تحریم‌ها (این کاغذ پاره‌ها) چنان بلایی بر سر اقتصاد ایران آورده است که اگر هم رفع شوند، جبران مافات و زدودن آثار آن‌ها چه بسا تا دهه‌ها زمان ببرد. از این رو که شرکای تجاری سنتی ایران را به سمت بازارهای اقتصادی باثبات شیفت داده است و حتی اگر هم تحریم‌ها لغو شوند، احیای روابط اقتصادی با این طرف‌ها و پی‌ریزی تجارت از نو با دیگران در سایه هدر رفت فرصت‌ها و شکار آن‌ها از سوی رقبا امر بسیار دشواری به نظر می‌رسد. عربستان رقیب منطقه‌ای ایران در سایه روابط خارجی باثبات و متوازن با شرق و غرب مهم‌ترین منتفع از تحریم‌ها شده و در کنار تثبیت و تقویت تجارت خود با دول غربی، در حال توسعه فزاینده روابط تجاری خود با قدرتهای اقتصادی آسیایی است که جزو شرکای سنتی ایران بودند. نمونه آن‌ها با چهار قدرت اقتصادی چین، ژاپن، کره جنوبی و هند است. چین که در سال‌ها اخیر به شریک تجاری نخست (با بیش از 80 میلیارد دلار تجارت) و بزرگ‌ترین خریدار نفت عربستان تبدیل شده است و کره جنوبی نیز که حجم تجارت آن با ایران از 17 میلیارد دلار به نزدیک صفر رسیده است، اکنون عربستان بزرگ‌ترین شریک تجاری‌اش در خاورمیانه است و حجم تجارت فیمابین در سال گذشته با رشد حدود 50 درصدی به 21 میلیارد دلار رسیده است و پیش بینی کرده‌اند که امسال به حدود 30 میلیارد برسد.
این در حالی است که کره جنوبی قبل از خروج آمریکا از برجام سومین خریدار بزرگ نفت و بزرگ‌ترین خریدار میعانات گازی ایران بود. اما چند ماه بعد از خروج آمریکا از برجام، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان عازم سئول شد و با شکار فرصت پیش آمده روابط اقتصادی با کره جنوبی را وارد مرحله تازه‌ای کرد و متعاقب آن در ژانویه گذشته رئیس جمهور کره جنوبی به ریاض سفر کرد و نقشه راه جدیدی برای توسعه روابط تجاری ترسیم شد.
چهارشنبه نیز بن سلمان در راستای یک سفر آسیایی وارد سئول شد و روز پنجشنبه در این سفر 26 موافقت‌نامه تجاری به ارزش 30 میلیارد دلار با شرکت‌های بزرگ کره‌ای در زمینه‌های انرژی پاک، تکنولوژی پاک، هوش مصنوعی و ساخت کشتی امضا شد.
پنچ مورد از توافقنامه‌های پیشگفته، میان وزارت سرمایه‌گذاری عربستان و شرکت‌های کره‌ای است که مهم‌ترین آن پروژه شاهین به ارزش 7 میلیارد دلار است که بزرگ‌ترین طرح سرمایه‌گذاری خارجی در کره جنوبی است. این طرح پتروشیمی را شرکت پالایشگاهی اِس-اویل کره جنوبی در شهر ساحلی اولسان اجرا می‌کند که آرامکو سهامدار ۶۳ درصد از آن است.
در این طرح قرار است برای نخستین بار تکنولوژی تبدیل نفت خام به مواد پتروشیمی از طریق کراکرهای بخار به کار گرفته شود که در آن تولید با هزینه کم‌تری انجام می‌شود. قرار است بر اساس این طرح 3.2 ملیون تن محصول پتروشیمی تولید شود. البته راه‌اندازی کارخانه تولید پولیمر نیز بخشی از پروژه پیشگفته است و طبق پیش‌بینی در سال 2026 به افتتاح می‌رسد.
با ژاپن سومین قدرت اقتصادی جهان نیز وضع اینگونه است و در حالی که میزان مبادلات تجاری تهران و توکیو به رقم ناچیز 30 میلیون دلار تنزل یافته است، اما حجم تجارت عربستان و ژاپن 38 میلیارد دلار است. عربستان با هند قدرت آسیایی در حال ظهور نیز 33 میلیارد دلار مرواده تجاری دارد و چهارمین شریک تجاری آن است؛ در حالی که کل تجارت ایران و هند تنها 1.8 میلیارد دلار است.
آمار و ارقام بالا نشان می‌دهد که عربستان در یک دهه اخیر به ویژه در چند سال گذشته بدون هیاهوی خاصی در حال توسعه قابل توجه و به نوعی فتح بازارهای تجاری آسیا به ویژه با قدرتهای اقتصادی این قاره است که همین امر، آن‌ها را در الزاماتی به نفع ریاض در منازعات ژئوپلتیک در خاورمیانه و خلیج فارس قرار می‌دهد. یک روی دیگر این مساله، چالش‌ها و موانعی است که در برابر سیاست شرق‌گرایی ایران قرار می‌گیرد.
البته ناگفته نماند که تحریم‌ها تنها عامل عقب ماندن ایران از چرخه اقتصاد منطقه‌ای و جهانی نیست، بلکه چه بسا مهم‌تر از آن که سلاح تحریم‌ها را نیز برنده‌تر کرده، این که کلا اقتصاد در این چند دهه جایگاهی در سیاست خارجی ایران نداشته است. در حالی که اقتصاد در دنیای مدرن پیشران و رکن رکین سیاست خارجی کشورهاست و به عینه این را می‌توان در سیاست خارجی ترکیه و عربستان به عنوان دو رقیب منطقه‌ای ایران مشاهده کرد. عربستان فارغ از نوع و ماهیت نظام سیاسی بسته، موروثی و غیر دموکراتیک آن، اما در حوزه اقتصاد مطابق الزامات و مفروضات اقتصاد بین‌المللی شده مدرن حرکت می‌کند و برنامه دارد. اساسا توسعه چشمگیر مناسبات اقتصادی عربستان در چند سال اخیر بخشی از اهداف چشم‌انداز کلان 2030 است که در 2016 رونمایی شد.
*کانال تلگرام صابر گل عنبری
نظر شما