نخستین خبرها از حضور پهپادهای ایران در جنگ اوکراین، اواخر اوت گذشته منتشر شد؛ زمانی که روسیه از شاهد136 برای انهدام هویتزر ام777 که آمریکا به اوکراین داده بود استفاده کرد.
از آن زمان کامیکازه و دیگر پهپادهای ایران نقش مهمی در جنگ روسیه علیه اوکراین ایفا کرده است. وجود این سلاح ها ابتدا با شوک نیروهای اوکراینی مواجه شد اما با گذشت زمان، این نیروها در سرنگونی پهپادهای ایران مهارت یافتند.
ائتلاف نظامی ایران و روسیه در حال تعمیق است و گزارش می شود که در تاتارستان در صد مایلی شرق مسکو، پهپادهای ایرانی به شکل مشترک تولید می شود.
این همبستگی در شرایطی رخ می دهد که هر دو کشور مشمول تحریم های آمریکا و اروپا هستند. ایران امیدوار است با این همکاری نفوذ ژئوپلیتیک خود را تقویت کند و به سامانه هوایی اس400 و جنگنده های سوخو35 روسیه دسترسی پیدا کند.
اما هزینه ای که ایران بابت این همکاری پرداخت کرده، بالا بوده است. نقش ایران در جنگ اوکراین احتمال لغو بخشی از تحریم های آمریکا را دورتر کرده، شانس رسیدن به توافق را کمرنگ تر نموده و چشم انداز اقتصادی ایران را منفی تر از همیشه کرده است.
علی واعظ مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران می گوید: «ایران گزینه دیگری نداشت و نمی توانست از روسیه حمایت نکند زیرا دوستان زیادی ندارد. روسیه تنها کشوری است که از وتوی خود برای محافظت از ایران در شورای امنیت سازمان ملل استفاده کرد، تنها کشوری است که در چند سال گشته فناوری دفاعی در اختیار ایران گذاشت و به کمک ایران در سوریه آمد. جایی که به نظر من ایران اشتباه محاسباتی کرد، این است که اهمیت موضوع اوکراین را برای اروپایی ها دست کم گرفت و نفهمید که مداخله اش می تواند چه نتایجی به بار آورد»
با توجه به اینکه ایران تجارتی با اروپا نداشت، ممکن است با خود فکر کرده باشد که چیزی برای از دست دادن ندارد. بعد از خروج آمریکا از توافق هسته ای، اروپا اعتبار خود را در چشم ایران از دست داد.
به گفته واعظ: «اما (همکاری ایران با روسیه در جنگ اوکراین) دیپلماسی هسته ای را دشوارتر و پرهزینه تر کرده است زیرا هر توافقی با ایران که موجب شود تهران از نظر مالی منتفع شود، با واکنش تندروها در واشنگتن مواجه می گردد و انها اینگونه جلوه خواهند داد که با توافق، طرف های درگیر با اوکراین تأمین مالی شده اند»
همکاری فعلی با مسکو در اوت گذشته زمانی که ایران نخستین پهپادهای خود را به روسیه تحویل داد، آغاز شد. گزارش شده که روسیه یک هواپیما حامل 145 میلیون دلار نقد و سه موشک آمریکایی و بریتانیایی برای مهندسی معکوس به ایران فرستاد.
آمریکا ماه مه اعلام کرد که روسیه 400 پهپاد ایرانی از این کشور گرفته است اما اوکراین این رقم را 1700 فروند اعلام کرد. رسانه های دولتی ایران هم ماه مارس گزارش کردند که قرارداد خرید جنگنده های روسی سوخو35 نهایی شده است.
پروفسور عبدالرسول فرزام دیوسالار کارشناس مسائل ایران در دانشگاه کونوره میلان می گوید: «روسیه و ایران تصورات مشابهی از تهدید دارند و وقتی صحبت از کمک به یکدیگر در مسائل امنیتی می شود، طرف مقابل را شریک خوبی برای خود می دانند».
وی می افزاید: «بخشی از تصمیم گیران در ایران، فرماندهان سپاه و مقامات دفاعی و اطلاعاتی هستند؛ انها روسیه را تنها حامی ایران در بعد دفاعی می دانند. روس ها نیز آنچه را تاکنون در قبال ایران متعهد شده بودند، علیرغم تأخیر انجام داده اند؛ انها در موضوع حفظ امنیت ایران ثابت قدم هستند»
برنامه هواپیماهای بدون سرنشین ایران در طول جنگ ایران و عراق در دهه 1980 اغاز شد و ابزاری برای مقابله با رقیبان منطقه ای ایران بود، که توسط آمریکا با سلاح های پیشرفته مجهز شده بودند.
برنامه پهپادی ایران با ضبط و مهندسی معکوس پهپادهای آمریکا که در عراق و افغانستان استفاده می شد، پیشرفت کرد؛ از جمله این پهپادها، پهپاد رادارگریز سنتینل بود که توسط سیا استفاده می شد و سال 2011 توسط سپاه در خاک ایران سرنگون شد.
ایران تخصص خود را در ساخت پهپاد با شبه نظامیان شیعه متحد خود از جمله حزب الله لبنان و حوثی ها به اشتراک گذاشت. تا قبل از جنگ اوکراین اوج قدرت پهپادی ایران در حمله به تأسیسات نفتی عربستان در سپتامبر 2019 بود؛ در آن رخداد پهپادهای ایران 18 حمله دقیق به ابقیق انجام دادند.
ایران رسما انتقال پهپاد به روسیه برای جنگ اوکراین را رد کرده و اعلام بی طرفی کرده است ولی در عین حال از اینکه روسیه از پهپادهای ایران در اوکراین استفاده می کند، به خود می بالد.
آقای خامنه ای اکتبر گذشته گفت: «چند سال پیش غربی ها می گفتند تصاویر پهپادها و موشک های ایران فتوشاپ است؛ اکنون می گویند پهپادهای ایران بسیار خطرناک هستند، چرا آنها را به کشوری خاص می فروشید؟»
روزنامه کیهان نیز ماه فوریه به «چالشی که صادرات تجهیزات نظامی ایران به ویژه پهپادها برای آمریکا ایجاد کرده» مباهات کرد و ادعا نمود «تمام سلطه نظامی آمریکا پس از جنگ جهانی دوم زیر سؤال رفته است»
برای تصمیم گیران در ایران، نزدیک شدن به روسیه نتیجه طبیعی سالها بدرفتاری غرب است. تیر آخر را بر روابط ایران و غرب، ترامپ زد که علیرغم پایبندی ایران از توافق برجام خارج شد و تحریم ها را دوباره اعمال کرد.
اما تعامل ایران و روسیه با دشواری هایی نیز همراه بوده است. برای نمونه مسکو در دهه 2000 ساخت رآکتور هسته ای بوشهر را سالها به تعویق انداخت و از فروش تحویل سامانه دفاع موشکی اس300 به ایران خودداری می کرد. مسکو همچنین از تحریم های سازمان ملل علیه ایران پیش از برجام حمایت کرد.
اما علیرغم همکاری های دو کشور، به نظر می رسد ایران محدودیت هایی را در این همکاری برای خود در نظر گرفته است؛ برای مثال گرچه مربیان ایرانی در پایگاههای روسیه در کریمه به افسران روسی روش استفاده از پهپادها را آموزش می دهند ولی طبق گزارش ها ایران از تحویل موشک های بالستیک خود به روسیه خودداری کرده است و با اعلام بی طرفی، درها را برای مذاکره با آمریکا باز گذاشته است.
روزنامه اعتماد اکتبر گذشته هشدار داد که ارسال سلاح به کشوری که در حال جنگ است «اقدامی بسیار مخاطره آمیز» است؛ به ویژه وقتی رسما «به عنوان کشور متجاوز شناخته می شود». در این مقاله آمده است «ما خود در طول جنگ با عراق همین رنج را متحمل شدیم. ایران باید منتظر پیامدهای آن باشد؛ با اهمیتی که غرب برای اوکراین قائل است این موضوع مشکل جدی دیگری را به فهرست تنش های ما اضافه خواهد کرد»
به نظر می رسد که روسیه نیز محدودیت هایی را در روابط خود با ایران لحاظ کرده است. هفته گذشته مسکو از بیانیه مشترک با شورای همکاری خلیج فارس و ادعای حاکمیت امارات بر جزایر سه گانه حمایت کرد و خشم ایران را برانگیخت.
به گفته آقای دیوسالار: «ایران در خصوص به رسمیت شناختن بخشی از خاک اوکراین به عنوان خاک روسیه، با احتیاط رفتار کرد و به نظر می رسد که این امر سبب ناراحتی روس ها شده است. ایران مسائل ارضی بسیاری با همسایگانش دارد و این امر تأیید ادعاهای ارضی روسیه را مخاطره آمیز می کند. از نگاه روسیه، حمایت تهران از این کشور تمام عیار نیست ولی به نظر ایران این حداکثر حمایتی است که می تواند ارائه دهد»
به عقیده آقای واعظ، خروج ترامپ از برجام تأثیر خود را بر جنگ اوکراین گذاشت «اگر برجام احیا می شد و ایران چیزهای بیشتری برای از دست دادن داشت، در آن صورت تمایلی به حمایت از روسیه در جنگ اوکراین نشان نمی داد»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما