نگاهی به رسانه های جهان

فرجام اخوان المسلمین چه می شود؟

ابراهیم منیر رهبر اخوان المسلمین مصر 4 نوامبر 2022 در تبعید در لندن درگذشت. این خبر در جهان مورد توجه قرار نگرفت ولی نقطه عطف مهمی در جنبش اجتماعی و مذهبی اخوان بود که نزدیک به 100 سال پیش تأسیس شد

اخوان سالها مهمترین جنبش اجتماعی و سیاسی در مصر بود. ایدئولوژی اسلام گرایانه این حزب که خواستار اعمال قوانین و سیاست هایی منطبق با تفسیر خاص خود از اسلام بود، در سراسر جهان نفوذ کرد

اما از زمانی که محمد مرسی با کودتای نظامی سال 2013 از قدرت برکنار شد، این گروه هم رو به نابودی رفت و اکثر رهبرانش یا کشته و زندانی شدند و یا به تبعید رفتند

درحال حاضر محی الدین الزیات 70 ساله رهبری موقت این گروه را در دست دارد اما واقعیتی که جنبش با آن روبرو است، این است که یا باید خود را دوباره احیا کند یا به تدریج از بین برود

به عنوان یک محقق جنبش های اجتماعی که در مورد اخوان مطالعه کرده و با اعضای پیشین این گروه مصاحبه داشته، معتقدم سرنوشت این گروه به سه موضوع بستگی دارد: اینکه چگونه به سرکوب دولت های مختلف از جمله دولت مصر پاسخ می دهد، چه کسانی رهبری جنبش را در دست خواهند گرفت و چگونه این گروه در تبعید خود را بازسازی می کند

اخوان المسلمین سال 1982 توسط حسن البنا تأسیس شد. بنا که معلم ابتدایی بود، روی این موضوع  کار می کرد که چگونه ارزش های اسلامی می تواند به اصلاح فرد، جامعه و در نهایت ایجاد یک دولت اسلامی کمک کند

آن زمان مردم مصر از نهادهای مذهبی موجود در کشور سرخورده شده بودند، منتقد نظام سیاسی بودند و از مداخله غرب در جهان اسلام نیز خشمگین بودند. اخوان از همین موضوع استفاده کرد و به یک جنبش مردمی با شبکه ای پیچیده از مدارس، روزنامه ها و خدمات اجتماعی تبدیل شد

در پایان قرن بیستم، اخوان مهمترین گروه مخالف سیاسی در مصر بود و نقش مهمی در جامعه مدنی آن کشور ایفا می کرد. همچنین در آن زمان اخوان المسلمین موفق شد شعبه هایی در سراسر جهان اسلام تأسیس کند

پس از بهار عربی سال 2011  که شاهد خیزش های مردمی در تعدادی از کشورهای خاورمیانه بودیم، اخوان در نخستین انتخابات آزاد و عادلانه مصر به قدرت رسید. حزب آزادی و عدالت که به اخوان وابسته بود، بزرگترین بلوک پارلمان را بدست آورد و نامزد حزب محمد مرسی به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. ولی تا ژوئن 2013 سرخوردگی از عدم پیشرفت سیاسی و عملکرد ضعیف اقتصادی دولت، منجر به بسیج گسترده مردمی علیه اخوان شد و یک ماه بعد ارتش، مرسی را از قدرت برکنار کرد

حامیان اخوان در اعتراض به این اقدام به خیابان ها آمدند اما نیروهای پلیس و ارتش به روی تظاهرکنندگان آتش گشودند. 14 اوت 2013 نیروهای امنیتی به طرز وحشیانه ای تحصن در میدان رابعه در شرق قاهره را سرکوب کردند و بیش از 800 نفر را کشتند

توحش نیروهای امنیتی میل به انتقام را در برخی از اعضای اخوان برانگیخت. از دید آنها کشتار حامیان اخوان، پاسخ خشونت آمیز را توجیه می کرد ولی رهبران ارشد اخوان خشونت را نه از منظر سیاسی و نه از منظر ایدئولوژیکی موجه نمی دیدند. در فقدان یک راهکار روشن برای چگونگی پاسخ به این بحران، بسیاری از اعضای جوان از سازمان ناامید شدند

سال 2014 اخوان با دو مشکل دیگر مواجه شد: مسئله رهبری و مسئله تبعید. بازداشت دسته جمعی اعضای اخوان، این گروه را با خلأ رهبری مواجه کرد

رهبران جدید لحن انقلابی تری داشتند و بدون مشورت با رهبران قدیمی شروع به فعالیت کردند. دیدگاههای متفاوت در مورد چگونگی پاسخ به سرکوب سیاسی، منجر به ایجاد شکاف بین رهبران قدیمی و جدید شد

سال 2016 ما عملا با دو گروه اخوان مواجه بودیم: گروه اصلی تحت رهبری ابراهیم منیر که در لندن مستقر بود و گروه جدید که بسیاری از انقلابیون جوان از جمله زنان را جذب خود کرد و البته نسبت به گروه اصلی منابع مالی کمتری داشت و همین امر باعث شد که به تدریج از هم بپاشد

این اولین بار نیست که اخوان المسلمین در اثر سرکوب دولت تقریبا نابود شده است. سال 1954 طرح ترور جمال عبدالناصر توسط یکی از شاخه های اخوان، سبب سرکوب شدیداین گروه شد. شکنجه و آزاری که اعضای اخوان در زندان دیدند، برخی از اعضای این گروه را تشویق به خشونت بیشتر کرد و باعث شد گروه کوچکی از اعضای اخوان شروع به طراحی حملات علیه مقامات دولتی کنند. دولت این نقشه ها را قبل از عملی شدن کشف کرد و همین امر منجر به موج دوم سرکوب این گروه در سال 1965 شد

اما شرایطی که اکنون اخوان در آن قرار دارد با گذشته متفاوت است. شکاف بین اعضای این گروه عمیق تر از قبل شده و مهمتر اینکه، سرکوب فعلی پس از آن اعمال شده است که اخوان به قدرت رسید و فرصت یافت که برنامه های خود را پیاده کند ولی در نهایت در حکومتداری شکست خورد

نظرسنجی گروه تحقیقاتی فشارسنج عرب نشان می دهد که از سال 2013 مصری ها نسبت به اندیشه های اسلام سیاسی اخوان بدبین شده اند و این بدبینی درحالی است که مصری ها همچنان به شدت مذهبی هستند. از نظر بسیاری از جوانان مصری، اخوان نمی تواند هیچ راه حلی برای مشکلات اقتصادی و نقض فزاینده حقوق بشر ارائه دهد. در مواجهه با این مشکلات راه حل آسانی پیش روی اخوان نیست

منبع: رلیجن نیوز

گفتگوی نامعلوم ایران و عربستان

روابط ایران و عربستان در طول 43 سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، فرازو نشیب های زیادی داشته است. این دو کشور در سال 2016 پس از حمله معترضان به سفارت عربستان در ایران و در بحبوحه اختلاف بر سر اعدام شیخ باقر النمر، روابط دیپلماتیک خود را قطع کردند

از ان زمان تاکنون ریاض و تهران پنج دور مذاکره برگزار کرده اند که نتایج مثبتی به همراه داشته است اما پس از آغاز اعتراضات ایران بدلیل فوت مهسا امینی، این روند متوقف شد. روابط ایران و عربستان اکنون در سطح پایینی قرار دارد و برخی معتقدند که مذاکرات به نقطه پایانی خود رسیده است

علاوه بر اعتراضات ایران، تهران درگیر یک جنگ رسانه ای شده است. عربستان از طریق رسانه رسانه های فارسی زبان خود کمپین تبلیغاتی گسترده ای را علیه ایران براه انداخته و مقامات ایران را –که ریاض را متهم به تلاش برای تحریک جوانان ایران می کند- خشمگین کرده است. سردار علیرضا تنگسیری فرمانده نیروی دریایی سپاه هشدار داد: «کسی که در کاخ شیشه ای نشسته، به خانه دیگران سنگ نمی زند»

این تحولات آینده مذاکرات ایران و عربستان را تیره کرده و مذاکرات را از دستور کار تهران خارج کرده است. اما ارزیابی ریاض چیست؟

گرچه عربستان غیرمستقیم از طریق رسانه ها به بی ثباتی سیاسی در ایران دامن می زند اما ریاض و دیگر کشورهای خلیج فارس تاکنون از ابراز هرگونه موضع رسمی در مورد اعتراضات خودداری کرده اند و سیاست صبر و انتظار را در پیش گرفته اند

جنگ یمن

سه عامل در نوع موضع گیری عربستان در رابطه با ادامه تنش زدایی با ایران تعیین کننده است: جنگ یمن، مذاکره دولت آمریکا با ایران و ادامه روند عادی سازی رابطه با اسرائیل

یمن مهمترین مسئله ای است که عربستان با آن مواجه است و از سوی دیگر ایران همچنان نفوذ گسترده ای در بین حوثی ها دارد. حکومت و مردم عربستان از جنگ خسته شده اند و بدنبال عقب نشینی آبرومندانه هستند اما برای تحقق این امر به غیر از گفتگو با ایران گزینه چندانی ندارند

حوثی ها از نظر نظامی در یمن دست بالا را دارند و شمال این کشور را کنترل می کنند. آنها سفیران خود را به ایران و سوریه فرستاده اند و در عراق، لبنان و عمان نیز نمایندگان دیپلماتیک دارند. حوثی ها ماه اکتبر یک کشتی باری را هدف قرار دادند؛ هدف از این کار این بود که صادرات نفت دولت یمن را مختل کنند و جلوی یکی از منابع مهم درآمدی دولت را بگیرند

چند روز پس از پایان مدت آتش بس شش ماهه با عربستان، حوثی ها تهدید کردند که به امارات و عربستان حمله خواهند کرد. چنین تهدیداتی می تواند منجر به ترس و عدم اطمینان سرمایه گذاران خارجی شود. ریاض می داند که بمباران تأسیسات نفتی سال 2019 ممکن است تکرار شود و همین امر مشوق سعودی برای ادامه مذاکره با تهران است

آمریکا و اسرائیل

دومین عامل، تمایل دولت آمریکا برای مذاکره با ایران است.  گرچه واشنگتن از توقف مذاکرات هسته ای با ایران در بحبوحه اعتراضات این کشور سخن می گوید اما تمایل واشنگتن برای حل مسئله هسته ای روشن است و این کشور از احتمال نزدیکی ایران و عربستان نیز استقبال کرده است

جو بایدن می خواهد تمرکز واشنگتن را از خاورمیانه برداشته و روی مهار چین قرار دهد. برای این منظور او به ایجاد آرامش در منطقه نیاز دارد و بدنبال این است که کشورهای خارومیانه با ایجاد اتحادهایی محکم بین خود، امنیت خود و منطقه را تضمین کنند. از این رو بایدن عراق را تشویق به میانجیگری در مذاکره بین ایران و عربستان کرده است. همانگونه که اوباما سلف بایدن در سال 2016 گفت: هرج و مرج در خاورمیانه پایان نمی یابد تا زمانی که عربستان و ایران راهی برای مشارکت و همکاری پیدا کنند

عامل سوم، اسرائیل است. حتی قبل از اینکه با توافق ابراهیم روند عادی سازی رابطه اعراب و اسرائیل رسمی شود، عربستان و اسرائیل مدت ها بود که پشت درهای بسته با یکدیگر گفتگو و همکاری می کردند؛ چنانکه اخیرا دیدیم اسرائیل شروع به استفاده از حریم هوایی عربستان کرد

در مذاکرات احتمالی آتی بین عربستان و اسرائیل، ریاض می تواند از احیای روابط با تهران به عنوان اهرم فشاری بر تل آویو استفاده کند و امتیازات مهمی از آن کشور بگیرد

در حال حاضر روابط عربستان و ایران تیره شده و مشخص نیست که چه زمانی ممکن است دور ششم مذاکرات برگزار شود. با این حال هر دو کشور می دانند که نمی توانند مشکلات منطقه ای را بدون همکاری یکدیگر حل کنند

مسیر پیش رو

وزیر خارجه ایران هفته گذشته در حاشیه نشست بغداد 2 در اردن با همتای سعودی خود دیدار کرد و پس از آن به زبان عربی در توئیتر نوشت: «من در کنفرانس بغداد2 در اردن شرکت کردم تا بر حمایت خود از عراق تأکید کنم. در حاشیه این نشست فرصتی برای دیدار با برخی از همتایانم از جمله وزیران خارجه عمان، قطر، عراق، کویت و عربستان فراهم شد. وزیر سعودی به من از آمادگی کشورش برای ادامه گفتگو با ایران اطمینان داد»

حسین امیرعبداللیهان جزئیات بیشتری از این دیدار ارائه نکرد و سعودی ها نیز پاسخی به این توئیت ندادند اما فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان سه ماه پیش در اوج اعتراضات در ایران گفت: «ما بدنبال ایجاد رابطه مثبت با ایران هستیم». امیرعبداللهیان نیز اوایل ماه جاری گفت که تهران آماده برگزاری نشست مشترک وزیران خارجه و دفاع کشورهای خلیج فارس و دیگر کشورهای همسایه است

گرچه وزیر خارجه عراق ماه نوامبر گفت که به نظر می رسد ایران و عربستان مسیری دیپلماتیک را در پیش گرفته اند، ولی راه پیش رو همچنان نامشخص است

*منبع: میدل ایست آی

حقوق زنان در خلیج فارس

از بسیاری جهات سال 2022 سال بدی برای زنان خلیج فارس نبود. بسیاری از هواداران زن فوتبال توانستند با حضور در استادیوم ها تیم های مورد علاقه خود را تشویق کنند. با این حال در عربستان، قطر و امارات تبعیض علیه زنان به عنوان شهروند درجه دو همچنان ادامه دارد

عربستان

از زمانی که محمد بن سلمان در آوریل 2016 اصلاحات اجتماعی و اقتصادی موسوم به چشم انداز 2030 را شروع کرد، وضعیت زنان به طور قابل توجهی به سمت بهتر شدن رفت

درحالی که فعالان زن مانند لجین الحثلول به خاطر تلاش برای احقاق حق رانندگی زنان به مدت سه سال در زندان بودند، قانون مربوطه در سال 2018 تغییر کرد و در عرض یک سال بیش از 175000 زن در ریاض درخواست گواهینامه رانندگی دادند

از سال 2018 قوانین دیگری نیز اصلاح شده است و زنان اکنون اجازه دارند بدون رضایت قیم مرد خود برای دریافت گذرنامه اقدام کنند یا با دوستان خود به سینما بروند

لینا الحثلول خواهر لجین الحثلول فعال زنان که به عنوان رئیس ارتباطات و نظارت بر سازمان ناظر حقوق بشر در لندن فعالیت دارد، می گوید که علیرغم این اصلاحات، سرکوب ادامه دارد «با توجه به سیستم قیمومیت، زنان هنوز برای اکثر تصمیمات خود به رضایت مردان وابسته هستند. در صورت نافرمانی زنان، این قیم ها که پدر، شوهر، برادر یا پسران هستند می توانند آنها را به «خانه های مراقبت» بفرستند»

علاوه بر قانون قیمومیت، سال جاری سه حکم قضایی داده شد که نشانه ای بر ادامه تبعیض بین زنان و مردان بود. ماه ژانویه دادگاه مدینه، یاسر. م را به دلیل آزار و اذیت جنسی و کلامی یک زن به هشت ماه زندان و 5000 ریال جریمه محکوم کرد. یاسر یکی از اولین کسانی بود که بدنبال تشدید قوانین ضد آزار جنسی در سال 2019 محکوم می شد

اما ماه اوت سلما شهاب دانشجوی 34 ساله مقطع دکترا به 34 سال زندان محکوم شد. یک ماه بعد نیز نوره بنت سعید القحطانی به 45 سال زندان محکوم شد. جرم هر دو بازتوئیت فراخوان های حقوق بشری بود

به گفته الحثلول «پیامد صدور چنین احکامی ترس است زیرا مردم دیگر نمی دانند که خطوط قرمز چیست. ما می خواهیم بدون ترس زندگی کنیم و بتوانیم حقوق خود را مطالبه نماییم»

امارات متحده

از زمانی که دولت امارات در فاصله سالهای 2015 تا 2021 اقدام به بازنگری در قانون به نفع زنان کرد، این کشور به کشوری لیبرال و حامی زنان –به ویژه کارآفرینان زن- بدل شده است

در گزارشی که مجمع جهانی اقتصادی در خصوص شکاف جنسیتی منتشر کرده، امارات کمترین شکاف را در جهان عرب دارد

با این وجود آنگونه که جولیا لگنر مشاور در زمینه حقوق بشر می گوید: «همچنان تناقضات زیادی در قوانین وجود دارد. همانگونه که گزارش 2022 دیده بان حقوق بشر نشان می دهد، همچنان قیم مرد باید اجازه ازدواج زن را بدهد و صیغه عقد را از طرف او جاری کند، مردان می توانند یکجانبه همسر خود را طلاق دهند و این درحالی است که زن باید برای صدور حکم طلاق به دادگاه مراجعه کند»

علاوه بر این مادران مجرد برای گرفتن شناسنامه نوزاد دچار مشکل هستند زیرا طبق قانون برای این کار، نیاز به گواهی ازدواج دارند. همچنین قانون تابعیت امارات مقرر کرده است که فرزندان مرد اماراتی به طور خودکار شهروندی آن کشور را دریافت کنند اما فرزندان مادران اماراتی و پدران خارجی چنین نیستند

همچون سعودی، زنان اماراتی همچنان تحت قیمومیت مردان قرار دارند با این وجود کسانی که تحت قیمومیت مردانی روشن فکر و متمدن زندگی می کنند از آزادی بیشتری در مقایسه با پنج سال پیش برخوردار هستند

قطر

به گفته سینزیا بیانکو از اعضای شورای روابط خارجی اروپا: «زنان در قطر و دیگر پادشاهی های خلیج فارس از سالهای 2018 و 2019 شاهد پیشرفت های قابل توجهی در زندگی خود بودند»

علیرغم قانون قیمومیت که زنان را از ازدواج یا تصدی شغل بدون رضایت قیم مرد محروم می کند، زنان می توانند مادامی که قیم رضایت داشته باشد ازسبک زندگی نسبتا لیبرالی برخوردار باشند. این امر را ما می توانیم در تعداد بالای دانشجویان دختر در قطر و مشارکت فعالانه آنان در بازار کار ببینیم

طبق گزارش توسعه انسانی که کشورها را از حیث نابرابری جنسیتی رتبه بندی می کند، جایگاه قطر از حیث شکاف جنسیتی بهتر شده و از رتبه 44 در سال 2020 به رتبه 42 در سال 2021 ارتقا یافته است

اینکه زنان قطری یا اماراتی نسبت به اعتراضات جاری در ایران که پس از مرگ مهسا امینی آغاز شد هیچ واکنشی نداشتند، شاید به همین دلیل است که آنان هیچوقت با قانون حجاب اجباری روبرو نبودند و می توانند آزادانه نوع پوشش خود را انتخاب کنند

منبع: دویچه وله

مترجم: فاطمه رادمهر