پس از مرگ غم‌انگیز مهسا امینی، اعتراضات ده‌ها شهر ایران را فراگرفت اما آنچه سبب تفاوت این اعتراضات با موارد قبلی شد، نقش برجسته نسل Z[1] در اعتراضات اخیر بود که به زومرها نیز معروف هستند.
نسل Z ایران
اعضای نسل Z ایران را متولدین سال‌های 1375 تا 1389 تشکیل می‌دهند که با عنوان دهه هشتادی‌ها شناخته می‌شوند. گرچه این گروه از جوانان تنها حدود 6 میلیون نفر (کمتر از 7%) از جمعیت 83 میلیونی ایران را تشکیل می‌دهند، ولی رهبری اصلی اعتراضات را بر عهده دارند.
زومرهای ایرانی همچون بسیاری دیگر از همسن و سالان خود در جهان، به بی‌توجهی نسبت به سیاست، مذهب، آداب و رسوم و سنت معروف هستند. آنها برخلاف نسل‌های پیشین ایران، نگران این نیستند که توسط دیگران مورد قضاوت قرار گیرند و از اینکه آشکارا درباره علایق و خواسته‌های خود صحبت کنند ابایی ندارند؛ حتی اگر این صحبت کردن مستلزم عبور از خطوط قرمز باشد.
نسل نادیده گرفته شده
زومرهای ایرانی آرمان‌گرایی ندارند و بسیار دیرباور هستند. این نسل از وقتی که چشم باز کرده‌اند، خود را در دنیای دیجیتال دیده‌اند. برخلاف والدین و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌هایشان که در دهه‌های 1980 و 1990 به شدت تحت فشارهای جامعه محافظه‌کار و سیستم حاکم بودند، زومرها آزادانه به اطلاعات و دنیای خارج دسترسی دارند. حضور فعال آنها در رسانه‌های اجتماعی و فضای آنلاین، بستری برای بیان نگرانی‌های‌شان فراهم ساخته و به آنان شجاعت بیان داده است.
به گفته جامعه شناسان، این نسل اقتدار را زیر سؤال می‌برند، به خطوط قرمز موجود که توسط جامعه یا نظام حاکم کشیده شده اعتقادی ندارند و هیچ چیز را اعم از دین و کشور و قانون مطلقا مقدس نمی‌دانند.
در اعتراضات اخیر، کشورهای جهان برای نخستین بار صدای زومرهای ایران را شنیدند اما آنها قبلا در کشور خودنمایی کرده بودند. نخستین حضور و نمایش این نسل را می‌توان در سال 2014 دانست؛ زمانی که ده‌ها هزار نفر برای شرکت در مراسم تشییع مرتضی پاشایی ستاره جوان و مشهور پاپ حضور یافتند. این حضور پرشور برای خیلی‌ها تعجب‌آور بود زیرا اغلب چنین مراسم بزرگی را برای شخصیت‌های مذهبی یا کسانی که جان خود را برای حفظ ارزش‌های جمهوری اسلامی از دست داده بودند، می دیدند و چنین حضوری برای یک چهره موسیقی که تهدیدی برای ارزش‌های اسلامی تلقی می‌شود، امری معمول نبود.
رویدادهای قابل توجه بعدی عبارتند از تجمع غیرسیاسی بزرگ دانش‌آموزان دبیرستانی در جشن پایان امتحانات سال تحصیلی در سال 1395 در یک مرکز خرید در غرب تهران که جمعیت حاضر توسط پلیس متفرق شدند، و یک رویداد مشابه در شیراز در تابستان امسال که واکنش مقامات را برانگیخت؛ برخی دستگیر شدند و مقامات عالی‌رتبه از لزوم اجرای دقیق‌تر قانون حجاب، حفظ ارزش‌های اسلامی و افزایش کنترل دولت بر اینترنت و رسانه‌های اجتماعی سخن گفتند.
آیا این حرکت پیش‌بینی می‌شد؟
بسیاری از ناظران هشدار داده بودند که این اتفاق خواهد افتاد. علاوه بر رویدادهای بالا که شاهدی بر این امر بود، مطالعات متعددی که توسط نهادهای مختلف دانشگاهی و محققان صورت گرفته بود، به وقوع چنین چالش‌هایی در آینده اشاره داشت.
در پی موج ناآرامی‌های اجتماعی در ژانویه 2018 رحمانی فضلی وزیر کشور وقت، یافته‌های یکی از تحقیقاتی که توسط دفتر مطالعات فرهنگیِ تحت حمایت دولت انجام شده بود را آشکار کرد. به گفته وی، جدا از نارضایتی‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعیِ معمول، اکنون جمهوری اسلامی با چهارمین محرک تنش‌ها و ناآرامی‌ها مواجه است و آن شکاف بین نسلی است.
چند سال قبل سعید رضوی فقیه جامعه‌شناس و فعال سیاسی، تحلیلی از وضعیت سیاسی-اجتماعی ایران ارائه کرده بود و نسبت به خطرات احتمالی –که امروزه بسیاری از آنها را در خیابان‌های ایران شاهد هستیم- هشدار می داد. تحلیل او 7 دسامبر 2016 در انصاف نیوز با عنوان «دهه هشتادی‌ها (نسل Z) از همه عبور خواهند کرد» منتشر شد. فقیه در این مقاله نوشته بود: «نسل جدید خواسته‌ها، گرایش‌ها و دیدگاه‌های کاملا متفاوتی دارد و فاقد زبانی مشترک با مدیران و مسئولان دستگاه‌های اجرایی کشور است». وی با اشاره به اینکه این جوانان از سال 2020 وارد دانشگاه می‌شوند، هشدار داده بود: «به محض اینکه آنها (زومرهای ایرانی) از قدرت خود در تأثیرگذاری و ایجاد تغییر آگاه شوند، این جمعیت انبوه حاکم بر دانشگاه‌ها در شهرهای بزرگ و کوچک همه چیز را متحول خواهند کرد».
در یکی دیگر از هشدارهای از این دست، سال 2019 هفته نامه صبح صادق وابسته به سپاه، نسل Z ایران را که عمدتا نادیده گرفته می‌شد، تهدیدی احتمالی برای ارزش‌های جمهوری اسلامی توصیف کرد. نویسنده معتقد بود که کنترل این نسل به دلیل تنوعی که در افکار و دیدگاه‌هایشان دارند دشوار بوده و «حکومت بر آنها به آسانی نسل‌های قبل نخواهد بود».
پیشتازیِ زومرها
حالا خطری که بسیاری در نظام جمهوری اسلامی نسبت به وقوع آن هشدار داده بودند، فرا رسیده است. نسل جوان و بی‌باک ایرانیان در خیابان‌ها تظاهرات می‌کنند، در شبکه‌های اجتماعی مخالفت خود را نشان می‌دهند و در این مسیر حتی حمایت و احترام والدین و بزرگ‌ترهای خود را نیز بدست آورده‌اند، تا جایی‌که نسل‌های پیشین در اعتراض علیه حکومت به آنها پیوسته‌اند.
نسل‌های قدیمی‌تر ایرانیان که در چهار دهه گذشته نتوانسته‌اند به آزادی‌های سیاسی و اجتماعی که مدت‌ها برای رسیدن به آن مبارزه می‌کردند برسند، اکنون فرزندان و هموطنان جوان خود را تحسین می‌کنند.
براساس آماری که روزنامه جوان از دیگر روزنامه‌های وابسته به سپاه ارائه داده است، 93% معترضان بیش از 25 سال سن ندارند که به گفته این روزنامه، این امر نشان دهنده «ظهور نسل جدیدی از آشوبگران در کشور» است.
دولت با ایجاد اختلال در دسترسی به اینترنت و مسدود کردن بسیاری از شبکه‌های اجتماعی و اپلیکیشن‌های پیام‌رسان همچون اینستاگرام و واتس‌آپ و حتی برخی از بازی‌های آنلاین، بدنبال کاهش امکان هماهنگی بین معترضان بوده و با این وجود نتوانسته است جلوی آنها را بگیرد.
در پیش رو شاهد چه خواهیم بود؟
علیرغم سال‌ها هشداری که بابت افزایش شکاف بین نسلی در کشور داده شده است، مقامات ترجیح داده‌اند که چشم خود را به روی این موضوع ببندند. حکومت از ایجاد هرگونه تغییر و اصلاح با هدف اعطای آزادی بیشتر و پاسخگویی به نیازهای رو به رشد زومرها خودداری کرده و حتی بدنبال به حاشیه راندن بخش‌های لیبرال جامعه بوده است. در رسانه‌های اصلی، زومرها با عباراتی عمدتا تحقیرآمیز همچون «آنارشیست»، «بی‌اخلاق» و «منزوی» برچسب می‌خورند و سیاست‌ها و منابع کشور در جهت ایجاد محدودیت بیشتر بر کسانی است که با ارزش‌های نظام مخالفت می‌کنند.
عدم تسامح در برابر هرچیزی که مخالف هویت انقلاب اسلامی است، فشار برای اجرای طرح صیانت و ابتکاراتی همچون سرود سلام فرمانده، از جمله راهکارهایی است که حاکمیت برای کنترل بیشتر این نسل در پیش گرفته و در همه موارد ناموفق بوده است.
نسل جوان درحالی رهبری اعتراضات اخیر را بر عهده گرفته است که بر اساس تازه‌ترین آمار مرکز آمار ایران حدود 77% از ایرانیان 15 تا 24 سال نه شغل دارند، نه آموزش دیده‌اند و نه تحصیل می‌کنند. شکاف اجتماعی-اقتصادی و فساد، نارضایتی اجتماعی گسترده‌ای ایجاد کرده است به طوری که حتی در صورت احیای برجام، زومرها هیچ آینده روشنی پیش روی خود نمی‌بینند.
بسیاری از کارشناسان از جمله عباس عبدی معتقدند که جمهوری اسلامی برای پایان دادن به این بحران باید به نیازها و مقتضیات جامعه مدرن توجه کند و در بسیاری از سیاست‌های خود تجدیدنظر نماید اما بعید است که حاکمان راه تغییر را در پیش گیرند زیرا می‌ترسند که یک تغییر باعث ایجاد خواسته‌های بیشتر و گسترده‌تر در آینده شود.
گرچه نتیجه اعتراضات اخیر روشن نیست اما یک چیز قطعی است: اینکه زومرهای ایرانی نقش بسیار پررنگی در شکل دادن به آینده کشور دارند.
*منبع: مؤسسه خاورمیانه
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما