قطر پیش از آغاز بازی‌های جام جهانی فوتبال در ماه‌های نوامبر و دسامبر، نتوانست چهره خوبی از خود به جهان نشان دهد. رسانه‌های غربی و سازمان‌های غیردولتی، سوابق حقوق بشری این کشور به‌ویژه رفتار با کارگران مهاجر را مورد نقد و سرزنش قرار داده‌اند. گرچه این امر میتواند به قدرت نرم قطر آسیب بزند اما ذخایر گاز طبیعی فراوان این کشور در شرایطی که اروپا با بحران انرژی دست به گریبان است، میتواند ابزار قدرتمندی برای اعمال نفوذ در اختیار قطر قرار دهد.
حاکم قطر سال 2010 زمانی که به عنوان میزبان جام جهانی فوتبال در سال 2022 انتخاب شد، ضمن ابراز خوشحالی گفت: «امروز جشن می‌گیریم و از فردا کار خود را شروع می‌کنیم».
کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس مدتی است که می‌کوشند از فوتبال برای ارتقای جایگاه خود در جهان استفاده کنند. در نخستین گام یک شرکت سهامی خاص که به خاندان سلطنتی ابوظبی مرتبط است، سال 2008 تیم منچسترسیتی را خرید اما میزبانی جام جهانی توسط قطر بزرگترین موفقیت این کشورها بود.
قطر می‌خواهد از طریق ورزش قدرت نرم خود را تقویت کند. کریم صدر سیاستمدار اهل بیروت و کارشناس امور کشورهای خلیج فارس به من گفت: «روزی یکی از نزدیکان حمد بن‌خلیفه به من گفت: در دنیای مدرن حضور در کمیته بین‌المللی المپیک از حضور در سازمان ملل مهمتر است. قطر با استفاده از قدرت نرم، وجهه خود را بهبود بخشیده و بر اهمیت جایگاه خود در جهان افزوده است؛ باید هم چنین کاری بکند زیرا قطر کشوری است کوچک در همسایگی کشورهایی بزرگ و ورزش راه خوبی است برای افزایش قدرت نرم. میزبانی جام جهانی برای قطر موفقیت بزرگی بود. وقتی قطر تیم پاری‌سن ژرمن را در سال 2011 خرید، ما افزایش شهرت و اعتبار قطر را دیدیم. بعد از آن بود که تازه بسیاری از مردم فهمیدند کشوری به نام قطر روی نقشه وجود دارد. اکنون قطر به لطف ورزش به کشوری تبدیل شده است که مردم آن را می‌‌شناسند».
قدرت نرم وقتی مؤثر است که با رفتار خوب همراه باشد
پس از اعلام قطر به عنوان میزبان جام جهانی، جنجال‌هایی شکل گرفت. بسیاری به این فکر کردند که چرا کشوری که هرگز تیمش به جام جهانی راه پیدا نکرده است، باید میزبان باشد. مقاله‌ای در روزنامه گاردین منتشر شد که میزبانی قطر را دیوانگی می‌خواند. حتی رئیس جمهور وقت آمریکا باراک اوباما میزبانی قطر را تصمیمی اشتباه دانست.
قطر و فیفا به نگرانی‌هایی که در مورد سلامتی فوتبالیست‌ها برای بازی در گرمای تابستان در این کشور صحرایی ایجاد شده بود، پاسخ دادند و سال 2015 اعلام کردند که تصمیم گرفته‌اند مسابقات را از ژوئن و جولای به نوامبر و دسامبر منتقل کنند. این تغییر، شکایت تیم‌ها را بابت اختلال در برنامه بازی‌های باشگاهی به‌دنبال داشت.
ولی مهمترین انتقاد و نگرانی، بابت استثمار کارگران مهاجر بود. عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر در گزارشی که سال 2016 با عنوان «جام جهانی مایه شرم قطر» منتشر کردند، به موضوع بدرفتاری با کارگرانی که مشغول ساخت استادیوم‌ها بودند پرداختند. گاردین سال 2021 با تحقیقاتی که انجام داد، به این نتیجه رسید که حداقل 6751 کارگر مهاجر از سال 2010 تا 2020 در قطر جان باخته‌اند.
با انتشار این گزارش چند شهر فرانسه از جمله پاریس اعلام کردند که جام جهانی را تحریم می‌کنند و این بار خبری از صفحه نمایش‌های بزرگ در میادین و ایجاد مناطقی برای تماشای مسابقات در سطح شهر نخواهد بود؛ این درحالی است که در این بازی‌ها فرانسه مدافع عنوان قهرمانی است. شورای شهر بلژیک نیز تصمیم مشابهی گرفت تا اعتراض خود را به سابقه بد حقوق بشری قطر نشان دهد. شورای شهر برلین هم اعلام کرد منطقه تماشای مسابقات در دروازه براندنبورگ را برپا نخواهد کرد. به این ترتیب با اعلام این تصمیم، کشورهای اروپایی عدم اشتیاق خود را به جام جهانی 2022 نشان دادند.
نگرانی‌های حقوق بشری همچنین باعث شد که یکی از بزرگترین بازیکنان تاریخ فوتبال اریک کانتونا مهاجم سابق منچستر یونایتد و تیم ملی فرانسه، اعلامیه نمادینی صادر کند و از تحریم مسابقات سخن بگوید. وی در گفتگو با دیلی میل عنوان کرد: «شخصا این بازی‌ها را تماشا نخواهم کرد. دلیل این امر نحوه برخورد آنها با افرادی است که استادیوم‌ها را ساختند. رفتار آنها وحشتناک بود؛ هزاران نفر جان باختند و با این وجود ما قرار است جام جهانی را جشن بگیریم».
همه اینها نشان می‌دهد که میزبانی جام جهانی به جای اینکه قدرت نرم قطر را افزایش دهد، تیغ انتقاد مطبوعات جهان را به سوی این کشور نشانه گرفته است. بروس ریدل کارشناس سیاست خاورمیانه در مؤسسه بروکینگز می‌گوید: «آنچه در زمان ساخت استادیوم‌ها رخ داد، بیش از بازی‌ها مورد توجه قرار گرفته است. هنگامی که مسابقات شروع شود ممکن است توجه مردم معطوف تیم‌ها و بازی‌ها شود؛ ولی قطعا کسی از میزبانی خوب قطر تعریف نخواهد کرد» وی در پایان گفت: «قدرت نرم در کنار رفتار خوب است که منشأ اثر می‌شود».
واقعیت سیاست
با این وجود برخی از ابزار قدرت نرم است که اثر خود را به هیچ وجه از دست نمی‌دهد. در مورد قطر این ابزار، انرژی است. در شرایطی که اروپا درگیر بحران انرژی است و آمریکا از تصمیم اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت به خشم آمده، فرصت خوبی برای قطر فراهم شده است تا دل دوستان خود را بدست آورد و بر مردم غرب تأثیر مثبت بگذارد.
قطر علاوه بر ذخایر نفتی فراوان، سومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان را پس از روسیه و ایران دارد؛ ولی آن دو کشور هر دو مشمول تحریم‌های غرب هستند. قطر ماه آوریل با پیشی گرفتن از آمریکا به بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی مایع در جهان بدل شد. در سایه سوخت‌های فسیلی فراوان، این کشور بالاترین سرانه تولید ناخالص داخلی را در جهان دارد؛ از این رو است که می‌بینیم درست زمانی که بایدن از «نبرد بین دموکراسی‌ها و خودکامگی‌ها» سخن می‌گوید، قطر را به عنوان «متحد اصلی غیرناتویی» آمریکا نام می‌برد.
کشورهای اروپایی می‌کوشند خود را با شرایطی که صادرات گاز روسیه قطع شده است تطبیق دهند. در چنین شرایطی قطر اهمیتی حیاتی یافته و کشورهای اروپایی در تلاش برای پیدا کردن جایگزینی برای روسیه، چشم امید خود را به دوحه دوخته‌اند. این درحالی است که قطر طی قراردادهایی بلندمدت 70% گاز طبیعی مایع خود را به کشورهای آسیایی صادر می‌کند.
از آنجا که اتحادیه اروپا بر تهدید روسیه متمرکز است، رفتارهای غیردموکراتیک کشورهایی که ممکن است گاز مورد نیاز اروپا را تأمین کنند نادیده می‌گیرد. اورسولا فون‌درلاین رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا در ماه جولای به باکو رفت تا با بستن قراردادی، واردات گاز از این کشور خودکامه به اتحادیه اروپا را دو برابر کند. از این رو است که می‌بینیم زمانی که ارتش آذربایجان آتش‌بس شکننده با ارمنستان را در ماه سپتامبر نقض کرد، بروکسل هیچ واکنشی به آن نشان نداد.
این واقعیت نشان می‌دهد که علیرغم تمام تبلیغات منفی که حول نقض حقوق بشر کارگران در قطر وجود دارد، سیاستمداران غربی و به‌ویژه اروپایی بعید است موضع خود را در قبال این کشور تغییر دهند.
جام جهانی برای قطر چه معنایی دارد؟
انتظار می‌رود مسابقات جام جهانی فوتبال که از 20 نوامبر آغاز شده و 29 روز طول می‌کشد، بیش از 1.2 میلیون بازدید کننده را به سوی خود جذب کند. علاوه بر این، میلیون‌ها نفر دیگر از طریق رسانه‌ها با قطر آشنایی بیشتری پیدا خواهند کرد.
براوردها حاکی از ان است که قطر 200 میلیارد دلار برای برپایی جام جهانی هزینه کرده است. میزبانی جام جهانی بخشی از برنامه چشم‌انداز 2030 قطر است؛ این برنامه ابتکاری است که دولت برای بالا بردن استانداردهای زندگی مردم و تبدیل قطر به عضوی مهم از جامعه جهانی در نظر گرفته است.
قطر زیرساخت‌های لازم را برای میزبانی از 1.2 میلیون بازدیدکننده مسابقات در طول این یک ماه ایجاد کرده است. این تعداد بازدید کننده معادل نیمی از جمعیت فعلی کشور است. قطر علاوه بر ساخت استادیوم‌های پیشرفته، یک سیستم متروی مدرن احداث کرده، فرودگاه خود را گسترش داده و مناطق جدیدی را در دوحه ساخته است.
امید قطر به جام جهانی
اقتصاد قطر وابسته به صادرات انرژی است؛ این کشور سومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان را دارد و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت است. منابع طبیعی نقش بزرگی در شکوفایی قطر ایجاد کرده است ولی این کشور قصد دارد اقتصاد غیر نفتی را رشد دهد و قطر را به یکی از مراکز اصلی تجاری و توریستی در منطقه تبدیل کند. میزبانی جام جهانی کلید تحقق این جاه‌طلبی است و امید می‌رود رشد اقتصاد غیرنفتی قطر بعد از بازی‌ها نیز ادامه یابد.
ژوئن 2017 ائتلافی از کشورهای عربی قطر را محاصره اقتصادی و دیپلماتیک کردند. در نتیجه این محاصره سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشور به شدت کاهش یافت؛ میزبانی جام جهانی میتواند باعث افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی شود. سال 2018 قطر به سرمایه‌گذاران خارجی اجازه داد تا امکان مالکیت 100% داشته باشند (پیشتر سرمایه‌گذاران خارجى مجوز در اختیار داشتن تنها 49% مالکیت شرکت‌های قطری را داشتند)
ژانویه 2021 کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تحریم قطر را پایان دادند. پیش‌بینی قطر این است که به یکی از مراکز سرمایه‌گذاری خارجی در منطقه بدل شود. سیاست‌های مبتنی بر بازار ازاد در این کشور و رشد اقتصادی ناشی از جام جهانی باعث شده است که قطر در شاخص اعتماد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در سال 2020 رتبه 24 را از ان خود کند. این نخستین سالی است که قطر در این فهرست قرار گرفته است.
مخاطرات جام جهانی
علیرغم مزایای بالقوه جام جهانی باید بگوییم که رویدادهای بزرگ بین‌المللی ورزشی بازده اقتصادی طولانی مدتی برای کشورهای میزبان ندارند. از این رو پیش‌بینی می‌شود که اقتصاد قطر در سال‌‌های 2022 و 2023 به لطف جام جهانی 3.4% رشد کند ولی این رشد در سال 2024، 1.7% کاهش یابد.
دولت برای رفع این نگرانی‌ها کوشیده است زیرساخت‌های کشور از جمله بخش حمل‌ونقل را تقویت کند تا بعد از بازی‌ها نیز این زیرساخت‌ها در خدمت اقتصاد قطر باشد. قطر می‌خواهد با استفاده از این میزبانی قدرت نرم خود را تقویت کند و بر اعتیار و جایگاه خود در جهان تأثیر بگذارد. انتظار دولت این است که جام جهانی 17 میلیارد دلار به اقتصاد کشور اضافه کند. خبرگزاری قطر اخیرا گزارش داد که درآمدهای مالی مستقیم از جام جهانی 2.2 میلیارد دلار پیش‌بینی می‌شود؛ همچنین درآمدهای اقتصادی بلندمدت آن از سال 2022 تا 2035 حدود 2.7 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود و انتظار می‌رود که صنعت گردشگری در طول جام جهانی و پس از آن شکوفا گردد. داده‌ها همچنین گویای رشد اقتصاد غیرنفتی و گازی قطر در سه ماهه اول 2022 است که نشان از گسترش فعالیت‌های تجاری در این کشور دارد.
قطر امید دارد با گسترش و تقویت حمل‌ونقل و زیرساخت‌های شهری همچون فرودگاه بین‌المللی حمد، هتل‌ها، استراحتگاه‌ها، مراکز خرید، مراکز کنفرانس و بیمارستان‌های جدید، کشور را در بلندمدت به یکی از اهداف گردشگری در منطقه تبدیل کند.
جام جهانی جایگاه این کشور را در چشم گردشگران ارتقا می‌دهد؛ تأثیر این حرکت مثبت در نیمه اول سال 2022 منعکس شد و تعداد گردشگران ورودی به 729000 نفر رسید که نشان دهنده افزایش 19 درصدی نسبت به کل سال گذشته است. میزان رزرو هتل‌ها نیز به دوران پیش از همه‌گیری کرونا بازگشت.
فیفا تخمین می‌زند که 3 میلیارد نفر جام جهانی را تماشا خواهند کرد و تعداد گردشگران ورودی به قطر پس از این بازی‌ها افزایش خواهد یافت. انتظار می‌رود حدود 3 میلیون توریست در سال 2023 از این کشور بازدید کنند. تقاضای اجاره مسکن به دلیل میزبانی بازی‌ها باعث شده است که اجاره‌بها شاهد افزایش 23 درصدی باشد؛ البته انتظار می‌رود این افزایش قیمت موقتی باشد.
خطرات کووید 19
دولت قطر از خطر کووید 19 اگاه است و سخت در تلاش است تا امنیت شهروندان و ساکنان و بازدیدکنندگان را تأمین کند. قطر بزرگترین برنامه واکسیناسیون در تاریخ این کشور را با موفقیت انجام داد. برقراری مجدد قوانین مربوطه میتواند قطر را از این بیماری مصون نگه دارد. 4 سپتامبر این کشور الزامات قرنطینه را برای همه مسافرانی که از خارج وارد می‌شوند حذف کرد اما افرادی که آزمایش کووید 19 مثبت دارند باید قرنطینه شوند.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما