عربستان سعودی 2000 مایل از اوکراین فاصله دارد و در نگاه اول به نظر می رسد که به جنگ جاری در آن کشور ارتباطی ندارد. ولی این کشور خلیج فارس در جدی ترین مذاکراتی که از زمان حمله روسیه به اوکراین برای برقراری آتش بس در جریان است، نقش میانجی را ایفا می کند
البته این مقامات آمریکایی هستند که تلاش ها برای دستیابی به توافق را رهبری می کنند ولی ریاض این مذاکرات را برگزار می کند
عربستان سال 2025 فعالیت های دیپلماتیک زیادی داشت؛ در همین راستا 10 مارس ولیعهد سعودی میزبان جلسات جداگانه ای با ولادیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین و هیأت آمریکایی به رهبری مارکو روبیو وزیر امور خارجه و مایک والتز مشاور امنیت ملی بود
روز بعد مقامات ارشد سعودی زمینه دیدار رودررو بین هیأت آمریکایی و اوکراینی را فراهم کردند
توافق بدست آمده، از آنجا که بعد از شکست دیپلماتیک چند هفته قبل در دفتر بیضی شکل بین زلنسکی، ترامپ و ونس معاون رئیس جمهور آمریکا رخ داد، اهمیت زیادی دارد
گرچه هنوز معلوم نیست که آتش بس موقت 30 روزه ای که در توافق پیشنهاد شده، اجرا شود. 14 مارس ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه گفت که با این پیشنهاد موافق است ولی جزئیات بسیاری وجود دارد که باید حل شود
در صورت موافقت پوتین، به احتمال زیاد این توافق در عربستان امضا خواهد شد؛ عربستانی که نه تنها میزبان آخرین دور مذاکرات بین ایالات متحده و اوکراین بود، که میزان مذاکرات بین مقامات روسیه و ایالات متحده نیز بود
اما چرا یک کشور خلیج فارس، ایفاگر نقش میانجی در جنگی شده است که در اروپای شرقی جریان دارد؟ به عنوان کارشناس در سیاست عربستان، معتقدم پاسخ این سؤال به جاه طلبی های دیپلماتیک سعودی و تمایل آن برای ارائه تصویری مثبت تر از خود به جهان برمی گردد. عربستان سعی می کند با ایفای نقش میانجی در مناقشات بین المللی، جایگاه خود را تقویت کند و در دیپلماسی منطقه ای و جهانی از جمله مذاکرات آینده احتمالی بین ایران و آمریکا، نقش مؤثری داشته باشد
نقش دیپلماتیک بن سلمان
از سال 2022 افزایش نقش دیپلماتیک سعودی، به یک ویژگی مهم در سیاست خارجی این کشور تبدیل شده است. بن سلمان، عربستان را قدرتی در جهان عرب و اسلام می داند و بر این اساس به مقامات کشور دستور داده است تا دیپلماسی منطقه ای را در مسائل مهمی مانند جنگ غزه و سودان رهبری کنند
همزمان سعودی روند آشتی با ایران را که اصلی ترین رقیب منطقه ای عربستان بود، اغاز کرد. چرخش این کشور به سمت دیپلماسی، نشان دهنده دور شدن از سیاست های تقابلی است که بن سلمان در زمان به قدرت رسیدنش بین سال های 2015 تا 2018 در پیش گرفته بود؛ سیاست هایی مانند مداخله نظامی در یمن، محاصره قطر، بازداشت سعد حریری، تبدیل هتل ریتزکارلتون به بازداشتگاه و قتل جمال خاشقچی.
این اقدامات باعث شد که دیگران بن سلمان را فردی ببینند که بدون تفکر و بر اساس احساسات آنی تصمیم گیری می کند. همچنین باعث ایجاد بی ثباتی شد و کشور را درگیر جنگی بی پایان در یمن، تنشی بی ثمر با قطر و انزوایی دیپلماتیک توسط مقامات غربی کرد
دوست اوکراین و روسیه
تصویری که از عربستان به عنوان یک کشور بی طرف وجود دارد، به ایفای نقش میانجی در جنگ اوکراین کمک می کند
مقامات سعودی مانند همتایان خود در دیگر کشورهای خلیج فارس، مدتهاست که سیاست اجتناب از جانبداری در رقابت قدرت های بزرگ را در پیش گرفته اند. این سیاست باعث شد که پادشاهی از زمان شروع جنگ، روابط خود را هم با روسیه و هم با اوکراین حفظ کند
برای مثال سال 2022 عربستان و روسیه –که هر دو رهبر اوپک پلاس هستند- بر سر کاهش تولید نفت به توافق رسیدند تا از این طریق مسکو را از اثرات تحریم هایی که غرب پس از جنگ اوکراین بر روسیه اعمال کرده بود، حفظ کنند. اما تنها چند ماه بعد، عربستان از زلنسکی دعوت کرد تا در نشست اتحادیه عرب در جده سخنرانی کند. این رویداد مقدمه ای بود برای نشست بین المللی سال 2023 در جده که نمایندگان 40 کشور برای گفتگو پیرامون جنگ اوکراین در آن حضور یافتند
گرچه این نشست به نتیجه نرسید ولی نشان دهنده قدرت عربستان در برگزاری جلسات و قصد او برای ایفای نقش میانجی در جنگ اوکراین بود
بستری برای دیپلماسی
جنگ اوکراین بزرگ ترین جنگ اروپا از سال 1945 است و عربستان با مشارکت مستقیم در مذاکرات و ایفای نقش میانجی، می خواهد بلندپروازی های خود را محقق نماید و جایگاه خود را در صحنه جهانی ارتقا دهد. اقدامات عربستان صرفا از روی خیرخواهی و بشردوستی نیست؛ ریاض بر این باور است که از طریق تلاش های دیپلماتیک، می تواند منافع و مزایای قابل توجهی بدست آورد
ریاست جمهوری ترامپ در راستای خواست سعودی است. ترامپ می خواهد چهره ای صلح طلب و معامله گر از خود ارائه دهد و برای این منظور به کشور بی طرفی نیاز دارد که در آنجا دیپلماسی بتواند به خوبی پیش برود و به نتیجه برسد
تنها چند هفته بعد از روی کار امدن ترامپ، ریاض میزبان نخستین دیدار بین وزیر امور خارجه آمریکا و همتای روسی اش از زمان جنگ اوکراین بود و از رهگذر این دیدار توافقی برای «از سرگیری روابط دوجانبه» و ایجاد مکانیسم مشورتی برای «مقابله با عوامل تحریک ساز در روابط دو کشور» حاصل شد
برگزاری دو دور گفتگو در ریاض –ابتدا با روسیه و سپس با اوکراین- جایگاه عربستان را به عنوان میانجی تقویت کرد و به بازسازی وجهه بن سلمان کمک شایانی نمود
پخش تصاویر بن سلمان که با گرمی از زلنسکی استقبال می کرد، به شدت با تصاویر جلسه پرتنش کاخ سفید در تضاد بود و از ولیعهد چهره ای دولتمرد و دیپلماتیک به نمایش گذاشت
گام بعدی، تهران
چنین تصویر مثبتی از بن سلمان، تا سال 2019 غیرقابل تصور به نظر می رسید. آن زمان ولیعهد از سوی جامعه بین الملل منزوی شده بود و جو بایدن نامزد ریاست جمهوری آمریکا، عربستان را منفور و مطرود خطاب کرده بود
تغییر تصویر منفی که در جهان از عربستان وجود دارد، بسیار مهم است زیرا این کشور برای تحقق ابر پروژه های خود نیازمند است که دهها میلیون گردشگر جذب کند. عربستان امیدوار است این پروژه ها –که شامل رویدادهای فرهنگی، ورزشی و گردشگری می شود- اقتصاد کشور را تقویت کرده و از وابستگی به سوخت های فسیلی بکاهد
عربستان کاهش تنش با ایران و حمایت از آتش بس شکننده یمن را، برای ایمن نگه داشتن خود از خطرات ناشی از بی ثباتی در منطقه در پیش گرفت؛ ولی در موضوع اوکراین هدف چیز دیگری بود. تسهیل مذاکرات صلح درباره جنگ اوکراین، برای سعودی هزینه چندانی ندارد و در عین حال به تقویت تصویر جدیدی که این کشور می کوشد از خود ارائه دهد، کمک می کند
در واقع مقامات سعودی تعامل با مقامات آمریکایی بر سر اوکراین را مقدمه ای برای همکاری های دیپلماتیک بیشتر می دانند. به ویژه اگر بن سلمان بتواند خود را به عنوان شریکی مهم و غیرقابل جایگزین برای ترامپ معرفی کند
مقامات سعودی از مذاکراتی که سال 2015 بین ایران و ایالات متحده بر سرتوافق هسته ای جریان داشت، کنار گذاشته شدند. پس از آنکه ترامپ سال 2017 به ریاست جمهوری رسید، از توافق خارج شد و از آن زمان روابط ایران و امریکا رو به بدتر شدن رفته است
حالا دولت آمریکا ایده ازسرگیری مذاکرات هسته ای را مطرح کرده است. اما قراردادن عربستان در مرکز هرگونه تلاش برای دستیابی به توافقی جدید، اقدامی پرخطر است. زیرا هم در ایالات متحده و هم در ایران حساسیت های زیادی نسبت به این موضوع وجود دارد؛ ضمن اینکه روابط بین تهران و ریاض همچنان متزلزل است
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما