پس از ماهها ارامش نسبی، عراق با چندین مناقشه و بحران مواجه شده است. مقامات و رهبران سیاسی عراق می گویند که ایجاد یکباره این بحران ها، تصادفی نیست و برنامه ای برای بی ثبات کردن کشور در آستانه انتخابات ماه دسامبر وجود دارد.
به گفته مقامات، از هفته گذشته نیروهای امنیتی در آماده باش به سر می برند زیرا انتظار می رود که در هفته های آینده حملاتی به نمایندگی های دپلماتیک و منافع خارجی صورت گیرد.
مهمترین رویداد در میان مناقشات اخیر، اخراج سفیر سوئد و یورش به سفارت این کشور توسط پیروان مقتدی صدر بوده است. صدری ها در واکنش به مجوز مقامات سوئدی برای سوزاندن قران برای دومین بار طی سه هفته گذشته، شنبه شب به سفارت این کشور حمله کردند.
همچنین پس از آنکه یک گروه راست افراطی، قرآن و پرچم عراق را در خارج از سفارت این کشور در کپنهاگ آتش زد، پیروان صدر سعی کردند به منطقه سبز و سفارت دانمارک یورش ببرند.
از آن زمان تعداد نیروهای امنیتی عراق در منطقه سبز بیشتر شده و اقدامات امنیتی تشدید شده است. مقامات عراقی معتقدند که حوادث تحریک آمیز اخیر در اسکاندیناوی، بخشی از کارزاری است که برای هدف گرفتن این کشور آغاز شده است.
رئیس جمهور عراق عبدالطیف رشید این اقدامات را فتنه ای توصیف کرد که توسط افرادی که در خارج از کشور زندگی می کنند و از قوانین آزادی بیان سوء استفاده می کنند، برای اجرای اهدافی مشکوک علیه عراق و عراقی ها انجام می شود.
به گفته رشید، توالی وقایع نشان می دهد که «هدفی عمدی برای تحریک عراقی ها وجود دارد، تا کشور ما را برای خارجی ها ناامن نشان دهند».
وی همچنین مرتکبین قرآن سوزی را متهم کرد که بدنبال «تضعیف چهره عراق به عنوان کشوری باثبات و امن، لطمه زدن به اعتبار بین المللی آن و محروم کردن آن از همکاری با دیگر کشورها» هستند.
بعد از قرآن سوزی در سوئد و در چهارمین حادثه مشابه در دانمارک و سوئد در یک ماه گذشته، یک گروه راست افراطی در دانمارک قرآن دیگری را در بیرون سفارت عراق به آتش کشید و همزمان پرچم عراق را لگدمال کرد.
مقامات امنیتی می گویند که اطلاعات بدست آمده نشان می دهد «برنامه هایی به طور خاص علیه عراق در حال انجام است»؛ به همین دلیل است که پرچم عراق در کنار قرآن در بیرون از سفارت عراق هتک حرمت می شود.
به گفته یکی از فرماندهان نظامی «سناریو روشن است و عراق منحصرا هدف گرفته شده است. ما هنوز نمی دانیم که آیا دولت های خارجی پشت این اقدامات بوده اند یا خیر؛ ولی اهداف آنها برهم زدن امنیت ملی، فلج کردن دولت عراق و ایجاد شرایطی است که دولت عراق را مجبور کند به جای هر فعالیت و کار سازنده ای، صرفا به فکر دفع حملات باشد».
وی افزود: «ما معتقدیم که تظاهرات ادامه خواهد داشت و تلاش های بیشتری برای ورود به منطقه سبز انجام خواهد گرفت».
دولت سوئد بازیگران خارجی را متهم کرد که در تلاش برای شعله ور کردن اتش هستند و به طور غیرمستقیم انگشت اتهام را به سمت روسیه نشانه گرفت. سوئد دلیل این اقدام مسکو را، با تلاش استکهلم برای پیوستن به ناتو مرتبط دانست.
مردی که با سوزاندن قرآن در استکهلم در اواخر ژوئن این بحران را ایجاد کرد، سلوان صباح یک مسیحی عراقی 37 ساله از شهر حمدانیه است. او سال 2012 در یک حادثه رانندگی منجر به فوت، به سه سال حبس محکوم شد و برای فرار از حبس از زادگاهش گریخت.
سلوان دو سال ناپدید بود تا اینکه در ژانویه 2015 در ویدئویی که توسط تیپ امام علی یک جناح مسلح شیعه مورد حمایت ایران تهیه شده بود، ظاهر شد.
این ویدئو که در پایگاه نظامی تاجی در شمال بغداد فیلمبرداری شده بود، گروهی از جوانان مسیحی را نشان می داد که برای مبارزه با داعش به تیپ امام علی پیوسته اند.
سلوان در ویدئو خود را فرمانده گروهی به نام کتائب روح الله عیسی بن مریم معرفی کرد و گفت «ما در کنار برادران شیعه خود آماده ایم تا سرزمین هایمان را که داعش تصرف کرده است پس بگیریم. یا با عزت زندگی می کنیم یا با شجاعت می میریم».
مشخص نیست که سلوان چگونه توانست پس از محکومیت به زندان، دوباره در انظار ظاهر شود ولی چه بسا کنترل داعش بر شمال شرق عراق، موضوعاتی همچون فرار سلوان از زندان را بی اهمیت ساخته بود.
پیشرفت نظامی و سیاسی سلوان به دلایلی مبهم ادامه یافت. در کمتر از دو سال او فرمانده هنگی شد که خود را سقور السوریان می نامید و به حشد شعبی مرتبط بود؛ اما چون این گروه به رسمیت شناخته نشد، سلوان گروه دیگری را به نام اتحادیه دموکراتیک سریانی تأسیس کرد.
فرماندهان سابق او می گویند سلوان چهره ای ممتاز و برجسته نبود و تنها دلیلی که به مناصب ارشد رسید، رابطه بین برادر بزرگتر او وسام با ریان الکلدانی فرمانده بریگاردهای بابل –یک جناح مسلح مسیحی وابسته به حشد شعبی- بود.
وسام بر انبار تسلیحات مسیحیان و کار آموزش آنان نظارت داشت و یکی از بنیانگذاران جنبش بابل –شاخه سیاسی بریگادهای بابل- بود. نام وسام در انتخابات پارلمانی 2014 در لیست نامزدهای جنبش بابل قرار گرفت ولی پیروز نشد.
به گفته یک مقام حشد شعبی، در فوریه 2017 سلوان توسط اداره امنیت حشد شعبی به اتهام «فعالیت های غیراخلاقی و اخاذی» دستگیر شد و پس از سه روز به شرط آنکه موصل را ترک کند و در هیچ یک از معاملاتش خود را مرتبط با حشد شعبی معرفی ننماید، آزاد شد.
پس از آن سلوان به اربیل رفت و از آنجا با ادعای اینکه جانش در خطر است، از سوئد اجازه اقامت موقت گرفت. در سوئد سلوان مرتکب جرایم متعددی شد؛ یکی از جرایم او جنایی بود که در ان به هم اتاقی خود حمله کرده و او را با چاقو تهدید کرده بود.
به گفته وکلای دادگستری، این اقدامات شانس او را برای دریافت اقامت دائم کم کرده بود؛ لذا او قران سوزی در برابر مسجدی در استکهلم را به هدف تحریک مسلمانان و دریافت تهدید توسط آنها و جلوگیری از بازگرداندن خود به عراق توسط مقامات سوئد، انجام داد.
این توضیح برای اولین اقدام او منطقی است ولی چرا او بار دیگر اقدام به قرآن سوزی کرد و ضمن انجام این کار در برابر سفارت عراق، به پرچم این کشور نیز توهین نمود؟
مقامات امنیتی عراق می گویند اطلاعاتی که از منابع خود در سوئد دریافت کرده اند، نشان می دهد سلوان برای انجام این کار اجیر شده بود.
اکنون مقامات عراق مطمئن هستند که بین سلوان و گروهی که در کپنهاگ قران سوزاندند، ارتباط وجود دارد و محرک هر دو یکسان بوده است.
به گفته یک مقام امنیتی عراق: «در بار دوم سلوان در حال اجرای سناریویی بود که برای او نوشته شده بود؛ این یک واکنش عصبی یا اقدامی خودجوش نبود»
به گفته این مقامات هرکس پشت این توطئه ادعایی قرار دارد، بهترین راه تحریک عراقی ها را می داند و به ویژگی رهبران عراق آشناست.
صدر نخستین کسی بود که تحریک شد
این روحانی شیعه یکی از بازیگران اصلی صحنه سیاست عراق بود و در انتخابات پارلمانی 2021 پیروز شد. اما ژوئن گذشته اعلام کرد که از فعالیت های سیاسی کناره می گیرد و پس از آنکه نتوانست دولت تشکیل دهد، نمایندگان خود را مجبور به استعفا کرد. از آن زمان او با فشار زیادی از سوی پیروان و مخالفانش برای ورود مجدد به سیاست مواجه شده است.
از زمان خروج صدر از سیاست، رقیبان شیعه او که نزدیک به ایران هستند ،کنترل کشور را در دست دارند. در کنار این، حمایت جامعه بین الملل از نخست وزیر «شیعه سودانی» باعث ناراحتی صدریان شده است.
بسیاری تصمیم صدر را برای تحریم سیاست زیر سؤال بردند و حتی برخی از نزدیکانش راه خود را از او جدا نموده، به گروههای رقیب پیوستند
به گفته برخی منابع، این ابراز نارضایتی ها سبب شده است که صدر ماه گذشته مطالعه امکان سنجی شرکت در انتخابات استانی دسامبر را اغاز کند.
صدر اغلب از موضوعاتی همچون دفاع از اسلام، مبارزه با فساد و انتقاد از همجنسگرایی برای جلب آرای مردم استفاده می کند.
به گفته یکی از رهبران جنبش صدر: «سوزاندن نسخه های قرآن در مقابل سفارت خانه های عراق، دلیل محکمی برای صدر است تا پیروان خود را بسیج کند».
پیروان صدر منتظر نماندند تا سلوان تهدید خود را برای دومین بار اجرا کند و شب قبل از سوزاندن قران، به سفارت سوئد یورش بردند.
مخالفان صدر او را به سوء استفاده از این رویداد برای معرفی خود به عنوان مدافع قرآن و اسلام متهم می کنند.
اما رهبران جنبش صدر مدعی هستند که حمله به سفارت سوئد، حملات اخیر به مقر مخالفان صدر در استان های مرکزی و جنوبی و تلاش برای ورود به منطقه سبز برای رسیدن به سفارت دانمارک، همگی واکنش هایی خودجوش از سوی پیروان صدر و بدون برنامه ریزی بوده است و توسط صدر هدایت نمی شود.
یکی از فرماندهان سرایاالسلام شاخه مسلح جنبش صدر می گوید: «چرا باور نمی کنید که او چنین دستوراتی صادر نمی کند؟ ما به شکل خودجوش حرکت می کنیم؛ اگر صدر سکوت کرده بود و اظهار نظری نمی کرد، به کار خود ادامه می دهیم و اگر از ما خواست توقف کنیم، متوقف می شویم»
ولی دو رهبر جنبش صدر اذعان کردند که صدر از این رویداد برای منحرف کردن ذهن پیروان و ایجاد مزاحمت برای مخالفانش استفاده کرده است
به گفته یکی از آنها «او بسیار باهوش است و از چنین لحظاتی به خوبی استفاده می کند» و به گفته دیگری: «جوانان ما ناامید هستند و با کناره گیری صدر از سیاست، احساس می کنند که به حاشیه رفته اند. انها بدنبال فرصتی برای انتقام بودند؛ صدر این فرصت را برای آنها فراهم کرد تا احساسات خود را تخلیه کنند و در عین حال به مخالفانش یاداوری کرد که هنوز حضور دارد و حرف آخر را در عراق می زند»
شکی نیست که صدر نیروی انسانی و منابع لازم را برای ایجاد هرج و مرج در عراق دارد اما به گفته یکی از مشاوران سودانی، او تنها کسی نیست که قادر به انجام این کار است و تصور هم نمی شود که وی صحنه گردان این رویداد باشد
وی به چند رویداد اشاره کرد که اخیرا سبب وارد آمدن فشار بین المللی زیادی بر عراق شده است؛ از جمله این رویدادها ناپدید شدن الیزابت تسورکوف محقق اسرائیلی-روسی، اختلاف بر سر اسقف کلیسای کلدانی کاردینال دانیل رافائل و انتخابات پیش روی عراق است. «ما هنوز نمی دانیم که آنچه در حال وقوع است به کدام از این پرونده ها ربط دارد؛ فعلا در حال بررسی همه احتمالات هستیم و هیچیک از آنها را رد نکرده ایم»
به گفته این مشاور، جامعه بین الملل به دنبال تحولات اخیر، فشار بر عراق را آغاز کرده و در حال از دست دادن اعتماد خود به دولت سودانی است. دولت نیاز به زمان دارد تا به شکل جدی به این موضوعات پرداخته و اعتماد جامعه جهانی را دوباره بدست آورد
تسورکوف که سال گذشته با پاسپورت روسی خود وارد عراق شده بود ،ماه مارس در بغداد ربوده شد. مقامات اسرائیلی انگشت اتهام را به سوی کتائب حزب الله نشانه گرفتند و دولت عراق که ابتدا وارد این موضوع نشده بود، ماه گذشته قول داد که به طور جدی این پرونده را در دستور کار قرار دهد
در قضیه اسقف کلیسای کلدانی داستان از آنجا آغاز شد که رئیس جمهور، کاردینال پاتریارک را از اختیارات اجرایی در مدیریت اموال کلیسا محروم کرد. اکثر مسیحیان عراق این تصمیم را حمله ای به خود دانستند و آن را نشان دهنده دخالت غیرقابل توجیه رشید در امور خصوصی مسیحیان برشمردند. چندین سفیر اروپایی در بغداد نیز از این تصمیم ابراز ناراحتی کردند
نماینده واتیکان در بغداد با صدور بیانیه ای این تصمیم را نامناسب و نتیجه گزارش های گمراه کننده دانست (کلیسای کلدانی وابسته به کلیسای کاتولیک است). در همین حال وزارت خارجه آمریکا این تصمیم را ضربه ای به آزادی مذهب توصیف کرد
سخنگوی وزارت خارجه آمریکا گفت: «ما نگران هستیم که موقعیت کاردینال به عنوان رهبر کلیسا از سوی برخی افراد از جمله رهبر یکی از گروههای شبه نظامی که تحت تحریم است، مورد حمله قرار گیرد»
کاردینال در مراسمی که روز یکشنبه در اربیل برگزار شد گفت که تصمیم رئیس جمهور «موذیانه و سیاسی بوده و تحت نفوذ شبه نظامیان بابل» صادر شده است
این رهبر شبه نظامی که در سخنان کاردینال و وزارت خارجه آمریکا مورد اشاره قرار گرفت، کسی نیست جز «کلدانی» رهبر بریگادهای بابل که از سال 2019 به دلیل دخالت در نقض فاحش حقوق بشر در جریان جنگ علیه داعش در نینوا، تحت تحریم های آمریکا قرار گرفته است
کاردینال پیشتر علنا کلدانی را به تصرف اموال مسیحیان آواره در شهرهای مسیحی نشین نینوا و بغداد متهم کرده بود. او همچنین کلدانی را به تصرف اموال کلیسا و تصدی مناصب دولتی مختص کلدانیان با کمک جناح های مسلح متحدش که تحت حمایت ایران هستند، متهم کرده است
مشاور سودانی اذعان می کند که تصمیم رئیس جمهور تصمیم نادرستی بوده که دولت سودانی را در موقعیت سختی قرار داده است
و اما سومین تحول، انتخابات شورای استانی در ماه دسامبر است که صحنه سیاست عراق را بار دیگر متزلزل خواهد کرد. شوراهای استانی از سال 2019 که در واکنش به جنبش اعتراضی تشرین لغو شد، فعالیتی نداشته است اما از سرگیری فعالیت آن به احزاب سیاسی اجازه می دهد تا به صدها میلیون دلار دسترسی پیدا کنند و هرکس بیشترین تعداد کرسی را بدست آورد، نقش محوری در تشکیل ائتلاف های سیاسی و پارلمانی آینده خواهد داشت
اگر رأی گیری طبق برنامه برگزار شود، صدر و محمد حلبوسی رئیس مجلس، بزرگترین بازنده ها خواهند بود. صدر با ترغیب پیروان خود به عدم شرکت در انتخابات جایگاه خود را از دست خواهد داد و حلبوسی نیز پس از تغییر در اتحاد بین گروههای سیاسی، آسیب پذیر شده است
انتظار می رود قیس خزعلی رهبر گروه مسلح عصائب اهل حق عملکرد خوبی داشته باشد
به گفته یکی از رهبران چارچوب هماهنگی که اکنون بر دولت عراق تسلط دارد، به نظر نمی رسد که دیگر نیروهای سیاسی شیعه و سنی مشتاق برگزاری انتخابات در زمان مقرر باشند
چارچوب هماهنگی از زمان به دست گرفتن دولت دچار اختلافاتی شده اند و ممکن است با سه فهرست انتخاباتی مختلف شرکت کنند؛ اولین گروه شامل عصائب اهل حق، سازمان بدر به رهبری هادی عامری و جنبش حکمت به رهبری عمار حکیم است. دومین گروه شامل دولت قانون و حزب فاضله اسلامی است و سومی بلوک سناد به رهبری احمد اسدی وزیر کار و شورای عالی اسلامی به رهبری همام حمودی می باشد
ائتلاف احزاب سنی هنوز مشخص نیست. در مورد احزاب کرد، تأثیر انها محدود به وضعیت منطقه خودمختار کردستان است و هنوز در حال حل اختلافات خود هستند ؛بنابراین لیست انتخاباتی آنها هنوز مشخص نشده است
به گفته برخی منابع، سودانی و کتائب حزب الله در این انتخابات شرکت نخواهند کرد
به گفته یکی از رهبران شیعه «همه می دانند که در غیاب صدر، بزرگترین برنده انتخابات خزعلی است؛ بنابراین اشتیاقی به برگزاری به موقع آن ندارند. تمایلی ناگفته برای تعویق انتخابات وجود دارد به این امید که وضعیت در آینده تغییر کند»
به گفته مشاور سودانی «صحنه سیاست عراق مثل همیشه پر از پیچیدگی و دهها بازیگر داخلی و خارجی است؛ بنابراین جای تعجب نیست اگر روشن شود که یکی از بازیگران پشت پرده سوزاندن قران در مقابل سفارتخانه های عراق بوده است»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما