی، یک عمانی و یک کویتی را به زندان محکوم کردند. نیویورک تایمز آن زمان گزارش داد: «به گفته دولت بحرین برخی از توطئه گران در ایران آموزش دیده اند و سلاح های خودکار و لباس های پلیس بحرین که ظاهرا در ایران ساخته شده بود داشتند»
جمهوری اسلامی تا به امروز با برخی از گروههای شبه نظامی شیعه ضد دولت در این کشور مانند گردان های اشتر و سرایاالمختار ارتباط دارد
پس از بهار عربی 2011 نقش بالقوه ای که سازمان های مخالف شیعه بحرینی تحت حمایت سپاه پاسداران می توانستند در این کشور ایفا کنند، حاکمان منامه را آشفته و نگران کرد
اما این بدان معنا نیست که همه شیعیان بحرین به ایران وفادار هستند؛ بسیاری از شیعیان در بحرین و دیگر کشورهای شورای همکاری از تبعیض رنج می برند اما حکام این کشورها به جای حل این تبعیض ها و توجه به مشکلات داخلی، سعی می کنند نارضایتی شیعیان را در نتیجه نفوذ ایران نشان دهند
نکته دیگری که بر روابط ایران و بحرین سایه انداخته، سابقه ادعای حاکمیت ایران نسبت به این کشور کوچک خلیج فارس است. از زمانی که بحرین در ژانویه 2016 به عربستان پیوست و روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کرد، استقلال و تمامیت ارضی بحرین هدف حملات لفظی قرار گرفت و به عامل مهم تنش آفرین بین تهران و منامه بدل شد. به گفته حسین ایبیش محقق ارشد مؤسسه کشورهای عرب خلیج فارس در واشنگتن: «در موارد متعددی رسانه های نزدیک به حکومت و حتی مقامات ایران برای نخستین بار در دوران جمهوری اسلامی ادعای قدیمی حاکمیت پارس ها بر 100درصد خاک بحرین را مطرح کردند»
وی افزود: «ادعای حاکمیت ایران بر بحرین در زمان شاه مطرح بود تا اینکه شاه با فشار بریتانیا و آمریکا مجبور به دست کشیدن از این ادعا شد اما مقامات بحرینی هیچوقت باور نکردند که ایرانیان به طور کامل از آرزوی ادغام مجدد بحرین با ایران دست کشیده اند و به نظر می رسد که متأسفانه این ترس موجه بوده است»
از سوی دیگر ایران سیاست خارجی بحرین را تهدیدی علیه خود تلقی می کند. منامه به عنوان یکی از متحدان اصلی غیرناتوی آمریکا و میزبان ناوگان پنجم این کشور نقش مهمی در تسهیل حضور نظامی واشنگتن در خلیج فارس دارد
تهدید دیگری که ایران از ناحیه بحرین حس می کند، ناشی از رابطه بحرین و اسرائیل است چراکه اسرائیل از سال 2020 بدنبال حضور در خلیج فارس بوده و بحرین به عنوان دومین کشور عرب که به توافقنامه ابراهیم پیوست، زمینه این حضور را فراهم کرده است
شروع تازه؟
با وجود این مشکلات و تنش های جدی در روابط دوجانبه ایران و بحرین، منابعی در خاورمیانه گفتند که منامه و تهران در ماههای اخیر با یکدیگر تعامل دیپلماتیک داشته اند «با توجه به توافق دیپلماتیک ایران و عربستان در 10 مارس پس از بازگشایی سفارتخانه ها در تهران و ریاض، احتمالا پس از مدت کوتاهی شاهد عادی سازی رابطه بین ایران و بحرین خواهیم بود»
جدای از این خبر نشانه های دیگری از گرم شدن روابط ایران و بحرین وجود دارد. 13 مارس یک هیأت ایرانی در صدوچهل و ششمین مجمع شورای اتحادیه بین المجالس در بحرین شرکت کرد و با یک نماینده پارلمان بحرین دیدار نمود
سخنگوی وزیر خارجه ایران همان روز از پیشبرد مسیر دیپلماسی صحبت کرد و گفت: «با فضای مثبتی که در منطقه شاهد هستیم، می توانیم انتظار داشته باشیم که این تحول مثبت در ارتباط با سایر کشورهای منطقه از جمله بحرین نیز اتفاق بیفتد»
21 مارس معاون اول پارلمان بحرین عبدالنبی سلمان گفت که پروازهای بین دو کشور به زودی از سر گرفته می شود
حسین امیرعبداللهیان دیپلمات ارشد ایران در مصاحبه با الجزیره در 29 مارس گفت که سلطان هیثم (شاه عمان) اخیرا برای گفتگو در مورد وضعیت روابط منامه-تهران به بحرین سفر کرده و بر تداوم نقش دیرینه مسقط به عنوان پل دیپلماتیک بین ایران و کشورهای عربی تأکید کرد
در چارچوب توافق دیپلماتیک ایران و عربستان، احتمال بهبود روابط ایران و بحرین نیز وجود دارد. دکتر رایت با ذکر این مطلب افزود: «توافق ایران و عربستان منجر به کاهش تنش ها در منطقه می شود و این امر به طور بالقوه می تواند محیط باثبات تری را برای بحرین و سایر کشورهای خلیج فارس ایجاد کند؛ علاوه بر این می تواند منجر به کاهش لفاظی های ایران در حمایت از شیعیان بحرین شود»
چالش های پیش رو
اما حتی اگر روابط ریاض و تهران به میزان قابل توجهی بهبود یابد، لزوما کار ایران و بحرین را در غلبه بر مشکلات جدی فیمابین آسان نمی کند
دکتر رایت توضیح می دهد: «از انحا که بحرین، ایران را تهدیدی اصلی برای امنیت ملی خود می بیند نمی تواند به این کشور اعتماد کند و همین امر مانع از تعمیق روابط می شود. در نتیجه ما نباید در آینده نزدیک انتظار بهبود قابل توجه در روابط بین دو کشور را داشته باشیم»
سایر کارشناسان نیز ارزیابی مشابهی دارند. دکتر احمد خزاعی نویسنده کتاب «درهم تنیدگی: تاریخچه روابط ایران و بحرین» در مصاحبه با ما گفت که درست است که کاهش تنش در روابط ایران و عربستان تأثیر مثبتی بر روابط ایران و بحرین می گذارد اما نباید زود به این نتیجه رسید که روابط منامه و تهران به سرعت بهبود پیدا خواهد کرد
به گفته خزاعی: «برای اینکه مذاکرات ایران و بحرین را جدی تلقی کنیم، به چیزی فراتر از بیانیه های مطبوعاتی نیاز داریم»
ایبیش معتقد است: «اگر روابط بحرین-ایران در نتیجه کاهش یا توقف حمایت تهران از جناح های شیعه ضد سلطنت در بحرین بهبود یابد، در آن صورت می توان گفت که اراده ای جدی برای تغییر رابطه وجود دارد؛ ولی دلیلی ندارد که فکر کنیم ایران دست از حمایت از باندهای مسلح و گروههای وابسته به سپاه در بحرین برخواهد داشت»
به گفته دکتر ایبیش وقتی ایران بخواهد در خاورمیانه نفوذ و قدرت خود را به نمایش بگذارد، به چنین گروههایی نیاز دارد پس چرا باید تصور کنیم که جمهوری اسلامی این گروهها را رها می کند «ترک این گروهها برای ایران هزینه دارد و مخالف ایدئولوژی حکومت انقلابی ایران است»
دکتر رایت با اشاره به اینکه دولت بحرین احتمالا به جای اتخاذ رویکردی آشتی جویانه با مخالفان شیعه به استراتژی فعلی امنیت ملی خود ادامه می دهد، افزود که نگرانی منامه در مورد نفوذ فزاینده ایران در این کشور و بی اعتمادی به تهران، مانع از پیشرفت رابطه دوجانبه می شود
به گفته دکتر رایت: «حتی بعد از تعامل دیپلماتیک بحرین با ایران و تغییر شرایط منطقه ای در نتیجه تحول در رابطه بین ایران و عربستان، بعید است که شاهد تغییر قابل توجهی در تعامل دولت بحرین با مخالفان شیعه باشیم». کوتاه سخن اینکه نگاه تهدیدآمیز ایران و بحرین نسبت به یکدیگر همچنان باقی خواهد ماند
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما