امید ایران و متحدانش به توافق سلیمانی با طالبان

شبه نظامیان عراقی مورد حمایت ایران، در واکنش به پیشروی های سریع طالبان، روزهای آغازین هفته بیانیه ای تهدیدآمیز منتشر کردند و گفتند که اماده سفر به افغانستان و حفاظت از افغان های شیعه در برابر ستیزه جویان طالبان هستند

اما چند روز بعد، آتش خشم شان رو به خاموشی گذاشت و از مواضع خود عقب نشینی کردند

به گفته فرماندهان، سیاستمداران و روحانیون عراقی، ایران به شبه نظامیان و جناح های سیاسی متحد خود دستور داده است که نقشی در جریانات افغانستان ایفا نکنند و تحت هیچ شرایطی در آن کشور مداخله ننمایند

بار گذشته که طالبان، پیش از یازده سپتامبر و حمله آمریکا به افغانستان، کنترل کابل را در دست گرفت، دشمنی زیادی با جمهوری اسلامی نشان داد

اما در سالهای اخیر اوضاع تغییر کرده است. اکنون که این گروه تندروی سنی، کنترل کامل افغانستان را در دست گرفته و می کوشد روابط خود را با کشورهای منطقه بازسازی کند، تهران فعلا قصد ندارد توافقاتی که با این گروه کرده است را به خطر بیاندازد

البته هنوز نیت واقعی طالبان در مورد شیعیان افغانستان معلوم نیست و باید منتظر ماند و دید. اما ایران به متحدانش پیام فرستاده است که رفتار پیشین طالبان با شیعیان افغانستان و آزار و اذیت این اقلیت، دیگر تکرار نخواهد شد

میدل ایست آی از طریق گفتگوهایی که با افراد مطلع از بغداد تا کابل انجام داده، به چند نکته پی برده است:

-ایران از طالبان تضمین گرفته است که اقلیت شیعه تحت حفاظت خواهند بود

- قاسم سلیمانی سال 2015 شخصا با طالبان به توافقاتی رسید

- این توافقات شامل این می شد که سپاه به طالبان آموزش دهند و کمک مالی کنند

- تهران قول داد که از بازگشت تیپ فاطمیون به افغانستان جلوگیری کند

روابط ایران با طالبان به دهه ها قبل بر می گردد و گاه آمیخته با همکاری و اتحاد و گاه خصومت آمیز بوده است. گرچه طالبان سال 1994 ظهور کرد، اما گروههای جهادی ای که پیشتر در افغانستان بودند، با ایران روابط طولانی مدتی داشتند

در طول دورانی که افغانستان در اشغال شوروی بود، ایرانیان از جنبش های مقاومت اسلامی حمایت می کردند و با فرستادن فرماندهان سپاه به مرز، کار آموزش و مشاوره مجاهدین افغان را –که برخی از آنها بعدها به طالبان پیوستند- انجام می دادند. سلیمانی هم در شمار این فرماندهان بود و کمک و روابط دوستانه بین دو طرف تا پایان دهه نود ادامه داشت

سال 1998 بعد از انکه چندتن از دیپلمات ها و یک روزنامه نگار ایرانی در افغانستان توسط طالبان کشته شدند، روابط ایران با این گروه تغییر کرد. همچنین با خشونت طالبان و سرکوب و آزار اقلیت شیعه افغانستان که امروزه 20% جمعیت کشور را تشکیل می دهند، روابط بین دو طرف تیره تر شد.

اما سال 2015 با ظهور داعش در افغانستان، هیأتی از رهبران طالبان برای بحث در مورد افتتاح دفتر سیاسی این گروه در ایران و آغاز صفحه ای جدید در روابط بین دو طرف روانه تهران شدند

به گفته چند تن از فرماندهان گروههای مسلح مورد حمایت ایران در عراق که به سردار نزدیک بودند، در آن سال سلیمانی هم از افغانستان دیدار کرد و با رهبران طالبان به چند توافق دست یافت

این توافقات شامل چند بند می شد که مهمترین آنها جلوگیری از ایجاد پایگاههای نظامی آمریکا در نزدیکی مرز ایران، متوقف کردن قاچاق مواد مخدر از خاک ایران به خلیج فارس، افزایش کمی و کیفی حملات به نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان و متوقف کردن حمله به شیعیان افغانستان بود

در ازای آن، ایران متعهد می شد از طالبان حمایت مالی و تکنیکی نامحدود کند؛ لذا فرماندهان سپاه را برای آموزش و مشاوره ستیزه جویان طالبان فرستاد، به طالبان اجازه ایجاد اردوگاه در مرز داد و بهشت امنی را برای رهبران این گروه در مرز ایران فراهم کرد

به گفته فرمانده عراقی نزدیک به سلیمانی، تهران همچنین تضمین داد که تیپ فاطمیون –متشکل از پیکارجویان شیعه افغان مورد حمایت ایران- از سوریه به افغانستان باز نخواهند گشت «از آن زمان طالبان شیعیان را هدف قرار نداده اند و هر حمله ای که علیه آنان صورت گرفته کار داعش بوده است»

رسانه ها و افراد نزدیک به ایران که با ما گفتگو کردند، مدعی شدند که اکثریت طالبان، نه سنی تندرو که صوفی می باشند و تنها القاعده و داعش افراطی هستند. یکی از این فرماندهان به ما گفت: «اکثریت طالبان صوفی هستند؛ آنها از نظر ایدئولوژی مشکلی با شیعه ندارند؛ آنها بودند که با سلیمانی توافق کردند. مشکل ما با سلفی های طالبان است؛ آنان به القاعده و داعش پیوستند و مسئول تمام حملاتی هستند که طی سالهای اخیر به شیعیان صورت گرفته است»

حکومت طالبان تا قبل از سرنگون شدنش توسط آمریکا در سال 2001 با خشونت بی حد و حصری که روا می داشت، شناخته شده بود. حالا این گروه دوباره کشور را در دست گرفته است، بنابراین این ترس وجود دارد که حقوق بشر تنزل یافته و زنان، روزنامه نگاران، اقلیت های قومی و مذهبی و هرکسی که با غرب کار می کرد، در معرض خطر قرار گیرند

هزاره ها که از نظر جمعیت سومین گروه قومی در افغانستان هستند، رکن اصلی اقلیت شیعه کشور را تشکیل می دهند و در مناطق کوهستانی مرکز افغانستان به ویژه ولایت های هرات، کابل، بامیان، هلمند، غزنی و مزارشریف سکوت دارند

طالبان همیشه شیعیان را کافر دانسته و طی دهه های اخیر هزاران نفر از آنان را کشته است. کنترل این گروه بر افغانستان، در محافل سیاسی و مذهبی شیعه در نجف و بغداد سبب وحشت شد

گروههای مسلح مورد حمایت ایران که از زمان شروع مذاکرات آمریکا با ایران احساس می کردند به حاشیه رانده شده اند، با پیشروی طالبان فرصت را برای اینکه در رویدادهای جهانی عرض اندام بیشتری داشته باشند، مناسب دیدند و قول دادند که از شیعیان حفاظت کنند

اما امروزه رسانه های وابسته به این گروهها، این ایده را ترویج می کنند که طالبان تغییر کرده و میانه رو شده است و شیعیان را همچون گذشته هدف حمله قرار نمی دهد. کارزار رسانه ای انها حالا بر این امر متمرکز شده است که غلبه طالبان، شکست مفتضحانه آمریکا و پیروزی اسلام بود

به گفته یکی از فرماندهان ارشد گروههای مسلح مورد حمایت ایران: «اکنون شیعیان از حملات طالبان ایمن هستند؛ ایران چند سال پیش چندین توافق با طالبان کرده که عدم حمله به شیعیان یکی از شروط آن است و تاکنون اوضاع افغانستان طبق شروط مورد توافق پیش رفته است. گروههای مسلح عراقی و غیرعراقی اجازه دخالت در این عرصه را ندارند؛ ایرانیان در دیداری که با آنان چند روز پیش در عراق داشتیم، این را به صراحت اعلام کردند»

در آن دیدار ایرانیان برای متحدین خود توضیح دادند که روستاهای شیعه نشین افغانستان چقدر آسیب پذیر هستند و در صورتی که ایران توافق را نقض کند، طالبان می تواند به سرعت شیعیان را نابود نماید

به گفته این فرمانده: «این موضوع راه حل نظامی ندارد؛ جنگ تمام شده و فرستادن هر نیروی مسلح شیعه ای به آنجا نتیجه ای جز نابودی جامعه شیعه افغانستان ندارد. این چیزی است که رهبران ایران در پاسخ به سؤالات ما گفتند و فرماندهانی که در ابتدای امر ناآگاهانه خواهان فرستادن نیروهای خود به آن کشور بودند، در مقابل این استدلالات ساکت شدند. حالا دستور این است که آرام گرفته، منتظر بمانیم؛ به ویژه که اکنون از تحولات افغانستان، شکست آمریکا تعبیر می شود و کسانی که با آمریکا همکاری دارند، می بینند که با خروج آمریکا از عراق، انها هستند که اول از همه هزینه این حضور را پرداخت خواهند کرد»

از هفته گذشته طالبان کوشیده است که به جامعه شیعه افغانستان به ویژه ساکنین شهرهای کابل، مزارشریف، غزنی و قندهار اطمینان خاطر دهد

بعد از آنکه یکی از ستیزه جویان طالبان روز یکشنبه پرچم های شیعیان را پایین کشید، رهبران این گروه از جامعه شیعه عذرخواهی کردند. برخی از رهبران طالبان مشتاق بودند از تجمعات شیعیان به مناسبت محرم دیدار کرده، به آنها اطمینان خاطر دهند و در مراسم عاشورا شرکت کنند

روز پنجشنبه مراسم های عاشورا در افغانستان با ترس و اضطراب اما به آرامی برگزار شد. مولوی نجیب الله رئیس کمیته ارشاد ولایت هرات روز پنجشنبه دستوری کتبی صادر کرد و هرگونه تعرض به مساجد و دسته های عزاداری شیعیان را منع نمود

با وجود این، نگرانی و اضطراب زیادی در نجف موج می زند؛ زیرا جمعیت بزرگی از افغان ها در قالب طلبه در این شهر حضور دارند

شیخ خالد حمدانی استاد حوزه نجف می گوید «ما نگران طلاب خود و خانواده هایشان به ویژه در کابل، قندرهار و مزار شریف بودیم. به حوزه علمیه قندهار و دفاتر مراجع در سایر شهرها تماس گرفتیم؛ آنان به ما گفتند که تاکنون مشکلی پیش نیامده و زندگی به شکل عادی جریان دارد. شاگردان ما گفتند که رهبران شیعه از جانب جمهوری اسلامی تضمین هایی دریافت کرده اند که در صورتی که آرام باشند و در برابر حکومت طالبان مقاومتی نشان ندهند، طالبان به آنها حمله نمی کند»

به گفته برخی منابع، در مزار شریف ستیزه جویان طالبان طبق توافق نامه ای که با نظارت ایران صورت گرفت، وارد ولایت شدند

اوضاع در نجف متشنج است و آیت الله سیستانی رهبر شیعیان عراق، اوضاع افغانستان را از نزدیک دنبال می کند

سیستانی این قدرت را دارد که شیعیان را هر زمان بخواهد بسیج کند؛ همانگونه که با ورود داعش به عراق این کار را در سال 2014 انجام داد. اما به گفته نزدیکان آیت الله، بعید است که ایشان در مورد افغانستان اقدام به دخالت کند

علی المدن از متخصصان و پژوهشگران اندیشه های دینی و جنبش های سیاسی اسلامی می گوید: «برخی افراد، از مراجع نجف به ویژه آیت الله سیستانی خواستند در این موضوع مداخله کرده و فتوای جهاد دهد، یا از معروفیت بین المللی خود برای دفاع از اقلیت شیعه افغانستان استفاده کند. اما بعید است که وی به این مطالبه پاسخ مثبت دهد، زیرا تعداد شیعیان از سایر گروههای قومی و فرقه ای کمتر است و توانایی جنگ ندارند»

آقای مدن به این مسئله نیز اشاره کرد که سیستانی مشهور به تکثرگرایی، مدارا و صلح بین ادیان و فرقه هاست، لذا اگر صرفا در دفاع از شیعیان مداخله کند، این تصویری که از او در اذهان ایجاد شده است زیر سؤال می رود «وی از شهرت خود برای هدف بزرگتری استفاده خواهد کرد و خواهان تلاش هماهنگ جامعه بین الملل برای حفاظت از تمام افغان ها و تضمین حقوقشان خواهد شد»

در طول ایام عزاداری دهه محرم، طلبه های افغان در نجف با خانواده های خود در کابل، مزارشریف، بامیان و هلمند تماس داشتند و اطمینان یافتند که تاکنون اوضاع آرام است و به عزاداران اجازه برپایی مراسم داده شده است

به گفته یکی از این طلبه ها «همه موافق هستند که با طالبان برخوردی نکنند و منتظر تشکیل دولت جدید بمانند»

اما فرماندهان گروههای مسلح عراقی هشدار می دهند که این آرامش منوط به این است که طالبان بتوانند نیروهای تحت امر خود را کنترل کرده و مانع از اقدامات خودسرانه آنها شوند

رهبران طالبان تلاش کرده اند که نشان دهند این گروه روادارتر و تکثرگرا تر از قبل است، با این حال گزارش هایی وجود دارد که نشان می دهد ستیزه جویان اقدام به حذف مخالفان و هدف گرفتن زنان، روزنامه نگاران و مردمی که با غرب ارتباطاتی داشتند کرده اند

روز چهارشنبه در جلال آباد در 150 کیلومتری شرق کابل، ستیزه جویان طالبان به مردمی که به حذف پرچم کشور معترض بودند شلیک کردند و حداقل سه نفر را کشته و دهها نفر را زخمی کردند

چند ساعت بعد، این ستیزه جویان اقدام به تخریب مجسمه عبدالعلی مزاری از رهبران هزاره که دهه نود با طالبان جنگید نمودند. مزاری سال 1995 همراه با شماری از جنگجویانش بعد از آنکه توسط طالبان ربوده شده و شکنجه شد، به قتل رسید

در همین حال روز جمعه عفو بین الملل فاش کرد که ستیزه جویان طالبان 9 مرد هزاره را بین 4 تا 6 ژوئیه در ولایت غزنی کشتند

فرماندهان گروههای مسلح و محققان عراقی و افغان معتقدند که طالبان نمی تواند در طولانی مدت وانمود کند که می تواند رفتاری مغایر با ایدئولوژی و باورهای خود داشته باشد و گذشت زمان چهره واقعی این گروه را برملا خواهد کرد

به گفته نصیر احمد حسینی استاد دانشگاه: «طالبان تا زمانی که حکومت خود را بر تمام ولایت های افغانستان گسترش داده و تثبیت کنند، صبور خواهند بود و نشان خواهند داد که به توافقاتی که کرده اند پایبندند»

*منبع: میدل ایست آی

مترجم: فاطمه رادمهر

*این مقاله صرفا ترجمه ای از مقاله اصلی است و درج آن در این سایت به معنای تأیید اظهارات نویسنده نمی باشد