رابطه روسیه و حماس و محاسبات پوتین

حداقل 16 شهروند روسیه در پی حمله حماس به اسرائیل در 7 اکتبر کشته شدند اما مسکو حمله این گروه را مستقیما محکوم نکرد و درحالی که کرملین برخی از مخالفان صلح جوی خود را تروریست می نامد، این نام را به حماس نداد. در عوض پوتین سیاست های آمریکا را عامل بحران کنونی در خاورمیانه دانست؛ او محاصره غزه توسط اسرائیل را با محاصره لنینگراد توسط آلمان نازی مقایسه کرد

پوتین در ادامه پیشنهاد داد که به عنوان میانجی بین اسرائیل و فلسطینی ها عمل کند. بر اساس گزارش مطبوعات روسیه، حماس از موضع پوتین در مورد مناقشه اسرائیل و فلسطین تمجید نمود. روسیه رابطه ای طولانی با حماس دارد؛ پاسخ مسکو به حمله حماس نشان می دهد که این کشور روز به روز بیشتر با کشورهای جنوب جهان همسو می شود زیرا بدنبال تخریب نظم جهان به رهبری آمریکا است. پوتین نظم کنونی را «سیستم زشت نئواستعماری» می داند و خواهان ایجاد جهانی چندقطبی است

رابطه دیرینه با حماس

در طول جنگ سرد، شوروی به خاورمیانه نزدیک شد. ک.گ.ب سازمان امنیت شوروی، به گروههای تروریستی و شبه نظامی ضد غربی در منطقه از جمله گروههایی که نابودی اسرائیل را هدف اصلی خود می دانستند، کمک مالی، آموزش، مشاوره و ابزار می داد

شوروی از سال 1967(پس از جنگ شش روزه) تا اکتبر 1991(تقریبا دوماه قبل از پایان یافتن اتحاد جماهیر شوروی) هیچ رابطه دیپلماتیکی با اسرائیل نداشت. در دهه های 1990 و 2000 دولت روسیه رویکرد انعطاف پذیرتری در پیش گرفت؛ این کشور روابط خوبی با اسرائیل برقرار کرد، خود را به عنوان میانجی معرفی نمود، به گروه چهارجانبه پیوست و اقدامات حماس را محکوم کرد

با این حال این گروه را یک سازمان تروریستی معرفی نکرد. در فوریه 2006 پوتین از خالد مشعل رهبر وقت حماس دعوت کرد تا پس از پیروزی در انتخابات پارلمانی بر فتح، به مسکو بیاید. متعاقبا حماس از مسکو به خاطر حمایتش تشکر کرد. به رسمیت شناختن مشروعیت برای حماس مهم بود؛ مشعل در سفر خود به ایالت روسیسکایا در ماه مارس همان سال گفت: «همیشه می دانستیم روزی خواهد آمد که می توانیم از پایتخت های جهان بازدید کنیم»

اوگنی پریماکوف وزیر امور خارجه وقت روسیه در اوت 2006 در سخنانی در کازان گفت که او حماس را سازمانی بشردوستانه می داند ولی این گروه شاخه ای ستیزه جو دارد که مرتکب کارهای تروریستی می شود. سفرهای حماس به روسیه ادامه یافت، از جمله سال 2010 مشعل با دیمیتری مدودف رئیس جمهور وقت روسیه دیدار کرد

مقامات روسیه دو دلیل برای اینکه چرا به روابط خوب خود با حماس نیاز دارند، بیان کردند: نخست اینکه تعداد کمی از شهروندان روسیه (شاید چند صد نفر) در غزه زندگی می کردند و در کالینکا مرکز فرهنگی روسیه تحت نظارت وزارت امور خارجه روسیه فعالیت داشتند. اما مراکز فرهنگی روسیه در عمل مراکز اطلاعاتی هستند. از سوی مقابل، سیاستمداران فلسطینی مسکو را وزنه تعادلی در برابر آمریکا می دانستند

گرچه حماس در طول جنگ داخلی سوریه که در سال 2011 شروع شد، با بشار اسد مخالف بود ولی موضع روسیه در قبال حماس تغییری نکرد. به عنوان مثال نوامبر 2015 میخائیل بوگدانوف معاون وزیر امور خارجه، موضع روسیه را در قبال این گروه تکرار کرد و گفت که روسیه نه حماس و نه حزب الله را سازمانی تروریستی نمی داند

رهبران حماس سپتامبر 2022 به کازان پایتخت تاتارستان و ماههای مارس و سپتامبر سال جاری به مسکو سفر کردند. به گفته وزارت خارجه روسیه در نشست ماه مارس «موضع تغییرناپذیر روسیه در حمایت از راه حل عادلانه برای مشکل فلسطین» مورد بررسی قرار گرفت. مقامات حماس و ایران 26 اکتبر پس از حمله حماس به اسرائیل، به مسکو رفتند

پشتیبانی ابزاری

سلاح های ساخت روسیه سالهاست که بدست حماس راه پیدا کرده است. ماه مه 2021 اسامه حمدان از رهبران ارشد حماس با روزنامه روسی نوایا گازتا مصاحبه کرد؛ وی در پاسخ به این سؤال که حماس از کجا این تعداد موشک روسی برای حمله به اسرائیل بدست آورده است، گفت: «مردم روسیه باید به خود ببالند که به مردم مظلوم جهان سلاح هایی داده اند که با آن می توانند از خود دفاع کنند. این سلاح ها در دهه 60 و 70 به منطقه ما ارسال شد»

روسیه در دوران پوتین از حماس حمایت مادی نیز کرده است. بر اساس گزارش وال استریت ژورنال که 13 اکتبر منتشر شد، گروههای مرتبط با حماس با استفاده از مبادلات ارزهای دیجیتال روسیه، راههایی برای دور زدن تحریم های غرب پیدا کردند

مرکز مقاومت ملی اوکراین اعلام کرد که اعضای گروه شبه نظامی واگنر ظاهرا در آموزش شبه نظامیان حماس در خصوص «تاکتیک های حمله و استفاده از پهپادهای کوچک برای پرتاب مواد منفجره روی خودروها و سایر اهداف» مشارکت داشته اند. همچنین رئیس اطلاعات دفاعی اوکراین کایرلو بودانوف مدعی شد که روسیه اخیرا تسلیحات حماس را تأمین کرده ولی مدرکی در اثبات ادعای خود ارائه نکرد. علی برکه یکی از مقامات ارشد حماس در مصاحبه ای که از شبکه آرتی روسیه پخش شد، گفت که حماس مجوز تولید گلوله برای کلاشینکف را از روسیه گرفته است. او افزود که روسیه با حماس ابراز همدردی کرده و حمله حماس را در آکادمی های نظامی خود آموزش می دهد

محاسبات مسکو

هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد مسکو در حمله 7 اکتبر دست داشته یا از ان مطلع بوده است اما پوتین از هرج و مرج واقع شده سود می برد و حواس غرب را از جنگ اوکراین پرت می کند. او احتمالا اقداماتی را در راستای تشدید این هرج و مرج انجام خواهد داد؛ عملیات سایبری علیه نیروهای آمریکایی، کارزار اطلاعات نادرست و استفاده از واگنر برای حمایت از دیگر بازیگران ضد آمریکایی در خاورمیانه، از جمله اقداماتی است که پوتین ممکن است انجام دهد. اخیرا گزارش شده است که حماس به یکی از خبرنگاران شبکه ارتی اجازه دسترسی به تونل های غزه را داده است؛ این نشان می دهد که کرملین امکان بیشتری برای ساختن روایت هایی که در راستای اهداف دولت روسیه است و ارائه آن به مخاطب عرب دارد

پیشتر پوتین گفته بود که تسلیحات غربی که برای اوکراین ارسال شده، از طریق بازار سیاه به خاورمیانه راه یافته است. احتمالا هدف او این بود که نشان دهد اسرائیل از سلاح های غربی علیه فلسطینیان استفاده می کند و اینگونه افکار عمومی جهان عرب را علیه غرب -بدلیل حمایتش از اسرائیل- و در حمایت از خود در جنگ اوکراین برانگیزد  

ممکن است برای برخی عجیب باشد که چرا پوتین بعد از مدتها تلاش برای تقویت روابط روسیه و اسرائیل و ارائه تصویر یک میانجی از خود در خاورمیانه، حالا به صراحت از حماس جانبداری می کند. واقعیت این است که نگاه پوتین به امور جهان بر این مبنا است که برای پیروزی روسیه، آمریکا و غرب باید بازنده باشند؛ بنابراین گرچه او تلاش کرد خود را به عنوان میانجی معرفی کند ولی همیشه به نیروهای ضد آمریکایی در خاورمیانه نزدیکتر بود. این روند پس از حمله به اوکراین شتاب گرفت و آشکارتر شد

پوتین بدنبال این است که با کمترین هزینه از حواس پرتی غرب نسبت به اوکراین و افزایش احساسات ضد آمریکایی در خاورمیانه منتفع شود و نیروهای ضد آمریکایی را تقویت کند. در چنین شرایطی آمریکا باید تلاش کند هزینه ها را برای مسکو افزایش دهد و اینگونه محاسبات پوتین را در تشدید تنش با غرب تغییر دهد

منبع: انستیتو واشنگتن

مترجم: فاطمه رادمهر

برای مطالعه بیشتر در این زمینه می توانید به این مقاله مراجعه کنید