انتصاب محمد شیعه سودانی به عنوان نخست وزیر عراق، باعث نگرانی مقامات بسیاری از کشورها شده است. این نگرانی ها حول سوابق، وابستگی ها و نزدیکی او به جمهوری اسلامی نهفته است
با توجه به اینکه اعضای ائتلاف او شامل چهره هایی از شبه نظامیان شیعه مورد حمایت ایران هستند که واشنگتن آنها را سازمان تروریستی می داند، دولت بایدن باید در تعاملات خود با رهبری جدید بغداد با دقت عمل کند
تأثیر انتصاب سودانی در منطقه نیز محسوس است. عربستان و برخی دیگر از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به جانشین مصطفی کاظمی خوش بین نیستند
انتصاب سودانی به ویژه برای حکومت ریاض ناامید کننده است و پادشاهی سعودی به او و اعضای چارچوب هماهنگی با سوء ظن می نگرد
گریگوری کارشناس مسائل سعودی در مدرسه بوش در دانشگاه تگزاس می گوید: «سعودی ها کاظمی را دوست داشتند و فکر می کردند که می توانند با او تعامل کنند. من فکر می کنم دیدگاه کلی در خلیج فارس این است که سودانی تحت حمایت ایرانیان و احزاب سیاسی حشد شعبی است لذا به او بدبین هستند و با دولت او نسبت به دوران کاظمی تعامل خواهند داشت»
احتمال ادامه مجدد گفتگوی ایران و عربستان به دو دلیل کمرنگ است: نخست اینکه ایران تلویزیون ایران اینترنشنال (وابسته به عربستان) را متهم می کند که رهبری اعتراضات سراسری در ایران را برعهده دارد و دلیل دوم نخست وزیری سودانی است
عراق از آوریل 2021 تااوایل سال جاری میزبان گفتگوی مستقیم بین ریاض و تهران بود. مذاکرات در دفتر کاظمی انجام می شد زیرا که ریاض او را شخصی قابل اعتماد می دانست. البته هیچ پیشرفت دیپلماتیکی از دور اول مذاکرات حاصل نشد
سودانی مصمم است تا نگرانی کشورهای عرب سنی را در مورد روابطش با جمهوری اسلامی کاهش دهد. او و اطرافیانش تأکید کرده اند که بغداد به تسهیل گفتگو بین ایران و عربستان متعهد می باشد
فیض الله ایگون کارشناس مسائل عراق در مرکز مطالعات خاورمیانه آنکارا می گوید: «فکر می کنم دولت سودانی در بغداد بدنبال ایجاد تعادل در روند سیاست خارجی عراق است. عراق با نخست وزیری سودانی می تواند بستری مناسب برای مذاکره ایران و عربستان باشد؛ با این حال ممکن است نیاز به زمان باشد تا هر دو طرف تحت شرایط جدید به یکدیگر اعتماد کنند»
سودانی که بدنبال رفع سوء ظن در میان همسایگان عراق است، کویت و اردن را به عنوان اولین سفرهای بین المللی خود برگزید. به عقیده راندا سلیم مدیر حل مناقشه در مؤسسه خاورمیانه، سودانی به این دو کشور رفت زیرا می خواست به همسایگان عرب خود پیام دهد که می خواهد سیاست سلف خود را ادامه داده و به تعمیق روابط و تعامل با همسایگان ادامه دهد
اینکه آیا سودانی و متحدانش در بغداد می توانند سعودی ها را متقاعد کنند که دولت کنونی عراق می تواند به عنوان یک واسطه معتبر بین ریاض و تهران عمل کند، باید منتظر ماند و دید. گریگوری معتقد است که نباید این احتمال را رد کرد ولی همچنان تردید دارد که عراق بتواند اعتماد عربستان را جلب کند.
گریگوری اضافه می کند که زمان نخست وزیری کاظمی عربستان احساس نمی کرد که در مذاکرات موفقیتی حاصل شده، ولی برای اینکه به کاظمی ضربه دیپلماتیک وارد نشود این روند را ادامه داد. اکنون با روی کار آمدن سودانی، ریاض دلیلی برای ادامه این مذاکره بی ثمر نمی بیند
به گفته سلیم اینکه آیا گفتگوی ایران و عربستان در عراق می تواند ادامه پیدا کند، توسط دو عامل تعیین می شود: اول اینکه آیا تهران و ریاض ارزشی برای ادامه مذاکره خواهند دید یا خیر «به خصوص با توجه به اتهامی که ایران به عربستان بابت حمایت از جنبش اعتراضی این کشور می زند، مشخص نیست که آیا هر دو کشور تمایل به مذاکره خواهند داشت؟ دوم اینکه آیا سودانی می تواند ریاض را متقاعد کند که می تواند به عنوان یک کشور بی طرف و قابل قبول که قادر به تسهیل مذاکره بین این دو رقیب تاریخی است، عمل کند یا نه؟ سلیم افزود عربستان ممکن است ترجیح دهد گفتگو را به مکان دیگری منتقل کند. در گذشته هم شاهد بودیم که یک جلسه از گفتگوها در عمان برگزار شد
بر اساس گزارش اخیر سفیر جمهوری اسلامی در لبنان، مقامات ایران و عربستان در حاشیه دومین دوره کنفرانس همکاری و مشارکت بغداد که با حضور مصر، فرانسه و عراق برگزار می شود، در اردن دیدار و گفتگو خواهند کرد
اما باید دید که آیا چنین تعاملی بین تهران و ریاض در این کنفرانس انجام خواهد شد یا نه. اگر این گزارش درست باشد، این مذاکره نخستین مذاکره ای خواهد بود که از زمان شروع اعتراضات ایران از سه ماه پیش برگزار می شود
یکی از چالش هایی که سودانی با آن مواجه است عملیات نظامی ایران علیه گروههای مخالف کرد در منطقه کردستان عراق است. بغداد رسما این حملات را محکوم کرده است
تهران مدعی است که دو حزب دموکرات کردستان و کومله مستقیما در تسلیح معترضان در مناطق مختلف ایران نقش دارند
هنگامی که به آینده روابط ایران و عراق و پرسش هایی که در مورد چگونگی واکنش بغداد به نقض حاکمیت عراق توسط تهران وجود دارد نگاه می کنیم، باید وضع داخلی نامشخص ایران را در نظر بگیریم
سناریوهای مختلفی باید در نظر گرفته شود؛ با این وجود می توان با اطمینان گفت که حاکمان ایران در آینده نیز مشکلات کشور را به خارج منتسب کرده و بازیگران خارجی همچون غرب، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و جدایی طلبان قومی در آذربایجان و عراق را مقصر می دانند
به گفته گریگوری: «این باور که قدرت های خارجی به نارضایتی های داخلی دامن می زنند، منجر به این می شود که تهران به آنسوی مرزهای خود حمله کند. اما از آنجا که سودانی به احزاب سیاسی متحد تهران متکی است نمی تواند در برابر این حملات کاری انجام دهد. فکر نمی کنم که او برای ایستادگی در برابر تهران و دفاع از استقلال ملی عراق گام های جدی و مهمی بردارد»
اگر بی ثباتی در ایران تشدید شود، جمهوری اسلامی باید تمرکز خود را از تحولات منطقه ای بردارد و معطوف به مقابله با بحران داخلی کند. به گفته گریگوری در صورت تحقق این امر رهبران عراقی فرصت پیدا می کنند تا برای استقلال خود گام های بیشتری بردارند «اگر کاظمی در دفتر نخست وزیری قدرت داشت، قطعا این کار را می کرد. ولی احتمال اینکه سودانی در این مسیر قدم بردارد، بدلیل ماهیت سیاسی ائتلافش کمتر است»
صرف نظر از اینکه سودانی در پاسخ به حملات موشکی و پهپادی سپاه علیه حزب دموکرات کردستان و کومله چه می کند، نمی توان انکار کرد که اقدامات تهران سبب شکل گیری دشمنان جدیدی در میان کردهای عراق می شود. از آنجا که مردم بی گناه بدلیل حملات نظامی ایران جان خود را از دست می دهند و مجروح و آواره می شوند، عراقی ها بیش از پیش خشم خود را متوجه تهران خواهند کرد
به گفته سلیم: باید دید که افزایش نارضایتی مردم عراق از انفعال نخست وزیر و چارچوب هماهنگی در دفاع از حاکمیت عراق در برابر مداخلات نظامی ایران، چه فرجامی را متوجه سودانی در سال 2023 خواهد کرد
*منبع: العربی الجدید
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما