جامعه‌شناسان، محیط اجتماعی را به دو نوع تقسیم می کنند؛ یکی محیط های کوچک همچون خانواده و مدرسه که تعداد افراد محدودی را در خود جای می‌دهد و دیگری محیط های بزرگ که تمام افراد و انواع جوامع کوچک تر را در بر می گیرد.
پیشرفت یکنواخت و هماهنگ اجتماع، در گرو این است که هر دوی این جوامع کوچک و بزرگ همزمان راهکارهای اصلاحی را به مرحله اجرا بگذارند و از هر گونه سستی و اشتباهی در این امر خودداری ورزند. در این میان توجه به این نکته ضروری است که هرگونه نقصی در اصلاح جامعه کوچک بر جامعه بزرگ تأثیر خواهد گذاشت چرا که جامعه بزرگ ساختار مستقلی نداشته و خود مجموعه ای است از همین جوامع کوچک. ازاینرو تمام برنامه ریزان حوزه مسائل اجتماعی در راهکارهایی که به منظور پیشرفت و شکوفایی جامعه ارائه می دهند، باید بر اصلاح جامعه‌های کوچک مانند خانواده و مدرسه نیز تأکید داشته و آن را در محاسبات خویش بگنجانند؛ چراکه اصلاح و پیشرفت جوامع کوچک بی شک بازتاب و تأثیر مثبت خود را بر جوامع بزرگ تر خواهد گذاشت.
آیت‌الله العظمی سیدمحمد شیرازی در کتاب ارزشمند خویش «اسلام و جامعه» مینویسد: «باید جامعه کوچک یعنی خانواده و مدرسه و امثال آنها را اصلاح کرد چرا که مشکلات خانوادگی، تربیت ناسالم فرزندان، انحرافات فرهنگی در مدارس، رفتار ناشایست معلم با دانش آموزان و امثال آن موجب انحراف کودکان و نوجوانان خواهد شد.»
ایشان در زمینه تربیت کودکان در خانواده، به والدین راهنمایی‌های ارزشمندی نموده و بر اهمیت مسئله عقل و عاطفه تأکید فراوان دارد همچنین نقش عقل و عاطفه را در تربیت، به یک اندازه پر رنگ می داند و این دو را همراه و لازم و ملزوم یکدیگر بر می شمارد؛ از این رو والدین را از این امر که تنها یکی از این دو را برگزینند و دیگری را واگذارند نهی می کند. ایت الله شیرازی مینویسد: «والدین باید فرزندان را هم از جهت عقلی و هم از نظر احساسات و عاطفه تغذیه کنند و بدانند که سخت‌گیری‌های بیش از اندازه، نادیده گرفتن و کم توجهی به تربیت فرزندان لطمه می‌زند. کودک باید در خانواده احساس امنیت و آرامش داشته باشد؛ در سایه این احساس است که والدین می‌توانند او را پرورش دهند و نظم، پاکیزگی، ادب، دوست داشتن دیگران و همکاری با آنان، عدم استبداد و خودخواهی را به او آموزش دهند.»
اگر چه مدرسه در شمار جامعه‌های کوچک محسوب می شود، ولی بر اساس میزان تأثیری که در اصلاح فرد دارد می توان آن را در رتبه‌های نخست قرار داد. مدرسه در تعلیم، تربیت و رشد فرهنگ و اخلاق انسان ها نقشی به سزا ایفا می‌کند و از این رو می‌تواند بر اصلاح جامعه بزرگ نیز تأثیری شگرف داشته باشد. اما مشکل پیش روی مربیان مدرسه آن است که در این محیط بزرگ‌تر (نسبت به خانواده) دانش آموزان در دریافت رفتارهای ناشایست نسبت به رفتارهای شایسته و مطلوب، آمادگی و اشتیاق بیشتری از خود نشان می دهند. ازاینرو باید کوشید تا با آموزش فرهنگ و اخلاق صحیح، آنان را در مقابل رفتارهای ناپسند واکسینه نمود.
آیت‌الله شیرازی به این نکته اشاره نموده، می‌فرماید: «مدرسه جایگاه تربیت فکری و عملی کودک به‌شمار می‌آید و تربیت او در این فضا از تربیت در فضای خانواده سخت‌تر می باشد. چراکه در مدرسه دیدگاه‌ها و فرهنگ‌های گوناگون با هم در آمیخته است و نفس بشری نیز در دریافت رفتارهای ناشایست سریع‌تر عمل می‌کند؛ از این رو باید فرهنگی مستحکم و تربیتی استوار در بین دانش آموزان رواج یابد و مسؤولین دقت کامل داشته باشند تا رفتارهای ناهنجار و نامناسب از دانش آموزی به دانش آموز دیگر سرایت نکند.»
پیشتر گفتیم که اصلاح دو جامعه کوچک و بزرگ با یکدیگر ارتباط داشته و در گرو یکدیگر است؛ بنابراین اگر جامعه بزرگ فاسد و غیرصالح باشد و بیماری‌های اخلاقی، فرهنگی، فکری و رفتاری دامان آن را بگیرد، اصلاح جوامع کوچک، یا غیر ممکن است یا امری بسیار سخت، پیچیده و وقت‌گیر. چگونه ممکن است که یک خانواده در یک جامعه فاسد اصلاح شود؟ لذا یکی از شرایط تحقق اصلاح خانواده و مدرسه این است که جامعه بزرگ صالح و شایسته باشد، تا دست اندرکاران حرکت اصلاحی (چه در برنامه‌ریزی و چه در عمل) بتوانند به‌طور کامل به اصلاحات موردنظر دست یابند.
اصلاح جامعه بزرگ کاری است پیچیده و نیازمند تلاش بسیار؛ چرا که این جامعه مجموعه ای است از عناصر، زمینه ها و شاخه های گوناگون همچون اقتصاد، سیاست، کمیته‌های اجتماعی، آموزش و پرورش و غیره که اصلاح کل آن نیازمند کار و بررسی و انجام اصلاحات لازم در همه این زمینه هاست؛ امری که وجود مجموعه‌ای بزرگ از افراد، کارشناسان و متخصصین را می طلبد.
در میان شاخه های گوناگون جامعه بزرگ، سیاست از جایگاه ویژه ای برخوردار است چراکه بر تمام جنبه‌های زندگی انسان اثر می گذارد. اگر سیاست به‌طور مناسب و به سمت بهترین‌ها اصلاح گردد این بدین‌معناست که اصلاحات در زمینه‌های اقتصادی، آموزش و پرورش، فرهنگ و سلامت نیز با موفقیت انجام خواهد شد. تمام این اصلاحات تأثیر شگرفی بر زندگی انسان خواهد گذاشت ولی همان‌طور که گفته شد برای اصلاحات در هر زمینه، نیاز به کارگروهی متخصص و کارآمد است تا بتوانند راه را برای پیشرفت جامعه هموار سازند.
طبیعی است که اگر مدیریت سیاسی اصلاح گردد و تمامی تصمیمات و دستورها براساس دانش سیاسی و برنامه‌ای منظم و از پیش تعیین شده گرفته شود، این امر به کمک کارشناسان اقتصادی و دست اندرکاران سیاست اقتصادی خواهد آمد و اصلاحات را برای آنها آسان و موفقیت‌آمیز خواهد کرد.
آیت‌الله شیرازی در کتاب خود به‌طور مفصل و متمرکز به این موضوع پرداخته و می‌فرماید: «اصلاح جامعه بزرگ سخت‌ترین کار است چراکه اموری مانند اقتصاد، سیاست، عمران و آبادی، آموزش و پرورش و ... در آن دخالت دارند. پس این نوع از اصلاح نیازمند ارتشی از اصلاح‌کنندگان و فرهنگیان و نخبگان است تا بتوانند این آرمان را برای جامعه محقق سازند.»
اصلاح جامعه بزرگ با وسایل و ابزارهای ساده امکان‌پذیر نیست، بودجه و امکانات ضعیف این حرکت را دچار کندی می‌کند و اقدامات فردی و جزئی نیز نمی‌تواند در تحقق این مهم، مؤثر و کارگر واقع شود. این اصلاح، بسیار بزرگ، متنوع و دارای جنبه های مختلف است لذا برای تحقق آن نیاز به نیروهای کارآمد و متخصص در تمامی این زمینه‌ها می‌باشد. ازاینرو باید برنامه‌ای منظم و ثمربخش با در نظر گرفتن تمامی مشکلات و دست‌اندازها تدوین گردد.
آیت‌الله شیرازی می‌فرماید: «در راستای اصلاح جامعه بزرگ باید با ناهنجاریهای فردی همچون؛ اعتیاد، شراب‌خواری، دروغگویی، فقر و بیکاری مبارزه کرد و نمی‌توان تنها با تأسیس یک مدرسه یا چاپ یک مجله و امثال آن به اصلاح جامعه پرداخت؛ چراکه این فعالیت‌ها نظری است که باید به زمینه عمل برسد. اصلاح جامعه بزرگ به یک برنامه همه جانبه که تمامی ابعاد را در نظر گیرد نیازمند است. اولین قدم برای اصلاح این است که اصلاح‌کنندگان خود افرادی صالح و شایسته باشند چرا که فرد فاقد صلاحیت مسلما نمی تواند اصلاح را برای جامعه به ارمغان اورد».
مترجم: محمد منوری
نظر شما