هفت سال بعد از کناره گیری از مقام نخست وزیری، نوری مالکی بر این باور است که زمان مناسب برای بازگشت به عرصه رقابت فرا رسیده است.
نخست وزیر سابق، علیرغم کناره گیری مفتضحانه ای که سال 2014 در پی تسلط داعش بر یک سوم از خاک عراق داشت، هنوز هم نیروی مهمی در بین سیاستمداران شیعه به شمار می رود.
مالکی که مخالفانش او را «متکبر» می دانند و متحدانش «قوی» می شمارند، برای سومین دوره نخست وزیری نیز پیروز شد؛ اما ظهور داعش همه چیز را تغییر داد و وی را مجبور به کناره گیری کرد. از ان زمان تاکنون با قدرت گیری مقتدی صدر، ستاره اقبال مالکی در صحنه سیاست رو به افول نهاد و تصدی اغلب نهادهای مهم دولتی از حزب مالکی به هواداران صدر منتقل شد.
اما امروزه نیروهای سیاسی شیعه دچار اختلاف شده اند؛ صدر اعلام کرده است که جنبش وی در انتخابات ماه اکتبر شرکت نخواهد کرد و از پیروانش نیز خواسته است که رأی ندهند. به گفته سیاستمداران و تحلیلگران، این امر امیدهای مالکی را برای رسیدن به نخست وزیری زنده کرده است.
خروج جنبش صدر به عنوان بزرگترین و سازمان یافته ترین نیروی شیعه از فرایند انتخابات، فرصت های جدید را برای سایر احزاب و گروههای سیاسی ایجاد کرده است.
یکی از سیاستمداران نزدیک به مالکی به ما می گوید: «مالکی برای در اختیار گرفتن پست نخست وزیری برنامه دارد؛ وی بدنبال نفوذ بیشتر در بین نیروهای اصلی شیعه است و معتقد است که در حال حاضر شانس زیادی برای رسیدن به نخست وزیری دارد. او از خروج صدری ها از انتخابات بیشترین سود را خواهد برد؛ البته اگر صدر تصمیمش را عوض نکند. کسانی که از جناح های مسلح رضایت ندارند، ممکن است به مالکی رأی دهند؛ وی این بار در مقایسه با انتخابات های گذشته عملکرد خوبی خواهد داشت».
احزاب و سیاستمداران عراقی امسال کارزارهای انتخاباتی خود را دیر آغاز کردند؛ اما مالکی اینطور نبود. ائتلاف دولت قانونِ او که تحت شعار «ما دولت را ترمیم می کنیم» کارزار زودهنگامی را آغاز کرده است، مالکی را به عنوان بهترین نامزد نخست وزیری معرفی می کند؛ رهبری قدرتمند که می تواند تنش بین جناح های مختلف را از بین ببرد، امنیت و خدمات اولیه زندگی را فراهم نماید و گروههای مسلح را تحت کنترل درآورد.
به گفته «هشام رقابی» دبیرکل مطبوعاتی مالکی: «ما از طریق ارتباط با مردم متوجه شدیم که از دید آنها انگار دولتی وجود ندارد و اوضاع رو به بدتر شدن است؛ بنابراین تصمیم گرفتیم شعار خود را در راستای خواسته مردم قرار دهیم».
رقابی ابراز اطمینان کرد که ائتلاف دولت قانون بر اساس نظرسنجی ها در وضعیت خوبی قرار دارد «آقای مالکی بارها گفته بود که اگر خواسته مردم بر بازگشت وی به مقام نخست وزیری باشد، حاضر است این خواسته را اجابت کند. برای بسیاری وی بهترین گزینه است».
وقتی مالکی از پست نخست وزیری کنار رفت، عراق در موقعیت خوبی نبود و نهادهای امنیتی کشور در برابر پیشروی های داعش و فشار ناشی از فساد گسترده مالی و اداری از هم فروپاشیدند.
رابطه سالاری و به حاشیه راندن اهل سنت، ویژگی دوره دوم نخست وزیری مالکی بود. با تصرف چندین شهر بزرگ عراق و کشته شدن هزاران نفر بدست داعش، علیرغم آنکه مالکی برای بار سوم بیشترین آراء را از آن خود کرده بود، آیت الله سیستانی جلوی نشستن او را به کرسی نخست وزیری گرفت.
پس مالکی موافقت کرد که مقام معاونت رئیس جمهوری را بر عهده بگیرد؛ اما با از دست دادن پست نخست وزیری، نفوذ و رأی مردم را نیز از دست داد و در انتخابات 2018 تنها 26 کرسی پارلمان را بدست آورد که دو کرسی کمتر از جنبش صدر بود.
از آن زمان تاکنون وضعیت تغییر کرده است؛ نیروهای سیاسی شیعه و جناح های مسلح مرتبط با ایران، پس از مشارکتی که برخی از آنها در سرکوب خونین تظاهرات ضد دولتی اکتبر 2019 داشتند و نیز هدف قرار دادن فعالان مدنی و روزنامه نگاران، بسیاری از هواداران و رأی دهندگان خود را از دست داده اند.
درگیری و رقابت در ائتلاف فتح که بزرگترین بلوک پارلمانی تحت حمایت ایران می باشد نیز، بروز پیدا کرده است.
کتائب حزب الله یکی از تندخوترین و بزرگترین گروههای مسلح نزدیک به ایران، تصمیم گرفته است جدا از فتح در انتخابات شرکت کند. دو جناح بزرگ زیرمجموعه فتح -سازمان بدر و عصائب اهل حق- هم با یکدیگر اختلاف دارند.
مالکی در بین شیعیان، دو رقیب جدی دیگر دارد: عمار حکیم و حیدر عبادی. اما حامیان صدر و تندروهای شیعه به این دو نفر اعتماد ندارند و آنان را مشکوک به داشتن تمایلات سکولاریستی می دانند؛ بنابراین ممکن است این رأی دهندگان به سمت مالکی گرایش پیدا کرده و آراء خود را به صندوق وی بریزند.
«علی طاهر الحمود» تحلیلگر مرکز مطالعات و برنامه ریزی البیان می گوید: «ائتلاف فتح یکی از بزرگترین بازندگان انتخابات اکتبر است؛ رأی دهندگانی که از فتح روی گردان شده اند آراء خود را به مالکی می دهند. مالکی همچنین از ائتلاف خود با شماری از قبایل بزرگ جنوب عراق بهره خواهد برد. شانس او برای کسب کرسی های بیشتر در انتخابات افزایش پیدا کرده است اما نه در حدی که وی را وارد گود رقابت برای نخست وزیری کند».
مالکی برای اینکه به رقیبی جدی در بین نامزدهای نخست وزیری بدل شود، نیاز به سیاست ورزی بیشتری دارد.
شیعیان در عرصه سیاسی، هفت نیروی اصلی دارند: جنبش سائرون که وابسته به صدر است، فتح که از شاخه های سیاسی اکثر جناح های مسلح مورد حمایت ایران تشکیل شده است، دولت قانون به رهبری مالکی، الحکمه به رهبری اقای حکیم، نصر به ریاست عبادی نخست وزیر سابق، عطا به رهبری فالح الفیاض رئیس حشد شعبی و حزب اسلامی الفضیله.
سائرون و فتح به تنهایی دو سوم آراء شیعیان در بغداد و استان های جنوبی و مرکزی را در اختیار دارند.
در شرایط فعلی همانطور که قبلا گفتیم، صدر از انتخابات کناره گرفته است، حکیم و عبادی متحد شده اند و فیاض و رهبران حزب فضیله نیز تصمیم گرفته اند که به شکل مستقل در انتخابات شرکت کنند.
صدری ها با خروج از انتخابات و تشویق هواداران خود به تحریم آن، میزان مشارکت رأی دهندگان را کاهش می دهند و در عین حال زمینه را برای نامزدهای دولت قانون و فتح فراهم می کنند تا کارزار خود را گسترش داده و رأی بیشتری بدست آورند.
با این وجود ائتلاف مالکی و فتح نمی توانند به تنهایی کرسی های کافی برای تشکیل بزرگترین بلوک پارلمانی (که حق معرفی نخست وزیر و تشکیل دولت بعدی را دارد) بدست آورند و به عقیده تحلیلگران، مالکی برای رسیدن به هدف خود نیازمند حمایت فتح است.
یکی از فرماندهان حشد شعبی نزدیک به ایران می گوید: «مالکی روی حمایت جناح های مسلح مقاومت و شیعیان نزدیک به آنها حساب باز کرده است. جناح های مسلح مقاومت مشکلی با مالکی ندارند و برعکس، او را –به ویژه در دور دوم نخست وزیری اش- یکی از بزرگترین حامیان خود می دانند».
به گفته این فرمانده، جناح های مسلح هنوز روی مالکی به عنوان نامزد مورد نظر خود برای نخست وزیری به اتفاق نرسیده اند اما صرف نظر از نتیجه انتخابات، وی را متحد مهمی برای خود می بینند.
این فرمانده افزود: «رهبران جناح های مسلح مشکلی ندارند که او را به عنوان نخست وزیر معرفی کنند زیرا از نظر این جناح ها، مالکی تنها فردی است که می تواند زمام صدری ها را در اختیار بگیرد؛ همچنین مورد پذیرش آمریکایی ها و ایرانیان است و می تواند توازنی بین آن دو کشور ایجاد کند».
از زمان کشته شدن سردار سلیمانی، سپاه پاسداران در عراق به حاشیه رانده شده و در عوض سرویس های اطلاعاتی تهران نقش برجسته ای پیدا کرده اند.
برخلاف سپاه، سرویس های اطلاعاتی بدنبال کاهش دخالت ایران در عرصه سیاسی و امنیتی عراق هستند و نقش نیروهای مسلح مورد حمایت ایران را محدود کرده اند که این کار سبب آزردگی خاطر این نیروها نیز شده است.
با این حال رقیبان شیعه این جناح های مسلح، می ترسند که پس از چندی این سیاست معکوس شود.
سیاستمداران شیعه معتقدند که دولت ابراهیم رئیسی نفوذ و نقش آفرینی سپاه در عراق و سلطه جناح های مسلح آن کشور را بار دیگر احیا می کند.
تصور می شود که مالکی این توانایی و جسارت را داشته باشد که در صورت افزایش نفوذ جناح های مسلح عراق توسط رئیسی، جلوی این گروهها را بگیرد.
یکی از رهبران شیعه می گوید: «اگر ایران به فکر این است که برای جبران زیان خود در سوریه و زیان احتمالی در لبنان، عراق را مجددا به دست سپاه بدهد، در آن صورت مواجهه با گروههای مسلح اجتناب ناپذیر است و باید کسی پیدا شود که در این راه مقاومت کرده و کشور را نجات دهد».
به عقیده این رهبر شیعه «دوره نخست وزیر فعلی مصطفی کاظمی، با تلاش های وی برای کوتاه کردن دست جناح های مسلح از کشور شناخته می شود. جانشنین او باید همین کار را دنبال کند؛ حال یا با مقابله نظامی با این گروهها یا با مهار آنها. از آنجا که مقابله مسلحانه دشوار است، مهار این گروهها بهترین گزینه می باشد و مالکی تنها کسی است که می تواند این کار را انجام دهد. تعداد محدودی از رهبران عراقی هستند که هنوز مورد قبول و احترام جناح های مختلف باقی مانده اند؛ مالکی یکی از انها است».
مترجم: فاطمه رادمهر
messages.comments