تاکنون علیرغم پیشرفتی که در مذاکرات هسته ای حاصل شده، هنوز روشن نیست که طرفین برای بازگشت به برجام پیش از انتخابات 18 ژوئن یا پیش از آنکه پست ریاست جمهوری در اوت 2021 به رئیس جمهور جدید انتقال یابد، به توافق خواهند رسید یا خیر.
در صورتی که رئیسی پیروز میدان شود، محافظه کاران کنترل هر سه قوه را در دست خواهند گرفت و انتظار می رود که دولت جدید رویکرد سخت تری را در قبال موضوعات داخلی و خارجی در پیش گیرد. موضوع هسته ای نیز از این امر مستثنی نیست؛ اما این امر لزوما بدین معنا نیست که استراتژی تهران و رویکردش در قبال آینده برجام، با روی کار آمدن دولت جدید تغییر خواهد کرد؛ به چند دلیل:
نخست اینکه گرچه رئیس جمهور نفوذ زیادی در تصمیم گیری ها از جمله موضوع برجام دارد، اما تصمیم نهایی با رهبر است. رئیس جمهور ریاست شورای عالی امنیت ملی را –که مهمترین نهاد سیاست گذاری در کشور است- بر عهده دارد و در ترکیب آن تا حدودی تأثیرگذار است؛ اما تصمیماتی که این نهاد در موضوعات استراتژیک می گیرد نیاز به تأیید نهایی رهبر دارد. بنابراین رویکرد آینده ایران در قبال برجام بیش از آنکه به هویت رئیس جمهور بعدی متکی باشد، وابسته به تصمیم و نظر رهبری است. در طول مدتی که روحانی و ظریف درگیر مذاکرات بودند تصمیم نهایی به شورای عالی امنیت ملی واگذار شده بود؛ در این خصوص ظریف اینگونه توضیح می دهد که علیرغم محول شدن انجام مذاکرات هسته ای به او از طرف رئیس جمهور، سیاست گذاری ها و تصمیم گیری ها در خصوص این موضوع در اختیار شورای عالی امنیت ملی باقی ماند و وزارت خارجه فقط مجری بود.
دومین دلیل این است که گرچه مواضع رئیسی تند تر از روحانی می باشد، ولی وی مخالف بازگشت به برجام نیست. از زمان خروج ترامپ از برجام در سال 2018 رئیسی در کنار سایر مقامات به انتقاد از سیاست سازشکارانه روحانی در قبال آمریکا پرداخت. آراء و نظرات او بازتاب دهنده دیدگاههای ضد آمریکایی آقای خامنه ای بود؛ برای مثال از این می گفت که آمریکا مورد اعتماد نیست و راه حل بحران های اقتصادی ایران نه در رفع تحریم ها که در اقتصاد مقاومتی و اعتماد به تولیدات داخلی نهفته است. اما وی با توافق هسته ای مخالفتی نکرد و در مناظره تلویزیونی که بین نامزدهای ریاست جمهوری در سال 2017 انجام شد، گفت که هر دولتی سر کار بیاید باید به برجام متعهد باشد «توافق هسته ای علیرغم نواقصی که دارد سندی ملی است»
در نهایت اینکه رئیسی همچون سایر رهبران ایران، بر این باور است که بازگشت به برجام در ازای رفع تحریم ها، لازمه رشد اقتصادی کشور است؛ ضمن اینکه در مقام رئیس جمهور، وی علاقه بیشتری به بهبود شرایط اقتصادی دارد چراکه اقتصاد، عامل مهمی در پیروزی و شکست رؤسای جمهور در ایران است.
اضافه بر همه اینها رئیسی نسبت به سایر رؤسای جمهور در ایران، حمایت بیشتری از جانب رهبری دارد. روابط بین آقای خامنه ای و چهار رئیس جمهور پیشین که از سال 1989 تا 2021 بر سر قدرت بودند، پیچیده و در برخی موارد با تنش همراه بود. اما در زمان ریاست جمهوی رئیسی احتمالا شاهد همکاری بیشتری بین دو نهاد رهبری و ریاست جمهوری باشیم؛ زیرا برخلاف رؤسای جمهور پیشین، مواضع رئیسی در موضوعات داخلی و خارجی با رویکرد رهبر همخوانی بیشتری دارد. بنابراین به نظر می رسد که آقای خامنه ای به موفقیت رئیسی در قامت رئیس جمهور علاقه مند باشد.
البته موضع رئیس جمهور جدید می تواند بر شکل مذاکرات تأثیر بگذارد. برای طرف های غربی، مذاکره با تیمی بی تجربه که از جانب رئیسی تعیین خواهد شد چالش برانگیز تر است؛ به ویژه اگر شخصی تندرو همچون سعید جلیلی به عنوان وزیرخارجه تعیین شود. ضمن اینکه غربی ها بدنبال توافقی قوی تر و بلندمدت تر از توافق قبلی هستند؛ درحالی که شانس رسیدن به چنین توافقی با ریاست جمهوری رئیسی کمرنگ است. با توجه به بی اعتمادی بین ایران و آمریکا که با خروج ترامپ از برجام بیشتر هم شد و با توجه به بی میلی آقای خامنه ای برای انجام مذاکرات غیرهسته ای همچون موشک های دوربرد و سیاست خارجی ایران، حتی یک رئیس جمهور میانه رو نیز برای پیشبرد مذاکرات با سختی های بسیاری روبرو است چه رسد به رئیسی.
هنوز نکات مبهم بسیاری پیرامون رئیسی و آینده برجام وجود دارد: نخستین و مهمترین آن این است که روشن نیست آیا آقای خامنه ای در مورد بازگشت به برجام جدی است یا نه؟ علاوه بر این سؤالات دیگری وجود دارد که باید بدانها پاسخ داده شود: تا چه اندازه آقای خامنه ای دست رئیسی را در موضوعات مربوط به سیاست خارجی باز خواهد گذاشت و به او اختیار خواهد داد؟ آیا خود رئیسی علاقه مند به مداخله در موضوعات خارجی است یا ترجیح می دهد روی موضوعات داخلی تمرکز کند؟ آیا رئیسی یک تندرو را به عنوان وزیرخارجه انتخاب می کند یا رو به شخصی میانه رو خواهد آورد؟ چه کسی مذاکرات را انجام می دهد آیا این امر در اختیار وزارت خارجه خواهد ماند یا به شورای عالی امنیت ملی محول می شود؟ جواب این سؤالات در هفته های بعد از مراسم تحلیف مشخص خواهد شد و جهت گیری دولت جدید در موضوع هسته ای روشن خواهد گردید.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما