تغییر استراتژی ایران

از زمان انقلاب اسلامی ایران، رهبری این کشور تلاش کرده است تا بر خاورمیانه تسلط یابد و ایالات متحده و اسرائیل را از منطقه بیرون براند

درحالی که این اهداف تغییر نکرده، به نظر می رسد که ایرانیان استراتژی کلان خود را تغییر داده اند و متوجه شده اند که استفاده از هویج به جای چماق، می تواند برای سیاست خارجی مفیدتر باشد. تقریبا در سراسر خاورمیانه تهران انگیزه مثبت خود را بری همکاری نشان داده و قدرت سخت خود را فعلا متوقف نگه داشته است

نمونه های زیادی از این تغییر وجود دارد؛ ایران با میانجیگری چین، با عربستان به توافقی دست یافت که ظاهرا دستاوردهایش برای ریاض بسیار بیشتر از تهران است. در نتیجه این توافق، دو کشور بعد از یک دهه روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند و حتی در مورد همکاری در سودان برای جلوگیری از شدت گرفتن جنگ داخلی، با یکدیگر صحبت کرده اند

ایرانیان همچنین روابط دیپلماتیک خود را با امارات از سر گرفتند و اکنون تهران بدنبال همکاری با ابوظبی در زمینه حمل و نقل هوایی و زیرساخت هاست. در پی بهبود رابطه، امارات از ائتلاف دریایی به رهبری آمریکا در خلیج فارس خارج شد و با پیوستن به ائتلاف رقیب با حضور ایران موافقت کرد

ایران گفتگوهای آرامی را با بحرین آغاز کرده و این درحالی است که دولت بحرین هنوز ایران را به خاطر تلاش برای برافروختن انقلاب توسط اکثریت شیعه در این کشور، نبخشیده است. ایران قرارداد توسعه جدیدی را با عمان امضا کرده و در حال عادی سازی روابط با مصر است

ایرانیان مذاکرات خود را با ترکیه درباره یافتن راه حلی برای مشکلات دوجانبه در عراق و سوریه از سر گرفته اند و یک قرارداد مبادله نفت در برابر گاز با عراق دارند

ایران همچنین پیشنهاد تشکیل یک مجمع منطقه ای بدون حضور امریکا و اسرائیل را داده است. وزیر امور خارجه ایران به تازگی سفر خود را به چهار کشور خلیج فارس به پایان رساند

البته این تحولات نشان نمی دهد که روابط ایران و اعراب بدون هیچ مشکلی است و به خوبی پیش می رود؛ تهران در جدال با کویت بر سر یک میدان گازی مشترک، با امارات بر سر جزایر سه گانه و با عربستان بر سر ادامه عرضه تسلیحات به حوثی ها در یمن است

ضمن اینکه روند جدید صلح و دوستی بین ایران و همسایگانش هیچ تغییری در روابط ایران با آمریکا و اسرائیل ایجاد نکرده است. ایران همچنان به ایجاد مشکل برای کشتی های آمریکایی در خلیج فارس ادامه می دهد و در شش ماه گذشته حداقل پنج بار نفتکش های مرتبط به آمریکا و اسرائیل را هدف حمله قرار داده یا توقیف کرده است. ایرانیان حمایت خود را از گروههای فلسطینی افزایش داده اند و نیروهای نیابتی ایران در عراق نیز به آزار نیروهای آمریکایی ادامه می دهند. به نظر می رسد که حتی آزادی اخیر زندانیان بین ایالات متحده و ایران، بیشتر به نیاز ایران به پول مربوط می شود تا علاقه این کشور به تنش زدایی

آنچه روشن است این است که عدم تمایل آمریکا برای ادامه حضور در خاورمیانه که از دوران ریاست جمهوری اوباما آغاز شد و تاکنون ادامه دارد، فرصتی را برای تهران فراهم ساخته است

متحدان آمریکا در منطقه از این می ترسند که واشنگتن در برابر خرابکاری یا حمله مستقیم ایران، از آنها محافظت نکند. آنها فراموش نکرده اند که ترامپ چگونه در سال 2019 نظریه دفاع از عربستان و امارات در برابر حمله مستقیم ایران را تمسخر کرد و سیاست چهل ساله آمریکا را (که مبتنی بر دفاع از متحدان منطقه ای این کشور بود) تغییر داد

در نتیجه این تغییرِ سیاست، متحدان آمریکا در خاورمیانه نیاز پیدا کردند که وابستگی خود را به واشنگتن کاهش دهند و دوستان و حامیان جدیدی پیدا کنند. منشأ توسعه رابطه کشورهای خاورمیانه با چین، روسیه، هند و برخی از کشورهای اروپایی همین نگاه بود

سیاست خارجی جدید ایران را می توان در همین بستر تحلیل کرد. پس از چهل سال دشمنی، کشورهای عربی فهمیده اند که ایران چه توانایی هایی دارد و اگر واشنگتن مایل به مقابله با ایران نباشد، چه آسیبی می تواند متوجه این کشورها شود. در نتیجه تصمیم گرفتند وابستگی به ایالات متحده را کنار بگذارند و حاکمیت ایران را بپذیرند. اینگونه بود که تهران نیز انگیزه پیدا کرد روابط خود را با همسایگانش بهبود ببخشد

با بی تفاوتی آمریکا نسبت به تحولات خاورمیانه، گرفتار شدن روسیه در باتلاق اوکراین و از آنجا که چین فاقد قدرت نظامی برای تبدیل شدن به قدرت اول در منطقه خاورمیانه است، ایران تصمیم گرفت چهره ای مهربان به خود گرفته و دست دوستی به سوی اعراب وحشتزده دراز کند. از سوی دیگر ایران در تکمیل استراتژی خود، به حملات علیه منافع واشنگتن در منطقه ادامه می دهد تا آمریکا را تشویق به خروج سریع تر از منطقه کند

ایران همچنین با دمیدن بر درگیری های اسرائیل، کشورهای عربی را با دوراهی مواجه کرده است: یا به ما بپیوندید و در صلح و آرامش با ما تجارت کنید، یا به اسرائیل بپیوندید و با خطر جنگ مواجه شوید. اکنون با روی کار آمدن یک دولت افراطی راستگرا در اسرائیل و تشدید حملات به فلسطینیان، فاصله گرفتن از اسرائیل برای بسیاری از دولت های عرب مزایای خود را دارد. بنابراین رویکرد دوگانه ایران در دوستی با اعراب و تشدید حملات به آمریکا و اسرائیل، به معنای ایجاد شکاف بین کشورهای عرب و دشمنان اصلی ایران است. ایران از آشتی بین آمریکا و متحدان عربش و از نزدیکی اعراب و اسرائیل می ترسد؛ رویکرد جدید ایران نشان می دهد که این کشور دریافته است که استفاده از قدرت سخت، دشمنانش را بیشتر به هم نزدیک می کند؛ از این رو اولویت خود را روی ایجاد تفرقه بین آنها قرار داده است

انگیزه اصلی توافق ابراهیم و روابط نزدیک بین اعراب و اسرائیل، تمایل آنها به متحد شدن به دلیل ترس از ایران و نیروهای نیابتی اش بوده است

آشتی بین عربستان و اسرائیل و اتحاد بین آنها، برای ایران خطرناک است. جمع شدن قدرتمندترین ارتش منطقه در کنار قدرتمندترین اقتصاد عرب، باعث دلهره ایران شده و مانعی در برابر اقداماتش در منطقه خواهد بود؛ به همین دلیل است که از یکسو بایدن برای آشتی بین عربستان و اسرائیل تلاش می کند و از سوی دیگر ایران برای دور کردن آنها از یکدیگر می کوشد

اما نزدیکی سعودی و اسرائیل در صورتی می تواند مفید باشد که آمریکا نیز در این ائتلاف مشارکت کند. اسرائیل و اعراب قدرت اطلاعاتی آمریکا را ندارند؛ بنابراین در غیاب آمریکا، ائتلاف جدید اسرائیل و سعودی بیشتر می تواند ایران را تحریک به تجاوز کند و باعث تنش های بیشتر در منطقه شود. اگر این تنش ها جریان انرژی را تحت تأثیر قرار دهد، دود آن به چشم آمریکا و کل جهان خواهد رفت

منبع: فارین پالیسی

مترجم: فاطمه رادمهر