نوابغ و بزرگان چگونه ساخته می شوند؟

یکی از امور بدیهی که همگان بر آن اتفاق نظر دارند، این است که رکن اصلی و پایه های ایجاد یک ملت‌ بزرگ و با عظمت را نوابغ جامعه تشکیل می دهند و آنها هستند که با استفاده از صفات و ویژگی‌های درونی خود -چه از نظر فکری و چه از نظر عملی- به ساخت جامعه ای متمدن و پیشرفته کمک می کنند.

وجود نوابغ و بزرگان، زمینه ای را فراهم می‌کند که در ضمن آن جامعه می تواند خود را از رکود و سکون به در آورده، به سمت حرکت و تولید گام بردارد و با جهانی شدن و قافله تمدن و پیشرفت همراه شود.

آنچه گفتیم مقدمه ای بود برای بیان بحث اصلی و طرح این پرسش اساسی که: این بزرگان و نوابغ که با حضور و تأثیر تاریخی خود ملت‌های بزرگ و با عظمت می‌سازند، خود چگونه به وجود می‌آیند و به رشد می رسند؟ این سؤال از این جهت حائز اهمیت فراوانی است که اسلوب رفتاری و راهکارهایی را پیش روی ما قرار می دهد که با عمل به آن می توانیم جزو اولین کشورها و ملت‌های پیشرفته در عصر کنونی شویم.

مرجع عالیقدر آیت‌الله العظمی سیدصادق شیرازی پاسخ این سؤال را در سخنرانی ارزشمند خویش و توصیه‌هایی سودمند به مسلمانان بیان نمودند: «بزرگان و نوابغ، از ابتدا بزرگ و نابغه نبوده اند. آنها خواه مرد باشند و خواه زن، همچون بقیه مردم پا به این جهان می‌گذارند؛ ولی به تدریج موفق می شوند که با تلاش خود، عظمت و بزرگی را برای خویشتن به ارمغان آورند».

بنابراین اشخاص بزرگ و گرانقدر ساخته دست دیگران نیستند، بلکه خود با تلاشی خستگی ناپذیر و البته به کمک امکانات مادی و تعلیم و تربیت شایسته ای که از آن برخوردار بوده اند، به رشد فکری دست یافته و قله های شکوه و عظمت را یکی پس از دیگری فتح می کنند. مهمترین عاملی که سبب رشد انسان می گردد رمز و رازی است که نوابغ را در کسب موفقیت یاری می رساند و انها را از سایر هم نوعانشان متمایز ساخته و برتر می سازد.

آیت‌الله العظمی شیرازی در پاسخ به چیستی عامل ظهور این عظمت و بزرگی چنین می گویند: «شکل گیری عظمت و بزرگی به شعاری وابسته است که هم برای مردان و هم زنان کارآمد می باشد. روحانیون، بازرگانان، مقامات و مسئولان سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و غیره همگی باید با جامه عمل پوشاندن به این مهم به اوج رسند.»

راز عظمت

بنابراین از دیدگاه این مرجع والا مقام عاملی اساسی وجود دارد که به انسان برای رسیدن به عظمت و بزرگی، اراده ای پولادین می بخشد. این عامل چنان تأثیر مثبتی در تولید و ابتکار انسان دارد که موجب می شود آدمی دیگر از کار و فعالیت باز نایستد. اما چگونه یک عامل می‌تواند چنین تأثیر شگرفی داشته و باعث شود که یک شخص، از دیگر هم‌نوعان خود سبقت گیرد؟

در جواب باید گفت که دانستن این راز اراده‌ها، نیات و قلوب افراد را با شرایط محیط همگام می‌سازد. در این صورت پیکربندی عظمت و سترگی در انسان تشکیل می‌شود و انسان را طبق رویکردهای پیشرفت و تکامل از دیگران متمایز می‌سازد. به عبارت دیگر این به نظر نکته کوچک، گنجینه‌ای حیاتی و نورافشان است که می‌تواند سریع‌ترین و کامل‌ترین راه برای رسیدن به عظمت و بزرگی باشد.

این گنج گرانبها آنگونه که مرجع عالیقدر توصیف می‌کنند: «دست شستن از جستجوی آسایش» است. انسانی که همواره به دنبال آسایش و راحتی است، بهترین فرصتی که برای سبقت و پیشی گرفتن از دیگران حاصل می شود را براحتی از دست می‌‌دهد. عشرت و تن آسایی انسان را از نوآوری و ابتکار محروم می‌کند و این باعث می‌شود که فرد به یک موجود ثابت، ساکن و بی‌حرکت تبدیل شود. ازاین‌رو هر که به دنبال راحتی و آسایش است نخواهد توانست جا پای بزرگان و نوابغ بگذارد و باید این احتمال را محال فرض کند.

اما کسی که از آسایش و راحتی این جهان چشم می پوشد، از درون پر از شراره و آتش شوق است تا استعدادهای خود را شکوفا نموده و به علم اندوزی خود ادامه دهد. چنین فردی راه را بر آزادی، ابتکار و نوآوری و جاودان نمودن نام خود باز می‌یابد؛ او از شکست ناشی از سکون و ثبات رهایی یافته و خود را به پیروزی نزدیک‌تر می‌کند. ایشان می‌فرمایند: «هر کس به این کلمه (ترک آسایش) عمل نماید به موفقیت دست پیدا خواهد کرد.

ارتباط تنگاتنگی بین ترک آسایش و انجام کار و تلاش وجود دارد. به عبارت دیگر ما در مقابل یک معادله دو قطبی هستیم که قطب اول، چشم پوشی از آسایش و قطب دوم کسب مهارت و توانایی انجام کار است. این دینامیک و تحرک که رمز موفقیت عالمان و نوابغ در کسب عظمت و بزرگی است، در مرحله اول آسان به نظر می‌رسد ولی در حقیقت همه از عهده آن برنمی‌آیند.

ازاین‌رو آیت‌الله العظمی شیرازی می‌فرماید: «انسان بزرگ به دنبال انجام کاری است که از طریق آن بتواند به دیگران سود و منفعت رساند. سخت یا آسان بودن کار برای او فرقی ندارد؛ پس در سرما و گرما، در گرسنگی و تشنگی، در فقر و تهی‌دستی و بیماری و غیره در تمام این شرایط به کار و تلاش خود ادامه می دهد».

بنابراین ویژگی یک انسان بزرگ منش واقعی، آن است که هیچ‌گاه در جستجوی آسایش و راحتی نبوده، در تمام شرایط به سعی و تلاش خود ادامه می‌دهد و برای انجام کاری که در پیش گرفته از تحمل هیچ سختی و مشکلی دریغ نمی ورزد.

ابزارهای رشد و ترقی را به جوانان هدیه دهیم

بزرگان تاریخ با ترک آسایش، خود را به جایگاه عظمت و سترگی رساندند و سپس به ساختن ملت‌ها و جامعه خود پرداختند. انسان بزرگ منش می‌تواند درهای بسته را به روی جامعه خویش باز کند و در اگاهی بخشی و رشد جوانان نقش پررنگی ایفا نماید. زیرا جوانان به مدد نشاط، هوش، توانایی‌ها، استعدادها و شور جوانی که دارند در بازسازی ساختار جامعه کارآمدتر و موفق‌تر از سایرین هستند و می توانند جامعه را با پیشرفت‌ها و نوآوری‌ها همگام سازند.

بنابراین گرچه رسیدن بزرگان به مقام های عالی و قله های شکوه و عظمت حاصل تلاش‌های شخصی آنها بوده است، ولی می‌توان تجربه‌های آنان را به نسل جوان منتقل کرد تا بتوانند در مراحل مختلف علم‌آموزی از آن کمال بهره را ببرند. اگر بتوانیم رمز و شعار عبور و رسیدن به قله های عظمت و بزرگی را به آنان آموزش دهیم، درهای شکوه، تمدن و پیشرفت در کوتاه ترین زمان به روی جامعه باز خواهد شد.

لذا مرجع عالیقدر، مسئولان و دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت را مورد خطاب قرار داده، می‌فرماید: «چیزی که باید به آن بیشترین اهمیت را داد جوانان هستند، پسران و دختران، چه آنانکه در مدارس و دانشگاه‌ها به تحصیل مشغولند و چه شاغلان و متصدیان پست های مختلف در ادارات و غیره باید مورد توجه و تربیت شما قرار گیرند».

انجام این مهم که در حیطه اراده بزرگان قرار دارد، گرچه امر بسیار دشواری است ولی محال نیست. آزادی انتخاب، اعتدال گرایی، اراده جدی، روح شفاف و روشن، هوش نافذ تمام اینها به همراه به دنبال راحتی و آسایش نبودن، صفات و ویژگی‌ها و عواملی است که جوانان را به ساحل عظمت و سترگی می‌رساند. البته در این مسیر امواج سهمگینی در پیش‌روی آنها پدیدار خواهد شد ولی کسی که هدفی بزرگ در سر دارد باید که به جنگ سختی‌ها برود. اگر جوان بتواند با اراده و برنامه منظم به پیش رود بی‌شک درهای موفقیت به روی او باز شده و راه رسیدن به عظمت و سترگی برای او هموار می‌گردد.

آیت‌الله العظمی شیرازی به این شرایط اشاره داشته می‌فرماید: «بله تربیت و پرورش جوانان کاری بس دشوار و طاقت‌فرساست اما ساخت یک انسان و راهنمایی کردن او به سمت عظمت بسیار مهم است». بی‌شک راه رسیدن به قله هموار نیست و با پستی و بلندی‌هایی همراه است ولی با این همه راه بزرگی و عظمت بدون وجود این سختی‌ها و ناهمواری‌ها لذت‌بخش نیست، راهی که انسان را از هم‌نوعانش برتر می‌سازد. ازاین‌رو مرجع عالیقدر در انتهای سخن خویش می‌فرماید: «در مقابل سختی‌ها و مشکلات صبور باشید تا بتوانید کار بیشتر و بهتر انجام دهید».

مترجم: سید محمد منوری