13 اوت رهبر شبه نظامیان عراق «حمید یسیری» در سخنانی از فعالیت گروههای مسلح مورد حمایت ایران علنا انتقاد کرد و آنان را متهم به کشتار معترضانِ مسالمت جو و سرقت بیت المال به نام تشیع نمود. این سخنرانی با توجه به موقعیتی که یسیری به عنوان یک روحانی بانفوذ نزدیک به آیت الله سیستانی دارد، بسیار مهم است. چنین اظهاراتی گویای شکاف رو به افزایش بین شبه نظامیان طرفدار ایران و گروههای طرفدار ایت الله سیستانی در حشد شعبی است؛ شکافی که می تواند به نفوذ سیاسی و مشروعیت نیروهای نیابتی تهران آسیب زند.
این سخنرانی بازتاب دهنده جنگ ایدئولوژیک گسترده ای است که در حال حاضر بین گروههای شیعه عراق جریان دارد. در یک طرف مکتبی است که از جانب ایران رهبری شده و تشیع انقلابی و سیاسی را ترویج می کند و در طرف دیگر مکتب غیرسیاسی تشیع به رهبری آیت الله سیستانی قرار دارد که در نجف فعالیت می کند.
گرچه یسیری سخنگوی آیت الله سیستانی نیست و نمی توان آنچه را که او می گوید دقیقا نظرات و اندیشه های آیت الله دانست؛ اما از آنجا که وی یکی از متولیان امور و از معتمدین سیستانی است، اظهاراتش مورد توجه و مهم می باشد. سیستانی صدها معتمد و متولی دارد که کار جمع آوری و تخصیص خمس و زکات را بر عهده دارند؛ یسیری یکی از شناخته شده ترین این افراد است که در مقام فرمانده انصار المرجعیه تیپ 44 حشد شعبی و یکی از چهار گروه شبه نظامی وابسته به سیستانی فعالیت می کند. گرچه «واحدهای حرم» یا همان «حشد عتبات» رسما بخشی از حشد شعبی هستند، دستورات خود را از کمیسیون حشد شعبی که زیر نظر ایران است نمی گیرد.
علاوه بر این افرادی همچون یسیری، به عنوان بخشی از حلقه اطرافیان سیستانی خطوط قرمز وی را می شناسند و از این خطوط عبور نمی کنند. بنابراین به جرأت می توان گفت پیامی که وی علیه شبه نظامیان مورد حمایت ایران داد، در چارچوب انتقاداتِ مورد پذیرش آیت الله سیستانی بود.
اقدامات اخیر شبه نظامیان وابسته به سیستانی نیز گویای این اختلاف است. برای مثال وقتی حشد شعبی ماه ژوئن اقدام به برگزاری رژه نظامی بزرگی در دیاله کرد، واحدهای حرم علیرغم اینکه از سوی کمیسیون حشد شعبی دعوت شده بودند حضور نیافتند.
یسیری این سخنان را در شهر رمیثه در میان صدها هزار عزادار حسینی ایراد کرد و بیشترِ سخنرانی خود را به انتقاد شدید از شبه نظامیان تحت حمایت ایران اختصاص داد. یکی از پیام های محوری سخنان یسیری اهمیت وفاداری به عراق بود: «ما از امام حسین علیه السلام آموختیم اینکه ملیت کشوری را داشته باشی اما به کشوری دیگر اعلام وفاداری کنی، خیانت، کلاهبرداری و فریب است». این موضوع برای عراقی هایی که عضو گروههای نیابتی تهران هستند حساس است زیرا بسیاری از شهروندان عراق آنان را خائن می دانند. یسیری افزود: «دستور گرفتن از خارج مرزها، ایدئولوژی امام حسین علیه السلام نیست. ما این وابستگی ها و وفاداری ها را نمی پذیریم و بی ترس و تردید با صدای بلند اعلام می کنیم هرکس به کشوری دیگر وفادار باشد خائن است».
لحن عصبانی یسیری در سخنرانی اش قابل توجه بود. او شبه نظامیان مورد حمایت ایران را به گونه ای توصیف کرد که انگار از جریان اصلی تشیع جدا شده اند و جریانی تکفیری و بدعت گزار هستند «دین ما مثل دین آنها نیست و اسلام ما مثل اسلام آنها نیست؛ حسینی که ما بدان تعلق داریم با حسینی که مورد باور آنها است تفاوت دارد. حسین ما فرزند علی و فاطمه است، ولی حسین آنها پسر شمر و هند جگرخوار است». به عبارت دیگر یسیری شبه نظامیان تحت حمایت ایران را با دشمنان باستانی تشیع مرتبط کرد و این پیام وقتی توسط شخصی نزدیک به سیستانی داده می شود، مشروعیت دینی این شبه نظامیان را زیر سؤال می برد.
در سخنرانی یسیری، باورهای شیعه با مفاهیم مدرنی همچون حاکمیت و دولت- ملت سازگار تلقی می شود و این ایدئولوژی ایت الله سیستانی است که سالهاست آن را تبلیغ می کند. این ایدئولوژی را نماینده رسمی سیستانی «احمد صافی» در بیانیه معروف ژانویه 2020 اعلام کرد «عراق باید ارباب خود باشد و توسط مردمش اداره شود، خارجی ها نباید نقشی در تصمیم گیری های کشور داشته باشند».
شیوه دیگری که سیستانی بر اهمیت احترام به حاکمیت ملی تأکید می کند، تشویق شیعیان به ادغام در کشوری است که خانه خود می خوانند؛ چه عراق باشد یا هر کشور دیگری. همانگونه که «حامد خفاف» نماینده سیستانی در لبنان در ویدئویی در سپتامر 2015 اشاره کرد «سیستانی به ضرورت ادغام شیعیان در کشوری که در آن زندگی می کنند معتقد است و اداره امور کشور را به دست مقامات دولتی و شخصیت های سیاسی باکفایت وا می گذارد». سازمان های مذهبی تحت نظارت سیستانی هم پیام های مشابهی داده اند؛ برای مثال مارس 2019 بنیاد حرم امام حسین علیه السلام کنفرانسی را با عنوان «مبانی دولت مدنی از دیدگاه اسلام» ترتیب داد که دستور کارش بحث پیرامون نظام های سیاسی از نگاه مذهب بود.
چنین دیدگاههایی کاملا با جهان بینی انقلابی پان شیعه مورد حمایت ایران که بر اساس اعتقاد به ولایت فقیه، رهبر را بالاتر از سایر مقامات انتخابی قرار می دهد در تضاد است. به همین دلیل است که کنترل نجف و حوزه های علمیه اش –یا حداقل به حاشیه راندن آنها- پیش شرط تصرف عراق توسط ایران می باشد. اما سناریوی کنترل نجف، مادامی که سیستانی زنده و سالم است بسیار بعید به نظر می رسد. با این حال وی 91 سال سن دارد و بر اساس سنت نجف تعیین جانشین او پس از فوتش ممکن است ماهها یا حتی سالها طول بکشد. در این فاصله است که ایران و نیروهای نیابتی اش ممکن است تصمیم بگیرند یا مرجع مورد نظر خود را منصوب کرده، یا در نجف هرج و مرج و وضعیت بلاتکلیف ایجاد کنند تا از نفوذ این شهر بکاهند.
نزاع بین طرفداران ایران و سیستانی بر سر اداره شبه نظامیان عراق به اوج خود رسیده است. حشد شعبی از زمان تأسیس در سال 2014 تحت سلطه گروههای حامی ایران بوده است که با واحدهای حرم حامی سیستانی رفتار خوبی ندارند. یگان های حرم با سرپیچی از دستورات کمیسیون حشد و همسویی با جناح هایی که گوش به فرمان ایران نیستند –یعنی سیستانی، حوزه نجف و ارتش ملی- از تحقق طرح های نیروهای نیابتی ایران برای تصرف تدریجی عراق -آنگونه که حزب الله توانست لبنان را به کنترل خود درآورد- جلوگیری می کنند. این واحدها و دیگر حامیان حاکمیت ملی کشور مثل یسیری، می توانند نقش مهمی در تضمین روند گذار مسالمت آمیز و حفظ نظم به محض فرارسیدن زمان معرفی یک مرجع جدید داشته باشند.
در این میان واشنگتن و سایر بازیگران بین المللی باید هنگامی که بحث و اختلاف درون شیعه رخ می دهد، خود را از این بحث ها و اختلافات دور نگه دارند؛ زیرا هرگونه مداخله خارجی می تواند در مسیر تحولات مثبت در داخل عراق اختلال ایجاد کند. البته این کشورها می توانند به شکل غیرمستقیم برای تقویت تلاش های پیروان سیستانی اقداماتی انجام دهند:
از طریق وزارت دفاع به طور غیرمستقیم از واحدهای حرم پشتیبانی کنند. جامعه بین الملل باید دولت و نیروهای امنیتی عراق را تشویق کنند تا روابط خود را با واحدهای حرم تقویت کرده و توان عملیاتی آنها را افزایش دهند.
دامنه وبسایت تلویزیون کربلا را به حالت اول برگردانند. ماه ژوئن وزارت دادگستری آمریکا 33 دامنه را که توسط کانال های وابسته به اتحادیه رادیو و تلویزیون اسلامی ایران اداره می شد توقیف کرد. یکی از رسانه های مورد هدف سایت تلویزیون کربلا بود؛ تلویزیونی که متعلق به بنیاد حرم امام حسین علیه السلام و وابسته به سیستانی است. این حرکت علیه رسانه ای صورت گرفت که هیچگونه دشمنی با ایالات متحده نداشت.
پیگیری نزدیک سیاست های نجف، اقدام سومی است که آمریکا باید انجام دهد. دولت بایدن باید با جناح های وابسته به سیستانی بیشتر آشنا شود و از اقداماتی که با نجف اصطکاک غیرضروری ایجاد می کند بپرهیزد. پیگیری دقیق تحولات مذهبی و سیاسی شیعیان، می تواند به واشنگتن کمک کند تا از درگیری های ناخواسته با عناصری که هدفشان حفظ عراقی مستقل و پایدار است جلوگیری کند.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما