در ایران وقتی در راهپیمایی، لیدر، شعار مرگ بر آمریکا و برگ بر اسرائیل سر می دهد، معمول این است که مردم شعار او را تکرار می کنند؛ اما در شرایطی که کمتر از چهار ماه به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری باقی مانده و نگرانی ها بابت اینکه آیا آمریکا به برجام بر می گردد یا نه افزایش یافته، شکاف و اختلاف بین مردم و سیاستمداران نیز بیشتر شده است.
از آنجا که رسیدن به هر توافقی با آمریکا که سبب رفع تحریم ها و رونق اقتصادی شود، برای امضا کنندگانِ توافق، اعتبار و آوازه بدنبال دارد، همه جناح های سیاسی بدنبال این هستند که این افتخار را از آن خود کنند و در عین حال در شرایطی با آمریکا به توافق برسند که همچون حسن روحانی به دلیل اعتماد به ایالات متحده مورد سرزنش و تحقیر قرار نگیرند.
روحانی که سال 2015 توانسته بود با امضای برجام و تعامل با غرب امید به گشایش و رونق اقتصادی بیشتر را به ارمغان بیاورد، در نهایت با افزایش تحریم های آمریکا و بحران عمیق اقتصادی حاکم بر کشور، مردم را در ناامیدی مطلق فرو برد. به همین خاطر در اصفهان در راهپیمایی 22 بهمن که با موتور برگزار شده بود، وقتی لیدر، شعار مرگ بر آمریکا سر داد موتورسواران فریاد مرگ بر روحانی زدند.
در شرایط فعلی هم ایران و هم آمریکا برای بازگشت به برجام اظهار آمادگی می کنند، اما هرکدام منتظر هستند که طرف مقابل گام نخست را بردارد. در داخل ایران محافظه کاران و تندروها در صدد کند کردن روند احیای برجام هستند؛ آنها می خواهند جلوی رسیدن مخالفان سیاسی خود را به توافق با آمریکا آن هم درست پیش از انتخابات ریاست جمهوری بگیرند و امید دارند که پس از انتخابات، رئیس جمهوری از اردوگاه خودشان بتواند با آمریکا به توافق رسیده و منافع حاصل از توافق را از آن این گروهها کند. در مقابل، جناح میانه رو و اصلاح طلب برای احیای توافق عجله دارند و می خواهند که میراث برجام برای روحانی و ظریف باقی بماند.
به گفته «عدنان طباطبایی» رئیس مرکز تحقیقات کاربردی CARPO محافظه کاران به شدت به ایالات متحده بی اعتماد هستند و می افزاید «فریب خوردن از آمریکا حتی اگر یکبار باشد، در حکم خودکشی سیاسی است و هزینه سیاسی زیادی دارد. متأسفانه این مسئله که ایران پس از خروج آمریکا، یکسال برجام را به طور کامل رعایت کرده اما بهره ای از آن نبرده است، باعث شده که دیگر تمایلی به دادن امتیاز نداشته باشد»
آقای روحانی در سخنانی که به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب ایراد کرد گفت «راهی به جز بازگشت به توافق و تعامل بین ایران و جهان وجود ندارد» و این درحالی بود که چند روز قبل، آیت الله خامنه ای، از سرگیری تعهدات کامل ایران را منوط به رفع کامل تحریم ها دانسته بود.
به گفته طباطبایی «منافع اقتصادی حاصل از برجام در نهایت به ما این نوید را می دهد که مادامی که ایرانیان احساس نکنند تحقیر شده یا مورد خیانت قرار گرفته اند، در جهت حفظ مصالح کشور و توجه به واقعیت های جاری، سیاست گذاری خواهند کرد» وی در عین حال از غلبه مسائل ایدئولوژیک که بر پاشنه مقاومت می چرخد بر تصمیمات سیاسی، هشدار داد.
تندروها در ایران از همان ابتدا با توافق هسته ای مخالف بودند و آن را سبب از دست رفتن دستاوردهای فنی ایران، تسلیم در برابر غرب و تضعیف اندیشه ضد آمریکایی به عنوان یکی از ارکان انقلاب می دانستند.
گرچه شعار انتخاباتی روحانی مبنی بر تعامل بیشتر با غرب، از طرف رأی دهندگان مورد استقبال قرار گرفت اما او و ظریف مورد حمله تندروها قرار گرفتند و به آنان اتهام خیانت و ضد انقلاب زده شد. آقای خامنه ای نیز که خود با طرح عنوان نرمش قهرمانانه زمینه را برای توجیه مذاکره با غرب فراهم کرده بود، بارها هشدار داد که نباید به آمریکا اعتماد کرد.
وقتی ترامپ از برجام خارج شد رهبر انقلاب در میان نخستین کسانی بود که با جمله «من به شما گفته بودم. مذاکره با آمریکا سم است» روحانی را سرزنش کرد.
تأثیر ماندگار ترامپ
از زمان پیروزی بایدن یکی از بحث هایی که در محافل سیاسی همیشه جریان داشته، این است که چگونه می توان دوباره با آمریکا وارد تعامل و همکاری شد. در اواخر نوامبر و همزمان با افزایش گمانه زنی ها در خصوص بازگشت به برجام، رئیس دفتر عقیدتی و سیاسی رهبر انقلاب به آقای روحانی هشدار داد.
آنگونه که «رسول صانعی راد» در گفتگو با خبرگزاری مهر گفت «کسانی که بدنبال انجام مذاکراتی جدید هستند، هدفشان پیروزی در انتخابات است. آنها می خواهند از شرایط جدید استفاده کنند تا دوباره به عرصه سیاسی بازگردند. اینکه یک دموکرات بر کرسی کاخ سفید بنشیند یا یک جمهوریخواه فرق زیادی ندارد همچنانکه کوکاکولا و پپسی هر دو تولید آمریکا هستند و هر دو برای سلامتی انسان ضرر دارند»
اما «احمد نقیب زاده» تحلیلگر سیاسی معتقد است که این هشدارها همه سیاست بازی است «محافظه کاران در تلاش هستند تا هر توافقی که سبب گشایش اقتصادی می شود، با امضای آنان صورت گیرد و به نام آنها تمام شود»
«ناصر هادیان» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران می گوید «تأثیر خروج ترامپ از برجام زیاد و ماندگار بوده است، این خروج سبب تقویت تندروها شد و حامیان اروپا و امریکا را بی اعتبار کرد»
همچنین این خروج باعث شده است که چگونگی و زمان بندی بازگشت به برجام، از نظر سیاسی اهمیت زیادی پیدا کند و جنگ جناح های مختلف برای کسب منافع حاصل از احیای برجام تا قبل از انتخابات ماه ژوئن ادامه یابد.
آقای هادیان می افزاید «من معتقدم که آقای خامنه ای ترجیح می دهد بازگشت به برجام توسط روحانی و ظریف انجام شود زیرا زمانی که این کار توسط جناح مقابل رهبر انجام شود، انکار و عدم پذیرش مسئولیت توافق با آمریکا برای رهبر آسان تر و قابل قبول تر است. رهبر قطعا خواهان اعتماد به آمریکایی ها نیست، اما از آن طرف نمی خواهد مقصر از دست رفتن فرصت لغو تحریم ها شناخته شود».
رأی دهندگان را ناراضی نگه دارید
استراتژی محافظه کاران این است که تا حد ممکن مانع از بازگشت ایران و امریکا به برجام تا پیش از انتخابات شوند. به گفته هادیان «محافظه کاران می دانند که اگر دولت میانه رو بتواند این موضوع را با آمریکایی ها حل کند، مردم فکر می کنند که کشور در مسیر درستی قرار گرفته است و به دولت امید می بندند؛ پس خواهان حفظ اوضاع می شوند. اما اگر مردم بدبین و ناراضی باشند، در انتخابات هم شرکت نمی کنند و به این ترتیب شانس محافظه کاران برای برنده شدن بیشتر می شود»
مجلس فعلی که اکثریتش در دست تندروها است، قانونی را تصویب کرد که روحانی را مجبور به افزایش سطح غنی سازی می کند و اگر تحریم ها تا 21 فوریه برداشته نشود، همکاری خود را با آژانس بین المللی انرژی اتمی کاهش می دهد. پس از تصویب این قانون، «جواد کریمی قدوسی» نماینده محافظه کار، از مجلس انقلابی تشکر کرد و با بیان اینکه برجام مرده بود و بوی تعفنش ما را اذیت می کرد، گفت که برجام اکنون به خاک سپرده شد.
به گفته آقای طباطبایی تأثیر بحث های مربوط به برجام بر انتخابات امری بدیهی است «اگر برجام به موفقیت نیانجامد، این امکان برای جناح های دست راستی فراهم می شود تا بر موج ناامیدی سوار شده و در مردم یک نوع حس بی تفاوتی نسبت به سیاست ایجاد کنند. اما اگر برجام احیا شود و نتایجی موفقیت آمیز بدنبال داشته باشد، به نیروهای میانه رو که خواهان تعامل با جهان هستند، کمک می کند و این باور در اذهان شکل می گیرد که اقتصاد در حال بازسازی است»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما