روز ۱۴ ژانویه، رسانه‌های ایران و عراق گزارش کردند که ابراهیم جعفری، وزیر خارجهٔ عراق، پیشنهاد داده تا میان ایران و عربستان سعودی میانجی‌گری کند و بدین‌صورت، منازعاتی که در پی حملهٔ دوم ژانویه ۲۰۱۶ به سفارت سعودی در تهران روی داد، پایان یابد. پیش از حملهٔ مذکور، دو کشور به دلایلی چون کشته‌شدن بیش از ۴۵۰ زائر در مراسم حج ۲۰۱۵ و اعدام شیخ نمر النمر در دوم ژانویه ۲۰۱۶، وارد سلسله‌ای از تنش‌های دیپلماتیک شده بودند.
جعفری این گزارش‌ها را تأیید کرد و گفت که از سال گذشته در امر میانجی‌گری فعال بوده است. طبق گزارش رویترز از تلویزیون ایران، جعفری گفت: «من در واقع پیام‌ها میان مقامات دو کشور را مبادله کردم. هر بحرانی در روابط ایران و عربستان، بر عراق نیز اثر می‌گذارد و عکس آن نیز صادق است.»
تلاش‌های جعفری برای وساطت، در پی تلاش‌های رسمی کشورهای شورای همکاری خلیج صورت گرفت که با هدف شکستن یخ‌های روابط و گشودن کانال‌های گفت‌وگو میان تهران و ریاض انجام شدند. خالد الجارالله، معاون وزیر خارجهٔ کویت، روز یکم دسامبر گفت که کشورهای شورای همکاری خلیج تلاش می‌کنند تا پیامی را از جانب شورا به ایران بفرستند و هر دو کشور را به گفت‌وگو دعوت کنند. کویت حامل این پیام به ایران خواهد بود و «تماس با ایران برای تعیین یک زمان مناسب برای انتقال پیام در جریان است.»
حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، روز ۱۷ ژانویه گفت که چندین کشور از جمله عراق و کویت پیشنهاد دادند تا میان تهران و ریاض میانجی‌گری کنند؛ او اشاره کرد که ایران از این تلاش‌ها استقبال می‌کند و گفت که می‌خواهد با همه کشورها، به‌خصوص عربستان سعودی و کشورهای خلیج فارس، روابط خوبی داشته باشد. سخنان روحانی پیشتر نیز از زبان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه این کشور شنیده شد که هر دو ابراز امیدواری کرده بودند تا روابط با عربستان احیاء شود.
عراق در ژانویه ۲۰۱۶، به‌ویژه پس از افزایش تنش‌ها میان دو کشور پس از حمله به سفارت سعودی، پیشنهاد میانجی‌گری داده بود. در آن زمان، جعفری گفت: «خصومت اخیر میان ایران و عربستان سعودی باعث شد که عراق بلافاصله دست به ابتکار عمل بزند.» او افزود که کابینهٔ عراق تصمیم گرفت تا در جهت کاهش تنش میان ایران و عربستان اقدام کند اما تلاش‌هایش به نتیجه نرسید. آلمان در ماه فوریه دست به تلاش مشابهی زد اما به دلیل عدم واکنش دو طرف، حاصلی نداشت.
سئوال این‌جاست که آیا زمان برای وساطت میان ایران و عربستان سعودی رسیده است؟ آیا عراق به قدر کافی بی‌طرف و توانا برای اثرگذاری بر مواضع دو کشور است تا بتواند کار مصالحه را به نتیجه برساند؟
پاسخ به این سئوال بستگی به این دارد که اساساً آیا دو طرف می‌خواهند به مصالحه‌ای دست یابند یا خیر. در واقع، هر دو نیازمند آنند که بر افتراق‌های میان خود بر سر مسائل جاری غلبه کنند و در مورد آن‌ها -حتی به طور نسبی- به توافق برسند. چنین چیزی اخیراً در مورد توافق دو کشور بر سر کاهش تولید نفت طی نشست ۲۸ سپتامبر اعضای اوپک در الجزایر نیز دیده شد. این توافق منجر به یکی از بزرگ‌ترین کاهش‌ها در تولید نفت از سال ۲۰۰۸ تا کنون؛ و در نتیجه، افزایش قابل ملاحظهٔ قیمت نفت شد. منافع اقتصادی این دو رقیب را بر سر میز مذاکره نشاند و در گرماگرم بحران‌های فی‌مابین، یک توافق کم‌سابقه را رقم زد.
در مورد مسئلهٔ کشته‌شدن حجاج در زیر دست و پا، سید علی قاضی عسکر، مسئول امور حجاج ایران، روز ۱۰ ژانویه اعلام کرد که دعوت‌نامه‌ای از کنسولگری عربستان سعودی در نیویورک دریافت کرده تا با شرکت در جلسه‌ای، دربارهٔ مراسم حج سال ۲۰۱۷ گفت‌وگو کند. شمار حجاج ایرانی در سال ۲۰۱۵، حدود ۶۰ هزار تن بود که یکی از بزرگ‌ترین عددهای زائران اعزامی از یک کشور است. غیر از این تعداد، میزان قابل توجهی از ایران نیز غیر از زمان حج سالانه از مکه و مدینه دیدن می‌کنند. برای پادشاهی سعودی، این میزان زائر، منافع اقتصادی بسیاری دارد. مضاف بر این، پادشاهی سعودی نمی‌خواهد که وجهه خود را در جهان اسلام، با محدود کردن شرکت یک کشور اسلامی، خدشه‌دار کند. ایران نیز نمی‌خواهد که شهروندانش را از انجام مراسم حج بازدارد زیرا ممکن است آنان به دنبال راه‌هایی دیگر بروند که خارج از کنترل و نظارت دولت بر روند حساس مراسم حج باشد.
تغییرات اخیر در برخی منازعات منطقه‌ای نیز دست دو رقیب را برای نوعی تفاهم بازتر کرده است. نخست، پارلمان لبنان سرانجام پس از مدتی طولانی توانست رئیس جمهوری این کشور را انتخاب کند. جنبش آینده به ریاست سعد حریری، فردی که شهروندی لبنان-سعودی را دارد و نزدیک به عربستان شمرده می‌شود، به اجماعی سیاسی با حزب الله رسید که گروهی نزدیک به دولت ایران محسوب می‌شود. چنین رویکردی در یمن و سوریه نیز نامحتمل نیست، به‌ویژه آن که دولت جدید آمریکا خواستار آرام‌شدن شرایط در خاورمیانه و ایجاد وضعیت باثبات‌تری است.
علیرغم تغییرات محسوس در سیاست‌های عمومی ایران و عربستان سعودی در مسیر روابط دوجانبه، هنوز صداهایی -به‌ویژه از جانب نظامیان- به گوش می‌رسد که می‌خواهند جنگ سرد دو کشور علیه یکدیگر ادامه یابد. روز ۱۴ ژانویه محمد حسین رجبی، فرمانده سپاه قدس در استان کردستان ایران، دولت اقلیم کردستان را بابت صدور اجازه گشایش کنسولگری عربستان در اربیل سرزنش و این کشور را به توطئه و جاسوسی علیه ایران متهم کرد.
تنوع سیاسی و مذهبی عراق، سرمایه‌ای است که می‌تواند این کشور را به یک میانجی موفق در منازعات بین ایران و عربستان سعودی تبدیل کند. برای مثال، احزاب سنی و کرد روابط خوبی با عربستان و احزاب شیعه روابط مشابهی با ایران دارند و دیپلمات‌های عراقی می‌توانند در جهت ایجاد مصالحه میان دو کشور همسایه، از این گروه‌ها استفاده کنند.
نظر شما