پس از روزها بحث و منازعه در بالاترین سطوح حاکمیت در تهران، بالاخره فرماندهان ارشد نظامی پیروز شدند و تقریبا 200 موشک بالستیک به سمت اسرائیل پرتاب کردند
به گفته سه مقام ایرانی، حمله نظامی مستقیم روز سه شنبه پس از آن صورت گرفت که فرماندهان ارشد سپاه، رهبر انقلاب را متقاعد کردند که اگر ایران بخواهد قدرتمند ظاهر شود، حمله نظامی تنها راه است
دو تن از اعضای سپاه به ما گفتند که ارتش ایران صدها موشک دیگر را نیز در مرزهای غربی آماده کرده است تا در صورتی که با حمله اسرائیل یا آمریکا مواجه شود، این موشک ها را پرتاب کند
سپاه در بیانیه ای اعلام کرد: «اگر رژیم صهیونیستی به عملیات ایران واکنش نشان دهد، با حملات شدیدتری مواجه خواهد شد»
مسعود پزشکیان رئیس جمهور جدید ایران از جمله کسانی بود که خواستار خویشتنداری شده بود ولی وی روز سه شنبه گفت که حمله موشکی اقدامی مشروع برای دفاع از خود بوده است. او به نتانیاهو هشدار داد که «ایران بدنبال جنگ نیست ولی قاطعانه در برابر هر تهدیدی خواهد ایستاد. این تنها گوشه ای کوچک از قدرت ما است؛ وارد جنگ با ایران نشوید»
در روزهای اخیر با تشدید حملات اسرائیل به حزب الله ،مشخص نبود که آیا ایران پاسخ خواهد داد و این پاسخ چگونه خواهد بود. برخی از تحلیلگران بر اساس نظرات اولیه رهبران ایران از جمله آقای خامنه ای، به این نتیجه رسیده بودند که احتمالا ایران برای اجتناب از جنگی تمام عیار با اسرائیل، حداقل مستقیما حمله نخواهد کرد
به گفته مقامات ایرانی آقای پزشکیان در جلسات خصوصی خواستار خویشتنداری شده بود و هشدار داده بود که اسرائیل در تلاش است ایران را به دام یک درگیری گسترده بکشاند. وی چند روز قبل از ترور نصرالله در سازمان ملل از تمایل خود برای کاهش تنش سخن گفت
اما محافظه کاران ایران در شبکه های اجتماعی و رسانه ها به رئیس جمهور و دولت حمله کردند و گفتند خویشتنداری مساوی با خیانت است
حمله موشکی روز سه شنبه نشان داد که کدام طرف پیروز بحث ها و مشاجرات اخیر بوده است. فرماندهان ارشد نظامی ایران به این نتیجه رسیدند که ایجاد بازدارندگی در برابر اسرائیل، برای کاهش موج حملات به حزب الله ضروری است و مهمتر از آن تهران باید برای جلوگیری از حمله اسرائیل به ایران، به سرعت دست به اقدام زند
ایرانیان همچنین می خواستند اعتبار خود را نزد اعضای محور مقاومت بازگردانند و هرگونه تصور مبنی بر ضعیف بودن ایران یا متحدان منطقه ای اش را درهم بشکنند
علی واعظ مدیرگروه بین المللی بحران پیش از حمله روز سه شنبه گفت که اجماع در ایران به سمت پاسخ دادن به اسرائیل است تا جلوی ترکتازی ها و تهاجمات بیشتر نتانیاهو گرفته شود ولی این تصمیم می تواند نتیجه معکوس داشته باشد «پاسخ ایران بسیار خطرناک است زیرا می تواند بهانه ای به اسرائیل برای حمله به ایران بدهد. اگر ایرانیان به اسرائیل حمله کنند، نشان دهنده این است که انها در محاسبات خود به این نتیجه رسیده اند که هزینه های انفعال از اقدام علیه اسرائیل بسیار بیشتر است»
به گفته یکی از دستیاران آقای پزشکیان، صرف نظر از دیدگاهها و ملاحظاتی که رئیس جمهور در جلسات خصوصی دارد، وی از هر تصمیمی که رهبر بگیرد حمایت می کند
به گفته برخی از مطلعین، تغییر استراتژی ایران ناشی از تغییر محاسبات مقامات کشور از جمله عباس عراقچی است. مقامات به این نتیجه رسیده اند که پاسخ ندادن به ترور اسماعیل هنیه و عباس نیلفروشان از فرماندهان ارشد ایران، اقدامی اشتباه بوده و این انفعال به عنوان ضعف تلقی شده است. به گفته این مطلعین آقای عراقچی به دیگر مقامات گفته است که طرح کشورهای غربی مبنی بر خویشتنداری ایران در ازای برقراری آتش بس در غزه، فریبی بیش نبوده است
به گزارش رسانه های ایران آقای خامنه ای نماز جمعه این هفته را اقامه خواهد کرد و در سخنانش احتمالا نقشه راه ایران را تعیین خواهد نمود. وی معمولا تنها در شرایط فوق العاده که امنیت ملی در خطر است نماز جمعه را اقامه می کند. آخرین نماز جمعه او سال 2020 پس از ترور قاسم سلیمانی بود
پس از حملات روز سه شنبه، حامیان حکومت از این اقدام تمجید کردند. جمعیتی بیرون دانشگاه تهران تجمع کرده، پرچم های ایران و فلسطین را به اهتزاز درآوردند و بنرهایی را به دست گرفتند که این شعار روی آن نقش بسته بود «زمان انتقام فرا رسیده است»
حمیدرضا علیمی از حامیان محافظه کار حکومت در شبکه های اجتماعی در حمایت از حمله موشکی ایران اینگونه استدلال کرد: «گاهی برای برقراری صلح باید به جنگ رفت و برای داشتن آرامش خاطر باید جنگید»
ایران آسیب پذیرتر از همیشه
به عقیده برخی از تحلیلگران، ترور حسن نصرالله ضربه نهایی را به احتمال تنش زدایی بین ایران و غرب وارد کرده است
حمله اسرائیل تنها چند روز پس از آن اتفاق افتاد که مسعود پزشکیان رئیس جمهور ایران، در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک تمایل خود را برای تعامل مجدد با غرب اعلام کرد و تیم باتجربه سیاست خارجی او مانند جواد ظریف، عباس عراقچی و تخت روانچی که در مذاکرات منتهی به برجام حضور داشتند، مشغول برقراری ارتباط با همتایان غربی خود برای گفتگو در مورد چشم انداز احیای مذاکرات شدند
ترور نصرالله ضربه ای به این تلاش ها بود. برای درک اینکه واکنش ایران به ترور نصرالله چگونه می تواند دیپلماسی با غرب را تضعیف کند، لازم است به بررسی نقش حزب الله در استراتژی دفاعی ایران بپردازیم
جنگ ایران و عراق در دهه 1980 بر تفکر استراتژیک ایران به شدت تأثیر گذاشت. درس اصلی که ایران از جنگ گرفت این بود که در نبود ائتلاف های نظامی-سیاسی که بتواند از طریق آن امنیت خود را تضمین کند، ناچار است تنها به خود تکیه نماید. نقش اصلی حزب الله از نگاه تهران، عامل بازدارنده دربرابر هرگونه حمله احتمالی اسرائیل به خاک ایران –به ویژه زیرساخت های هسته ای این کشور- بود. این نقش حزب الله آنقدر برای ایران حیاتی بود که ناظران سیاسی معتقد بودند تفنگ های حزب الله که به سمت اسرائیل نشانه رفته، در واقع بهترین بیمه ایران در برابر حملات اسرائیل است
با توجه به ریشه های عمیق حزب الله در جامعه شیعه لبنان، اسرائیل در نابودی کامل این گروه –یا هر گروه دیگری که بتواند جایگزین حزب الله شود- موفق نخواهد شد ولی تحقیر این گروه فرصتی را برای تل آویو فراهم کرده است تا در شرایطی که ایران بیش از هر زمان دیگری ضعیف به نظر می رسد، ضربه نهایی را به این کشور وارد کند. این دقیقا همان چیزی است که جرد کوشنر داماد ترامپ و از دوستان نزدیک نتانیاهو، در شبکه ایکس پیشنهاد داد و از لزوم اقدام قاطع اسرائیل در برابر ایران نوشت
رهبران ایران دیر متوجه شدند که ارزیابی اسرائیل پس از هفت اکتبر به طور چشمگیری تغییر کرده و خط قرمزهای قدیمی دیگر کارکرد خود را از دست داده است. ممکن است برخی ترور نصرالله را تلاشی بی پروا از سوی نتانیاهو برای انحراف توجه مردم اسرائیل از ناکامی های خود در غزه و تقویت جایگاه سیاسی اش در داخل تلقی کنند؛ ولی هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان داد رهبران نظامی، مخالفان داخلی و افکار عمومی اسرائیل با تاکتیک های جدید و جسورانه وی مخالف هستند
باتوجه به اینکه دولت بایدن هیچ تمایلی برای مهار اقدامات اسرائیل از خود نشان نداده است، ایران نیاز فوری به برقراری مجدد نوعی بازدارندگی دارد. گزینه تسلیحاتی کردن برنامه هسته ای این کشور –که قبل از ترور نصرالله نیز به طور فزاینده ای جذاب شده بود- اکنون مورد حمایت اکثر ایرانیان است
اما این گزینه خطرات زیادی به دنبال دارد. گرچه ایران تخصص فنی و مواد کافی برای ساخت بمب را بدست اورده؛ ولی تصمیم واقعی برای ساخت آن به طور قطع بهانه لازم را برای حمله اسرائیل و آمریکا به زیرساخت های هسته ای ایران فراهم می کند و باعث بازگشت تحریم ها می شود
اعمال مجدد تحریم های شورای امنیت، برنامه دولت پزشکیان برای تعامل با غرب، رفع تحریم ها و بهبود وضعیت اقتصادی را خنثی می کند و باعث تشدید نارضایتی عمومی می شود
گزینه دیگر ایران ارتقای فوری پدافند هوایی است. این امر به معنای تکیه بیشتر به روسیه و دادن پهپاد و موشک بیشتر به این کشور است، به این امید که روسیه نیز در عوض به ایران سامانه اس400 و دیگر تجهیزات دفاعی لازم را بدهد. اما روسیه محاسبات خاص خود را دارد؛ برای نمونه مواظب است تا نزدیکی بیش از حد به ایران، روابطش با دیگر کشورهای خاورمیانه همچون عربستان و امارات را مخدوش نکند
حتی اگر روسیه بر این محدودیت ها غلبه کند، ممکن است در ازای اعطای پدافند هوایی، درخواست های بیشتری از ایران داشته باشد؛ برای مثال خواهان ایجاد پایگاه نظامی در این کشور شود. از سوی دیگر اگر ایران در مواجهه با تهدیدات پیش رو به روسیه نزدیک تر شود، شانس تجدید دیپلماسی با غرب را از دست می دهد
اگر دولت بایدن از اهرم فشار خود برای مهار اسرائیل استفاده می کرد و حسن نیت خود را در موضوع هسته ای و امنیت منطقه ای به ایران نشان می داد، می شد از همه این اتفاقات جلوگیری کرد. ولی از آنجا که ایالات متحده درگیر کارزارهای انتخاباتی است، شانس اینکه تغییری در سیاست خود دهد صفر است
اشتباه محاسباتی اسرائیل
دیپلمات های غربی وانمود می کنند که بدنبال آتش بس هستند و سعی می کنند همه راهها را جستجو کنند تا جلوی ادامه جنگ را بگیرند؛ اما تلاش آنها برای برقراری آتش بس، نمایشی بیش نیست
ساعاتی قبل از آنکه اسرائیل اعلام کند حمله زمینی خود را به لبنان آغاز کرده است، ژان بارو وزیر امور خارجه فرانسه در یک کنفرانس خبری در بیروت اصرار داشت که پیشنهاد آتش بس 21 روزه هنوز روی میز است. ولی در حین این کنفرانس، ایالات متحده به خبرنگاران توضیح می داد که مذاکرات آتش بس متوقف شده است
ایالات متحده در حالی که از ترور حسن نصرالله رهبر حزب الله تمجید می کند و آن را «خیر مطلق» می خواند، از لزوم در پیش گرفتن راه حلی دیپلماتیک سخن می گوید. این کشور از یکسو مدعی است که عملیات اسرائیل در مرز محدود است و از سوی دیگر در مورد هزینه های انسانی این عملیات ابراز نگرانی می کند. از این می گوید که در تلاش برای تنش زدایی است و در عین حال تأکید می کند که اسرائیل کشوری مستقل است وتصمیمات مقتضی را خودش می گیرد
نکته اصلی این است که ایالات متحده از تهاجم زمینی به لبنان حمایت می کند و طرح آتش بسی وجود ندارد. روز سه شنبه تمام رسانه های غربی مدعی شدند که حملات اسرائیل هدفمند و محدود است ولی دیپلمات ها و ژنرال های اسرائیلی واقعیت را کتمان نکردند. مایک هرتزوگ سفیر اسرائیل در ایالات متحده گفت: «دولت آمریکا محدودیتی برای ما ایجاد نکرده است؛ آنها نیز می دانند که پس از ترور نصرالله وضعیت جدیدی در لبنان به وجود آمده که باید از آن برای ایجاد تغییر شکل استفاده کرد». اشاره هرتزوگ به «تغییر شکلِ» لبنان، به معنای عملیات محدود و هدفمند نیست
خشم و نفرت در سخنان مقامات اسرائیلی به سطح بی سابقه ای رسیده و میل به انتقام از مردم غزه، حالا به مردم لبنان نیز گسترش پیدا کرده است. کانال 12 اسرائیل در گزارشی از نحوه کشته شدن حسن نصرالله، از زجرکش شدن او ابراز شادمانی کرد و رئیس شورای شهر شلومی با استقبال از حمله زمینی به لبنان، «پاکسازی منطقه را ضروری» دانست. بن کاسپیت مفسر سیاسی با اشاره به فردای عملیات پاکسازی گفت که حتی مادربزرگ های رزمندگان رضوان در صورت بازگشت به جنوب رود لیتانی، باید «فورا کشته شوند»
جاه طلبی های اسرائیل تا عمق لبنان می رسد. تنها 12 ساعت بعد از اینکه وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد عملیات اسرائیل محدود است، ارتش اسرائیل دستور تخلیه بیش از 20 شهر و روستا در جنوب لبنان را صادر کرد. اویچای ادرایی سخنگوی ارتش اسرائیل در ایکس نوشت: «شما باید فورا به سمت شمال رودخانه الاولی (در نزدیکی صیدا) بروید»
این نشان می دهد که کل جنوب لبنان (تقریبا یک سوم این کشور) منطقه عملیات نظامی اسرائیل است. این در راستای وعده ای است که نتانیاهو یکسال پیش ساعاتی بعد از حمله 7 اکتبر حماس داد. وی در دیدار با برخی از مقامات بیت المقدس گفته بود: «ما خاورمیانه را تغییر می دهیم»
جرد کوشنر داماد ترامپ که خود را متخصص در امور حزب الله می داند، در شبکه ایکس نوشت: «27 سپتامبر (تاریخ ترور نصرالله) مهمترین روز در خاورمیانه از زمان دستیابی به توافق ابراهیم است...هرکس که از لزوم آتش بس در شمال سخن می گوید، اشتباه می کند. اسرائیل از راهی که رفته برنمی گردد؛ آنها اکنون می توانند کار را تمام کنند و زرادخانه ای را که به سمت اسرائیل هدف گرفته شده کاملا از بین ببرند. این فرصت دیگر تکرار نمی شود»
نصرالله که رهبری آزادسازی جنوب لبنان را پس از 18 سال اشغال برعهده داشت و بعد از جنگ 2006 با اسرائیل موفق شده بود مرزهای شمال را به مدت دو دهه آرام نگه دارد، پس از شرکت در جنگ داخلی سوریه، متحمل آسیب های زیادی شد؛ مبارزه برای آزادی فلسطین اهمیت و اولویت خود را از دست داد و نفوذ موساد اسرائیل در حزب الله آسان تر شد
صبر استراتژیک حزب الله و ایران در عدم پاسخگویی به حملات فزاینده اسرائیل، به تل آویو کمک کرد. حزب الله انتقام ترور عماد مغنیه –رهبر شاخه نظامی این گروه که سال 2008 کشته شد- را نگرفت و به ترور صالح العروری از مقامات ارشد حماس که اوایل سال جاری در ضاحیه کشته شد، پاسخ نداد
رفتار آرام ایران و حزب الله، به اسرائیل اطمینان داد که می تواند بدون هیچ مشکلی ضربات خود را به سوریه و لبنان بیشتر کند. هر بار که این اتفاق می افتاد، حزب الله و ایران می گفتند که نمی خواهند آغازگر جنگ با اسرائیل باشند و اینکه ورود آنها در جنگ در همبستگی با حماس بوده و هر لحظه در غزه آتش بس برقرار شود، کارزار انها علیه اسرائیل نیز متوقف خواهد شد
موشک ها و ویدئوهای تبلیغاتی حزب الله بیشتر جنبه نمایشی داشت و برای نشان دادن قدرت این گروه بود نه استفاده از ان. اما ادامه این اشتباه به اسرائیل اعتماد به نفس داد تا هزینه های زیادی بر حزب الله وارد کند و کاری را که اکنون شاهد هستیم، با لبنان انجام دهد
اما فقط تندروهای لبنان و ایران نبودند که دچار این اشتباه محاسباتی شدند. مسعود پزشکیان رئیس جمهور اصلاح طلب ایران نیز اعتراف کرد که آمریکایی ها به دروغ گفته اند اگر ایران از پاسخ به ترور اسماعیل هنیه دست بردارد، در غزه آتش بس برقرار می کنند. حتی بعد از حملات سه شنبه ایران به اسرائیل با پرتاب بیش از 180 موشک، پزشکیان بار دیگر اعلام کرد که ایران بدنبال جنگ با اسرائیل نیست. اما حملات روز سه شنبه نشان داد که ایران سیاست خویشتنداری را کنار گذاشته و می توان انتظار فعالیت بیشتر تمام گروههای محور مقاومت را داشت
ولی اسرائیل نیز مرتکب اشتباه محاسباتی شده است. خشونت ورزی نتانیاهو و تلاش برای مهندسی مجدد خاورمیانه در شرایطی که مسئله فلسطین هنوز حل نشده، سبب افزایش نفرت جهان عرب از اسرائیل می شود و از چهره هایی همچون نصرالله قهرمان می سازد. سلیمان فرنجیه سیاستمدار مسیحی لبنانی بعد از انتشار خبر فوت نصرالله گفت: «او به چهره ای افسانه ای تبدیل شد» و افزود که «مقاومت ادامه دارد». ابراهیم امین سردبیر روزنامه الاخبار نیز نصرالله را با امام حسین مقایسه کرد و نوشت: «سید حسن نصرالله همچون امام حسین، علیرغم هزینه های بالا برای دفاع از حق برخاست و جنگید. وی به نماد شورش در مقابل ظلم تبدیل شد و در دفاع از بیت المقدس به شهادت رسید»
همانگونه که جمال عبدالناصر رئیس جمهور سابق مصر در بین ملی گرایان عرب جذابیت داشت، نصرالله نیز بین شیعیان و توده های طرفدار فلسطین در جهان عرب شخصیتی کاریزماتیک بود. اینها مسائلی است که رهبران و مقامات عرب علیرغم همسویی با آمریکا و اسرائیل باید بدان توجه کنند و احساساتی که در بین افکار عمومی در جریان است را مدنظر قرار دهند
از همین رو است که می بینیم بن سلمان علیرغم علاقه زیادی که به عادی سازی توافق با اسرائیل دارد، متوجه محدودیت های پیش روی خود است. طبق گزارش ها وی اوایل سال جاری به انتونی بلینکن وزیر خارجه ایالات متحده گفته بود: «70% از جمعیت عربستان از من جوان تر هستند؛ آنها چیز زیادی در مورد فلسطین نمی دانند و در جریان جنگ اخیر غزه است که برای اولین بار با مسئله فلسطین آشنا می شوند. این مشکل بزرگی است؛ من شخصا به مسئله فلسطین اهمیت نمی دهم ولی مردم من اهمیت می دهند، پس باید مطمئن شوم که کاری که می خواهم انجام دهم درست است»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما