twitter share facebook share ۱۳۹۶ بهمن ۰۳ 1394

جنگنده های ارتش ترکیه در اولین روز از عملیات نظامی موسوم به شاخه زیتون با عبور از حریم هوایی سوریه مواضع نیروهای وابسته به یگان های مدافع خلق (ی.پ.گ) را مورد حملات هوایی سنگین قرار دادند. تانک ها و خودروهای زرهی ارتش ترکیه نیز روز یکشنبه با عبور از گذرگاه مرزی استان کیلیس با شهر اعزاز در سوریه برای پیشبرد فاز زمینی عملیات وارد خاک این کشور شدند.

چند روز قبل از این عملیات، ارتش ترکیه هزاران نفر از نیروهای موسوم به ارتش آزاد سوریه (یکی از گروه‌های معارض دولت اسد) را در شهر اعزاز و نیز استان حتای در مرز سوریه مستقر کرده بود تا عِفرین از نواحی شرقی، شمالی و غربی عملاً محاصره شود.

حمله نظامی ترکیه به نواحی کُرد نشین سوریه در حالی وارد سومین روز خود می شود که اردوغان پیش تر گفته بود پس از عِفرین به شهر مِنبیج حمله خواهند کرد، شهری واقع در استان حلب که در کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه (متشکل از نیروهای کُرد و عرب تحت رهبری آمریکا) قرار دارد. رهبران ترکیه که برای جلب نظر مساعد روسیه در به راه انداختن عملیات عِفرین راه آسانی پیش رو نداشتند، در تلاشند با ۸ تا ۱۰ هزار نیروی ی.پ.گ مستقر در عفرین مقابله و آن ها را از این منطقه خارج کنند.

ترکیه اکنون با در دست داشتن چراغ سبز روسیه و ایران هم زمان تلاش می کند با وسعت بخشیدن به مثلث سپر فرات (جرابلس-الباب-اعزاز) در شمال سوریه، دسترسی نیروهای کُرد در عفرین را به دیگر کانتون های منطقه خودگردان روژاوا (کردستان غربی) قطع کند. در این میان کُردهای سوریه نسبت به آنچه خیانت روس ها به آنان نامیده اند نگرانند و بیم آن دارند که ترکیه با زد و بندی که با روسیه و ایران در ادلِب کرده است، بی پرواتر از همیشه به عملیات نظامی خود علیه کُردهای سوریه در عفرین و سپس منبیج ادامه دهد.

با توجه به این مباحث آیا اهداف ترکیه فقط در آنچه گفته شد خلاصه می شود؟ آیا قمار خطرناک روسیه و ترکیه در عفرین، جنگ در سوریه را در بُعد تقابل ترکیه با آمریکا وارد فاز بحرانی تر می کند؟ حمله نظامی ترکیه با چه چالش هایی روبرو خواهد بود و بر نوع تعامل استراتژیک ایران-روسیه-ترکیه چه تأثیری خواهد گذاشت؟ در این نوشتار به این پرسش ها می پردازیم.

عمل به وعده جنگ؛ چرا و چگونه

اردوغان از مدت ها قبل تهدید می کرد که ارتش ترکیه برای از بین بردن کُریدور ترور در نواحی مرزی شمال سوریه به شهر عِفرین حمله خواهد کرد. اما بی شک آنچه وی را مصمم ساخت تا این تهدید را در مقطع فعلی عملی کند خبری بود مبنی بر این که آمریکا در صدد تشکیل نیروهای مرزی ۳۰ هزار نفری متشکل از کُردهای شمال سوریه برای کنترل امنیت مرزهای مشترک این کشور با ترکیه و عراق است.

دولت حزب عدالت و توسعه که در ماه های اخیر از قضیه سرکوب ها بعد از کودتای نافرجام ژوئیه ۲۰۱۶ گرفته تا پرونده رضا ضراب دائماً درگیر مناقشات دیپلماتیک با آمریکا بوده است، تداوم حمایت دولت ترامپ از نیروهای کُرد سوریه را خط قرمزی در روابط واشنگتن-آنکارا و در واقع تهدیدی جدی برای امنیت و تمامیت ارضی ترکیه می دانست. بنابراین حمله به عفرین را می توان نوعی واکنش سریع به استراتژی جدید آمریکا در سوریه قلمداد کرد، واکنشی که البته به مذاق ایران و روسیه که درگیر رقابت ژئوپلیتیک با آمریکا در سوریه هستند چندان ناخوشایند به نظر نمی رسد.

حمله نظامی ترکیه به عفرین اما نیازمند چراغ سبز روسیه بود چرا که روسیه علاوه بر در اختیار داشتن چند صد نیروی نظامی در شرق این شهر، کنترل حریم هوایی این منطقه را نیز در دست داشت.

به گفته برخی ناظران حتی پس از سفر رئیس ستاد کل ارتش و رئیس کنونی سرویس اطلاعاتی ترکیه به مسکو که برای جلب نظر موافق مقامات کرملین صورت گرفت، اختلاف نظر بر سر استفاده ترکیه از حریم هوایی شمال غرب سوریه و نیز چگونگی انجام عملیات نظامی هم چنان باقی بود. اما زمانی که ترکیه مجبور شد بر بخشی از نفوذ خود در استان ادلِب (یکی از مناطق چهارگانه عاری از تنش در سوریه) چشم پوشی کند و به طور مشخص وقتی نیروهای ارتش سوریه و هم پیمانانش (ایران و روسیه) فرودگاه راهبردی ابوظهور در جنوب شرقی استان ادلب را در همان روز عملیات عفرین از گروه تحریر الشام پس گرفتند، امکان موافقت روسیه با عملیات هوایی جنگنده های ترکیه فراهم شد.

چالش های احتمالی

صرف نظر از این که ترکیه چه مسیر پر پیچ و خمی را برای کلید زدن عملیات عفرین طی کرده است، بینال ییلدریم نخست وزیر ترکیه اعلام داشته کشورش در نظر دارد منطقه حائل ۳۰ کیلومتری در نوار شمالی و شرقی این کانتون ایجاد کند تا از این طریق از نفوذ نیروهای ی.پ.گ به خاک ترکیه جلوگیری شود.

بی تردید پیشبرد این هدف نظامی با موانع و خطراتی روبرو خواهد بود که عبارتند از: ۱) تشدید عملیات نظامی در عفرین برای ارتش ترکیه و متحدانش احتمالاً هزینه های مالی و جانی غیر قابل پیش بینی در پی خواهد داشت. مضاف بر اینکه فضا را برای دستیابی به ثبات نسبی در سوریه در دوران پسا داعش متشنج تر و پیچیده تر خواهد کرد، ۲) ایجاد منطقه حائل مورد نظر ترکیه مستلزم آن است که روسیه از پایگاه های نظامی خود در نواحی شرقی عفرین (در منطقه تل رفعت) به طور کامل عقب نشینی کند در حالی که شرایط حاکم بر جنگ سوریه اجازه این ریسک را به روسیه نخواهد داد، ۳) پیشروی کامل نیروهای ارتش ترکیه به شهر عفرین و ایجاد منطقه حائل وسیعی مشابه سپر فرات در این کانتون به دلیل نوع بافت کوهستانی و ناهموار عفرین (در مقایسه با الباب) و آشنایی کامل نیروهای کُرد بومی با این منطقه احتمالاً با مشکلاتی همراه خواهد بود، مشکلاتی که می تواند این جنگ را با در نظر گرفتن مقاومت قابل پیش بینی نیروهای ی.پ.گ به جنگی فرسایشی برای ترکیه بدل سازد.

اما همان طور که پیشتر به اختصار اشاره کردم، آنچه از منظر تقابل آمریکا و ترکیه در سوریه به عنوان چالشی نگران کننده مطرح است به موضوع وعده اردوغان مبنی بر حمله ارتش ترکیه به شهر منبیج بعد از عفرین مربوط می شود. شهر منبیج تحت کنترل نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری آمریکا قرار دارد و مقامات ترکیه معتقدند ایالات متحده در مورد این شهر عمدتاً عرب نشین خلف وعده کرده است چرا که قرار بود نیروهای آمریکایی و متحدان کُردش در قالب نیروهای دموکراتیک سوریه پس از بازپس گیری این شهر از نیروهای داعش، کنترل آن را به نیروهای محلی واگذار کنند.

اما هم در منبیج و هم در رقه از نیروهای ی.پ.گ یا به عبارتی دشمنان ترکیه در مناطق مرزی سوریه با ترکیه حمایت کردند. با این اوصاف، به نظر می رسد در صورت عملی شدن وعده رئیس جمهور ترکیه به حمله به منبیج این کشور وارد چالش نظامی با آمریکا (هم پیمان خود در ائتلاف ناتو) خواهد شد چرا که نیروهای آمریکایی به همراه نیروهای کُرد در این منطقه حضور دارند.

دوراهی دردسرساز فراروی روسیه

اگر از منظر روسیه و ایران به انگیزه ها و اهداف ترکیه از عملیات نظامی علیه نیروهای ی.پ.گ نگاه کنیم شاید بتوان این گونه استدلال کرد که این دو کشور (به عنوان حامیان اسد و مخالفان هژمونی آمریکا در منطقه) دست ترکیه را برای مقابله با استراتژی دولت ترامپ در سوریه آنهم با هزینه کُردهای سوریه باز گذاشته اند. این فرضیه زمانی معنا و مفهوم پیدا می کند که احتمال دهیم آمریکا در راستای راهبرد جدید خود در سوریه، ممکن است از نیروهای کُرد برای ممانعت از پیشروی های زمینی ایران و روسیه در سوریه استفاده کند.

بر اساس اعلام رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا، ایالات متحده قصد ماندن در سوریه دارد و مقابله با نفوذ ایران (هم پیمان روسیه) فوری ‌ترین اولویت استراتژیک دولت ترامپ در سوریه پس از مقابله با داعش تلقی می شود.

از این رو این مساله برای ایران و به خصوص روسیه به دردسری قابل تأمل و نیز دوراهی مهم به لحاظ راهبرد نظامی بدل شده است. این دوراهی نخستین بار آنجا نمایان شد که روسیه تا قبل از نشان دادن چراغ سبز به ترکیه نمی خواست با حمایت کامل از عملیات هوایی و زمینی گسترده علیه عفرین، به کُردهای منطقه پشت کرده و با این کار عملاً تنها کارت خود در بازی قدرت با آمریکا در سوریه را به خاطر خواسته های اردوغان به باد دهد. اما وقتی ترکیه روسیه را در بین دو راهی دشوار حمایت از ترکیه و یا حمایت از ی.پ.گ قرار داد، روسیه مجبور شد دست کم برای تضعیف نفوذ آمریکا و ضربه زدن به استراتژی جدید دولت ترامپ در سوریه از راه مقابله با نیروهای کُرد، با جنگ ترکیه در عفرین همراه شود.

به هر تقدیر با در نظر گرفتن شرایط فعلی به نظر می رسد همراهی و همسویی تاکتیکی فعلی روسیه با ترکیه دولت اردوغان را در تقابل جدی با آمریکا قرار داده است. شاید این هدفی است که ولادیمیر پوتین از تحقق آن به دست ترکیه ناراضی از آمریکا ذوق زده خواهد شد حتی اگر این هدف به از دست رفتن کُردهای سوریه برای روسیه بیانجامد.

*بی بی سی/ حسین آقایی

 

نظر شما