رئیس جمهور جدید ایران از زمان رسیدن به قدرت در ماه ژوئیه، علاقه خود را به تعامل مجدد با غرب برای بازسازی روابط و کاهش تحریم ها نشان داده است؛ اما تحقق این هدف درحال حاضر دشوارتر از همیشه است. تهران درگیر مناقشه بین اسرائیل و لبنان است، توافق هسته ای در آستانه فروپاشی قرار دارد، تحریم ها اقتصاد ایران را فلج کرده و در تازه ترین تحول، آمریکا ایران را به ارسال موشک های بالستیک به روسیه متهم نموده و تحریم های جدیدی را علیه این کشور وضع کرده است
با این حال دیپلمات ها و مقامات منطقه می گویند که این تحولات بعید است مانع از تلاش های مسعود پزشکیان برای خارج کردن ایران از انزوا شود. یک دیپلمات عرب که به طور منظم با مقامات ایران دیدار می کند به ما گفت: «دولت ایران مصمم است تا به سمت تعامل با غرب و کاهش فشارهای داخلی و بین المللی گام بردارد زیرا این تنها گزینه ای است که پیش رو دارد. رئیس جمهور و وزیر امور خارجه جدید ایران بارها از تعامل با اروپا و رفع تحریم ها سخن گفته اند ولی اقدامات بی ثبات کننده ای مانند اعطای موشک به روسیه می تواند نتایج معکوسی داشته باشد»
البته تحریم های اخیرِ اروپا ملایم تر از حد انتظار بود. کشورهای اروپایی به ایران هشدار داده بودند که انتقال موشک های بالستیک به روسیه خط قرمز است ولی در واکنش، تنها صنعت هوانوردی غیرنظامی ایران را هدف قرار دادند که ممکن است ماهها طول بکشد تا اجرایی شود. وزارت امور خارجه ایران ادعاهای مربوط به انتقال تسلیحات را یک «ترفند تبلیغاتی زشت و یک دروغ آشکار» دانست
به گفته نیکول گراجوسکی از مؤسسه کارنگی و نویسنده کتاب «روسیه و ایران دو شریک در گردنکشی؛ از سوریه تا اوکراین»، توافق ایران برای انتقال موشک بالستیک به روسیه –که طبق گزارش وزارت خزانه داری مدتها قبل از روی کار آمدن پزشکیان مورد مذاکره قرار گرفته بود- نمونه ای است که نشان می دهد سیاست ایران چگونه در دو مسیر متفاوت حرکت می کند «درحالی که رهبران غیرنظامی برای اصلاحات و دیپلماسی فشار می آورند، دستگاه نظامی و امنیتی اهداف بلندمدت خود را که مستقل از اهداف رهبران سیاسی است پی می گیرد»
پزشکیان با بحران های متعدد داخلی و خارجی دست و پنجه نرم می کند؛ جنگ غزه نزدیک به یکسال است که به درازا انجامیده و در این مدت اسرائیل تقریبا هر روز با حزب الله به تبادل آتش پرداخته است. در داخل کشور اقتصاد در آستانه فروپاشی قرار گرفته و ناامیدی گسترده به دلیل رفتار نیروهای امنیتی ادامه دارد
پس از ترور هنیه در تهران در ماه ژوئیه، ایران قول پاسخ قاطع داد. گرچه بیش از یک ماه گذشته ولی مقامات آمریکایی بر این باور هستند که هنوز احتمال وقوع یک حادثه بزرگ و تشدید تنش وجود دارد؛ به همین خاطر نیروها و تجهیزات نظامی خود را به عنوان عاملی بازدارنده در منطقه نگه داشته اند
از زمان انتخاب پزشکیان به ریاست جمهوری، ایران به دولت بایدن این پیام را ارسال کرده که به گفتگو علاقه مند است ولی مقامات آمریکایی منتظر هستند که این پیام را از سوی رهبر ایران به عنوان تصمیم گیر نهایی ببینند. یک مقام لبنانی که به طور مرتب با تهران در ارتباط است می گوید: «ایران با ایستادن در کنار روسیه در جنگ اوکراین، بدنبال این است که از منافع و موجودیت خود دفاع کند». وی تحریم های اخیر ایران را، در راستای سیاست غرب مبنی بر فشار مداوم به ایران دانست؛ درحالی که به عقیده این مقام لبنانی، این سیاست در سالهای اخیر کارایی خود را از دست داده است «تحریم ها به شمشیر دولبه تبدیل شده اند؛ از یکسو اقتصاد و ظرفیت ایران برای قدرت نمایی را تضعیف کرده اند و از سوی دیگر سبب روابط قوی تر ایران با کشورهایی مانند روسیه شده اند»
ایران علیرغم تحریم ها، به پیشبرد برنامه هسته ای و محدود کردن بازرسان بین المللی ادامه داده است. حضور تیم های بازرسی در مراکز غنی سازی اورانیوم منع شده و ایران در توضیح آثار اورانیوم یافت شده در سایت های اعلام نشده، کوتاهی کرده است
اما در جلسه شورای حکام که این هفته در وین برگزار شد، رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت که پزشکیان موافقت کرده است برای بهبود همکاری ها، دیدار و گفتگوهایی انجام دهد. گروسی افزود: «از ایران می خواهم چنین نشستی را در آینده ای نزدیک برگزار کند تا بتوانیم گفتگوهای سازنده ای داشته باشیم و به نتایج ملموسی برسیم»
احیای برجام از اولویت های دولت بایدن بود و گفتگوها تا آنجا پیش رفت که سال 2022 دو طرف به مرحله بررسی متن نهایی یک توافق احتمالی رسیدند، ولی نتوانستند از آن مرحله جلوتر بروند. برجام برنامه هسته ای ایران را در ازای کاهش تحریم ها محدود کرده بود اما زمانی که رئیس جمهور وقت آمریکا دونالد ترامپ سال 2018 از ان خارج شد و فشار حداکثری را علیه ایران اعمال کرد، برجام عملا منحل شد
پزشکیان با وعده بهبود اقتصاد از طریق پایان دادن به انزوای ایران، در انتخابات شرکت کرد و انتصابات او نشان دهنده تأکید وی بر دیپلماسی است. جواد ظریف وزیر امور خارجه پیشین که مذاکره کننده ارشد ایران در برجام بود، به عنوان معاون راهبردی رئیس جمهور منصوب شده و عباس عراقچی از دیگر اعضای تیم مذاکره کننده هسته ای، وزیر خارجه جدید ایران شده است
سینا عضدی کارشناس مسائل ایران و استاد دانشگاه جورج واشنگتن درباره دولت پزشکیان می گوید: «او افراد مناسب را در اختیار دارد؛ سؤال این است که آیا می تواند تأیید آقای خامنه ای را بگیرد؟»
عضدی خاطر نشان کرد که به نظر می رسد در یک ماه گذشته تلاش پزشکیان معطوف به حفظ حمایت رهبر از خود بوده است. در شرایطی که پزشکیان مورد انتقاد و هجمه محافظه کارانِ مخالف تعامل با غرب قرار گیرد، حمایت خامنه ای از او می تواند مفید واقع شود
آقای خامنه ای ماه گذشته کابینه پزشکیان را مستقیما خطاب قرار داد و گفت: «ما نباید امید خود را به دشمن گره بزنیم و برای تحقق برنامه های خود منتظر تأیید دشمن باشیم؛ اما تعامل و گفتگو با دشمنان در برخی جاها ایرادی ندارد». این اظهارات گرچه مبهم بود ولی از سوی بسیاری از ناظران مجوز گفتگو با غرب تفسیر شد
سوزان مالنی مدیر بخش سیاست خارجی مؤسسه بروکینگز می گوید: «رهبر ایران همیشه به دولت ها اندکی اختیار می دهد تا شرایط را بررسی کنند و ببینند به چه نتایج و دستاوردهایی می توانند برسند». در مورد دولت پزشکیان نیز همین سیاست وجود دارد ولی اینکه او با این میزان از اختیار به چه نتایج و توافقاتی ممکن است برسد، روشن نیست
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما