سیستم بهداشت عراق، نشانه دیگری بر ویرانی کشور

عراقی ها در سوگ 108 کشته آتش سوزی بیمارستان ذی قار نشسته اند؛ این دومین حادثه از نوع خود در سه ماه گذشته بود. دو انفجاری که در بیمارستان های ذی قار و بغداد رخ داد، پیامد دهه ها فساد و سوء مدیریت دولت های پیاپی در عراق است. همچنین از واکنش هایی که به حادثه قبلی دیدیم، می توان به این نتیجه رسید که قرار نیست هیچ تغییر اساسی در وضعیت فعلی ایجاد شود. متأسفانه بخش بهداشت عراق به زوال خود ادامه می دهد؛ چراکه هیچ چشم اندازی برای اصلاحات اقتصادی و سیاسی وجود ندارد؛ در نتیجه بیشتر عراقی ها قربانی شکست دولت در بهبود نظام بهداشت و درمان می شوند.

ما دهه هاست که شاهد شرایط بد و اسفناک سیستم بهداشتی در عراق هستیم؛ این وضعیت بعد از حمله عراق به کویت آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. تحریم عراق پس از این حمله، باعث کمبود دارو شد، جان هزاران عراقی به خاطر بیماری های معمولی همچون عفونت و اسهال از دست رفت و بسیاری از پزشکان و متخصصان به امید یافتن زندگی بهتر کشور را ترک کردند؛ زیرا که تحریم ها در دهه نود شرایط را بسیار سخت کرده بود و رژیم صدام بودجه وزارت بهداشت را کاهش داده بود. طبق براوردها بین سالهای 1993 تا 2003 بودجه خدمات درمانی در عراق 90% کاهش یافت.

اوضاع بعد از سال 2003 بدتر هم شد و سیستم سیاسی جدید، تغییری در نظام بهداشت و درمان کشور ایجاد نکرد. دو سال بعد از حمله آمریکا به عراق، گزارشی منتشر شد که نشان می داد در سیستم خدمات درمانی این کشور «رشوه، دزدی و رابطه به جای ضابطه، بیداد می کند. مشکلات این سیستم چنان جدی است که جان و سلامتی بیماران در معرض تهدید است». سرقت گسترده دارو و تجهیزات پزشکی و موارد متعدد کلاهبرداری، به این معنی بود که بیمارستان ها برای حفظ ذخایر داروی خود، گرفتار مشکلات و چالش های متعدد بودند.

تا سال 2004 بخش بهداشت وضع وخیمی داشت و انتظارات مردم از دولت جدید برآورده نشده بود؛ زیرا اصلاح وضع موجود بسیار دشوار بود. برای نمونه دولت نمی توانست همگام با افزایش جمعیت، خدمات اجتماعی لازم را ارائه دهد. جمعیت عراق از 7.28 میلیون نفر در سال 1960 به 39 میلیون در سال 2019 افزایش یافت؛ با این وجود طبق آمار بانک جهانی، بین سالهای 1980 تا 2017 تخت های بیمارستانی به ازای هر نفر کاهش یافت و از 1.9 تخت برای 1000 عراقی به 1.3 تخت رسید.

فساد نقش عمده ای در فروپاشی مداوم زیرساخت های کشور ایفا کرده است. طبق گزارش سازمان شفافیت بین الملل، عراق یکی از فاسدترین کشورهای جهان است و این امر شامل نظام بهداشت و درمان نیز می شود. صرف نظر از اینکه چند درصد از تولید ناخالص داخلی عراق به بخش درمان اختصاص یافته، فساد گسترده باعث شده است که هرگونه تلاش برای سرمایه گذاری در این بخش بی نتیجه بماند و هم در بخش عمومی و هم خصوصی، بر سر ارائه خدمات درمانی بهتر به مردم، مانع ایجاد شود. بین سیاستمداران عراقی بر سر در اختیار گرفتن وزارت بهداشت رقابت شدیدی وجود دارد؛ زیرا این وزارتخانه این امکان را به متصدیانش می دهد که در قراردادهایی که برای خرید دارو می بیندند، دست به اختلاس بزنند. در دادگاههای امریکا شواهدی علیه شرکت هایی ارائه شده است که برای بستن قراردادهای دارو با دولت عراق، به وزارت بهداشت رشوه می دهند. همچنین دولت عراق و وزارت بهداشت متهم به فروش دارو در بازار سیاه هستند. به این دلایل است که وقتی کووید 19 در خاورمیانه منتشر شد، دولت و جامعه عراق آمادگی مقابله با همه گیری را نداشت.

علیرغم اینکه مصطفی کاظمی نخست وزیر اعلام کرد، دولت مقابله با بحران کووید 19 را در اولویت برنامه های خود قرار می دهد، عراق در مهار همه گیری ناموفق عمل کرد و بسیاری از عراقی ها احساس کردند که دولت استراتژی روشنی در این خصوص ندارد. کشورهای بسیاری بودند که آمادگی مقابله با کرونا را نداشتند؛ اما عراق به خاطر سیستم بهداشتی ویران و ناکارآمد خود، رنج مضاعفی متحمل شد. موارد ابتلا به کووید 19 به 1.4 میلیون نفر رسیده است که از این میان حداقل 17000 نفر جان خود را از دست داده اند و از آنجا که آمار ارائه شده توسط دولت قابل اعتماد نیست، تعداد مرگ و میرها احتمالا بیش از این باشد. با انتشار ویروس کرونا در عراق، کمبود بیمارستان، تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی کاملا مشهود بود. طبق برآوردها، عراق با کمبود شدید تخت در بخش مراقبت های ویژه مواجه است. فشار بر کارکنان بخش درمان برای کار در چنین شرایطی، باعث شد که بسیاری از آنها به کرونا مبتلا شوند.

دو انفجار اخیر در بیمارستان های عراق، به روشنی نشان داد که فساد، سوء مدیریت، عدم آمادگی و ناتوانی در اصلاح سیستم بهداشتی، می تواند چه ضربات سنگینی به مردم عراق بزند. هر دو بیمارستان بدون طرح و برنامه، و با مصالح نامرغوب و بدون رعایت نکات ایمنی ساخته شدند؛ اما این مشکل تنها به این دو بیمارستان محدود نمی شود، بلکه شرایط کل بیمارستان های عراق به نحوی است که احتمال وقوع چنین حوادث ناگواری در مورد آنها می رود.

بهبود نظام بهداشت و درمان، وابسته به مبارزه با فساد و تلاش برای افزایش بهره وری از طریق ایجاد نظم و شایسته سالاری است؛ اما با سیاست هایی که دولت عراق از سال 2003 در پیش گرفته، هیچکدام از این اهداف محقق نشده است. امروزه ایجاد تغییر در عراق بسیار دشوار شده است زیرا سیاستمداران و مقامات بهداشتیِ فاسد، از وضع موجود سود می برند. بحران بهداشتی که کشور در حال حاضر با آن روبرو است، قطعا در ماهها و سالهای آتی بدتر هم خواهد شد و دود آن به چشم مردم بی پناه خواهد رفت.

*منبع: انستیتو واشنگتن

مترجم: فاطمه رادمهر