در دوازده ماه گذشته ایران از بحرانی اسیر بحران دیگر شده است؛ خیزش زنان و جوانان در پی فوت مهسا امینی، تورم شدید و قیمت بالای مواد غذایی، نزول اقتصاد، و در آخر تیره شدن چشم انداز توافق هسته ای از جمله این بحران ها است.
اما پس از آنکه روز پنجشنبه اعلام شد از این کشور برای پیوستن به گروه بریکس دعوت شده است، مقامات ایران آن را یک پیروزی برای خود قلمداد کرده، از دستاورد تاریخی کشور سخن گفتند و از پتانسیل این گروه به عنوان شریک تجاری و برهم زننده هژمونی غرب صحبت کردند.
برخی از تحلیلگران بر این عقیده اند که این یک پیروزی سیاسی برای جمهوری اسلامی پس از یک سال هرج و مرجی است که مشروعیت نظام را در داخل و خارج به چالش کشید.
گرچه انتظار نمی رود که پیوستن به بریکس مشکلات سهمگین اقتصادی ایران را حل کند ولی به عقیده کارشناسان مزیت اصلی پیوستن به این گروه، اثبات این است که تهران دوستان قدرتمندی دارد و به ایران در مذاکره با امریکا اهرم های بیشتری می دهد.
هنری رم کارشناس ارشد مؤسسه واشنگتن گفت: «یکی از پیام های حکومت ایران برای مخاطبان داخلی و خارجی این است که نظام رفتنی نیست و اکنون همراهی و حمایت برخی از قدرت های بزرگ جهان را پشت خود دارد»
به گفته ساسان کریمی تحلیلگر سیاسی در تهران، دعوت ایران به بریکس پاداشی به این کشور به خاطر برقراری روابط نزدیک با چین و روسیه بود. ایران در حمله روسیه به اوکراین از روسیه حمایت کرد و به آن کشور پهپاد داد و نیز با دور زدن تحریم ها، نفت خود را با تخفیف زیاد به چین فروخت.
ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران که در داخل کشور به دلیل بحران های فزاینده با انتقاد مواجه است، برای تأکید بر اهمیت بریکس و پذیرش این دعوت، شخصا به آفریقای جنوبی سفر کرد.
وی در سخنانی گفت: «جمهوری اسلامی پتانسیل فوق العاده ای دارد و اماده همکاری با دیگر اعضای این گروه در سه زمینه سیاسی، اقتصادی و امنیتی است»
ولی حل مشکلات اقتصادی ایران دشوار خواهد بود. دهه ها سوء مدیریت و فساد در کنار تحریم های آمریکا، این کشور را از معاملات بانکی بین المللی و فروش نفت منع کرده و به ویران شدن اقتصاد ایران منجر شده است.
تحریم های ثانویه آمریکا که افراد و نهادهایی را که با ایران تجارت می کنند هدف قرار می دهد، مانع دیگری برای بهره مندی از مزایای مالی کامل عضویت در گروهی مانند بریکس است. به عنوان مثال به گفته تحلیلگران، ایران به احتمال زیاد نمی تواند از بانک توسعه ای که توسط کشورهای بریکس ایجاد شده است وام بگیرد.
ماههاست که ما شاهد فعالیت دیپلماتیک ایران هستیم و پیوستن به بریکس را می توان نقطه اوج این فعالیت دانست. ایران در ماههای اخیر روابط خود را با عربستان از سر گرفت، به سازمان همکاری شانگهای به رهبری چین پیوست و به یک توافق برای مبادله زندانیان با آمریکا دست یافت که در ازای آن 6 میلیارد دلار از وجوه مسدود شده ایران در کره جنوبی آزاد شد.
به گفته هنری رم: «وقتی همه اینها را با هم می بینید، به این نتیجه می رسید که قطعا ایران به اندازه یک سال پیش منزوی نیست».
چرخش ایران به سوی شرق تاحدودی ناشی از تصمیم ترامپ برای خروج از برجام بود. با خروج آمریکا و وضع دوباره تحریم ها در شرایطی که ایران به تعهدات خود پایبند بود، شرکت های اروپایی مجبور به خروج از این کشور شدند.
پس از آن بود که دولت ایران به این نتیجه رسید که دیگر نمی تواند به غرب اعتماد کند و برای توسعه اقتصادی خود به غرب تکیه نماید؛ پس سیاست خود را تغییر داد و به چین و روسیه نزدیک شد.
سال 2021 ایران و چین یک توافقنامه اقتصادی و امنیتی گسترده امضا کردند؛ بر اساس ان چین موافقت می کرد در ازای دریافت مداوم نفت ایران با تخفیف، 400 میلیارد دلار در ایران سرمایه گذاری کند. ماه ژوئن اعلام شد که فروش نفت ایران افزایش یافته و به 1.6 میلیون بشکه در روز رسیده است و چین خریدار اصلی است (آخرین بار سال 2018 ایران به این میزان نفت فروخته بود و آن زمان هنوز برجام پابرجا بود).
از سوی دیگر ایران و روسیه روابط نزدیک تر امنیتی و نظامی برقرار کردند و ایران به یکی از معدود کشورهایی بدل شد که حمله روسیه به اوکراین را تأیید کرد.کرملین با پهپادهای ایرانی، اوکراین را هدف قرار داد؛ همچنین فرماندهان نظامی ایران بارها به مسکو سفر کردند. آمریکا ماه آوریل اعلام کرد که اطلاعاتی در اختیار دارد مبنی بر اینکه ایران به روسیه کمک می کند تا یک کارخانه تولید پهپاد در شرق مسکو بسازد و این کارخانه سال آینده می تواند کار خود را آغاز کند.
ایران اقتصاد غیرنفتی خود را نیز از طریق تجارت با سایر کشورها توسعه داده است؛ بر اساس گزارش های خبری ایران به نقل از آمار گمرک، تجارت غیرنفتی ایران در سال مالی 2022-2023 با پنج عضو گروه بریکس 14% افزایش یافته و به 38.43 میلیارد دلار رسیده است.
به گفته آقای کریمی: «موفقیت های دولت در عرصه سیاست خارجی وضعیت داخلی را بهبود نمی بخشد اما به ایران اهرمی در مذاکره با آمریکا می دهد. ایران می تواند ادعا کند که واشنگتن نتوانسته است او را از نظر سیاسی منزوی کند و از نظر اقتصادی شکست دهد؛ بنابراین با اعتماد به نفس بیشتری وارد مذاکره با آمریکایی ها می شود»
اما بسیاری از ایرانیان تلاش های اخیر برخی کشورها برای تقویت رابطه با ایران را ضربه ای به آرمان های خود برای تغییر دموکراتیک در کشور می دانند.
به گفته گیسو نیا کارشناس حقوقی در شورای آتلانتیک «اقداماتی همچون عضویت ایران در بریکس می تواند وضعیت اقتصادی حکومت را بهبود بخشیده و طول عمر آن را افزایش دهد؛ بازنده نهایی در این میان مردم هستند».
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما