از زمان آغاز جنگ اوکراین در سال 2022 روسیه روابط عمیقی با ایران برقرار کرده است. مسکو که دهه 2010 در تلاش برای محدود کردن برنامه هسته ای ایران به رژیم تحریم ها پیوست، اکنون می کوشد تا سرمایه گذاری های اقتصادی خود را در ایران بیشتر کرده و حمایت خود را از این کشور در مجامع دیپلماتیک افزایش دهد. تهران نیز به نوبه خود با ارسال پهپاد، از ارتش روسیه در جنگ اوکراین پشتیبانی می کند
روسیه همچنین در دو سال گذشته روابط خود را با محور مقاومت تقویت نموده است. این محور که شامل حماس، حزب الله، حوثی ها و شبه نظامیان عراقی و سوری است، خود را در رویارویی با اسرائیل و آمریکا می بیند و از این نظر می تواند برای کرملین متحد خوبی باشد
جنگ غزه محور مقاومت را به اقدام نظامی علیه نیروهای آمریکایی، اسرائیلی و کشتیراتی بین المللی واداشته است. این اقدام به روسیه این فرصت را داده است تا آمریکا و متحدانش را تضعیف کند. پس از حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل، روسیه حمایت خود را از حماس و حوثی ها افزایش داد، از اقدامات آنها در سازمان ملل دفاع کرد و تقصیرها را به گردن ایالات متحده انداخت؛ به این محور کمک های فنی و لجستیکی ارائه نمود و هم اکنون نیز نشانه هایی وجود دارد مبنی بر اینکه روسیه ممکن است حزب الله را در جنگ سایبری با اسرائیل یاری دهد
البته روسیه خواهان حفظ روابط خود با کشورهای عرب خلیج فارس و اسرائیل نیز هست و بنابراین نمی تواند از گروههای مرتبط با ایران حمایت نامحدودی کند. ولی همین تشویق ها و حمایت های کنونی برای واشنگتن زنگ خطری است تا در مقابل نفوذ مسکو بایستد. آمریکا همچنین باید برای پایان جنگ غزه بکوشد و تنش ها را در سراسر خاورمیانه کاهش دهد. واشنگتن باید از متحدان عرب خود بخواهد تا برای تضعیف شراکت بین روسیه و محور مقاومت، مسکو را تحت فشار بگذارند. اگر آمریکا این اقدامات را در دستور کار خود قرار ندهد، آنوقت ممکن است حضور و نفوذش در منطقه روز به روز کاهش یابد
دشمن دشمن من
ارتباط روسیه و محور مقاومت چیز جدیدی نیست. دو طرف سالها با یکدیگر تماس داشتند؛ از سال 2006 هیأت هایی از حماس به مسکو می رفتند. ارتش روسیه از زمانی که مسکو مداخله نظامی خود را در جنگ داخلی سوریه آغاز کرد، با شبه نظامیان مورد حمایت ایران همکاری داشت و عملیات خود را با حزب الله هماهنگ می کرد. سال 2015 همزمان با مداخله در جنگ سوریه، مسکو با نیروهای حشد شعبی در عراق تماس برقرار کرد. همان زمان ایران، عراق، سوریه و روسیه یک مرکز اطلاعاتی مشترک برای هماهنگی فعالیت های خود در مبارزه با داعش ایجاد کردند. شکل گیری این مرکز، آغاز اشتراک گذاری اطلاعات بین روسیه و نیروهای حشد شعبی بود
در ابتدا مسکو از ارائه کمک های امنیتی به این گروهها خودداری می کرد ولی پس از جنگ اوکراین، روسیه احتیاط را کنار گذاشت. از آنجا که تمرکز ارتش روسیه روی جنگ اوکراین بود، مسکو چندین موقعیت کلیدی در مرکز و شرق سوریه را به شبه نظامیان مورد حمایت ایران و حزب الله واگذار کرد. بر اساس گزارش رویترز، روسیه همچنین تبادل اطلاعات با شبه نظامیان مورد حمایت ایران را افزایش داد و از طریق سوریه به حزب الله موشک های ضد کشتی ارسال کرد؛ علاوه بر این به ایران برای ارتقای پدافند هوایی سوریه چراغ سبز نشان داد. حمایت های روسیه قابلیت عملیاتی گروههای محور مقاومت را افزایش داده و آنها را قادر ساخته است تا با دقت بیشتری منافع آمریکا در شرق سوریه را هدف قرار دهند
حمایت روسیه از محور مقاومت در بهترین زمان ممکن انجام شد. پس از ترور سردار سلیمانی در سال 2020 این محور شروع به تمرکز زدایی کرد و به اعضای خود استقلال بیشتری داد. همه این گروهها بدنبال افزایش تعامل خود با روسیه بودند، به این امید که کرملین به آنها کمک های امنیتی ارائه کند و با به رسمیت شناختن آنها، وزن این گروهها را در مقابل رقیبان داخلی افزایش دهد. از سوی مقابل، این تقویت رابطه به مسکو امکان داد تا شریکان منطقه ای خود را گسترده تر کند
پس از 7 اکتبر همکاری بین روسیه و محور مقاومت به سطح بالاتری رسید. روسیه ارسال پارازیت را در سوریه افزایش داد و باعث اختلال در ترافیک هوایی اسرائیل شد. خلبانان روسی پس از یک سال وقفه، گشت زنی هوایی در بلندی های جولان را از سر گرفتند. حزب الله ماه ژانویه با موشک های ساخت روسیه، پایگاه مرون در اسرائیل را مورد حمله قرار داد؛ امری که نشان می داد مسکو در حال ارسال سلاح به حزب الله است. همچنین مقامات آمریکا هشدار داده اند که گروه واگنر ممکن است ماههای آینده سامانه دفاع هوایی در اختیار حزب الله بگذارد
روسیه کمک نظامی از محور مقاومت را با کمک دیپلماتیک ترکیب کرده است. مسکو تلاش می کند تا انتقادات بین المللی را از حماس، به سمت ایالات متحده منحرف نماید و واشنگتن را مسئول ظهور مجدد خشونت در خاورمیانه معرفی کند. پس از حمله پهپادی و موشکی حوثی ها به اسرائیل و کشتی های بین المللی در دریای سرخ، مسکو به دفاع از حوثی ها پرداخت. دیپلمات های روسی، آمریکا را مسئول خشونت حوثی ها دانستند و استدلال کردند که محرک این حملات، حمایت ایالات متحده از قتل عام اسرائیل در غزه بوده است. روسیه در کنار چین از دادن رأی مثبت به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که از حوثی ها می خواست حمله به کشتی های تجاری را متوقف کند، خودداری نمود
روابط روسیه با حوثی ها پیچیده است. حوثی ها در پاره ای موارد ناخواسته کشتی های حامل نفت روسیه را هدف قرار داده اند. اگر حملات حوثی ها باعث بسته شدن کانال سوئز شود، هزینه صادرات روسیه افزایش می یابد زیرا این کشور بیشتر نفت خود را از طریق کانال سوئز به هند می فرستد. در حال حاضر حملات حوثی ها خسارت اقتصادی کمی به روسیه وارد کرده، ولی با این وجود روسیه از اختلال در تجارت جهانی استقبال می کند و امیدوار است حملات حوثی ها به غرب آسیب بیشتری برساند
مسکو از کمک به حوثی ها ابایی نداشته است. روسیه اواخر ژانویه میزبان نمایندگان حوثی در وزارت خارجه بود؛ در این دیدار یک مقام حوثی قول داد که کشتی های روسیه و چین از دریای سرخ به سلامت عبور کنند. سایر گروههای محور مقاومت نیز از مسکو بازدید کرده اند؛ نمایندگان حماس از 7 اکتبر تاکنون، دوبار به مسکو سفر کردند و در آنجا با مقامات ایران نیز گفتگو نمودند
اقدامات روسیه نگرانی ها را در مورد نقش بالقوه این کشور در گسترش درگیری بین اسرائیل و محور مقاومت به ویژه حزب الله افزایش داده است. گرچه روسیه خواهان جنگی همه جانبه نیست –چنین جنگی سوریه را نیز در برگرفته و منافع روسیه را تهدید می کند- اما اگر چنین جنگی به وقوع بپیوندد، احتمالا از حزب الله حمایت خواهد کرد. این می تواند برای مقامات دفاعی اسرائیل دردسرهایی ایجاد کند؛ روسیه اکنون مانع از استفاده سوریه از سامانه پدافند هوایی و سرنگونی جت های اسرائیلی می شود ولی گسترده تر شدن جنگ و حمایت روسیه از محور مقاومت، می تواند به معنی بسته شدن حریم هوایی سوریه، استفاده دمشق از سامانه دفاع موشکی و سرنگونی هواپیماهای اسرائیلی و دریافت کمک های اطلاعاتی از روسیه باشد
فشار کشورهای دیگر روی مسکو
همکاری مسکو با فعالیت های ضد آمریکایی محور مقاومت بی حد و مرز نیست. روسیه خواهان تقویت روابط خود با کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عربستان و امارات است. رابطه با این کشورها مزایای اقتصادی زیادی برای کرملین دارد؛ این درحالی است که کشورهای خلیج فارس روابط خصمانه ای با محور مقاومت دارند. علاوه بر این حمایت روسیه از محور مقاومت، ممکن است اسرائیل را به سمت حمایت نظامی از اوکراین متمایل کند؛ از سوی دیگر بسیاری از یهودیان اسرائیل روس زبان هستند، بنابراین روسیه همچنان خواهان حفظ رابطه با اسرائیل می باشد
ولی این موانع جلوی تعمیق رابطه روسیه و محور مقاومت را نمی گیرد چرا که هردو طرف از تعمیق رابطه سود می برند. برای مثال ماه فوریه مقامات اطلاعاتی ارتش اوکراین ادعا کردند که روس هایی که از پهپادهای ایرانی در جنگ این کشور استفاده می کنند، توسط فرماندهان حزب الله در سوریه آموزش دیده اند
هدف بلندمدت روسیه و محور مقاومت همسو است؛ هردو با آمریکا دشمن هستند و خواهان تضعیف سلطه غرب و خروج آمریکا از خاورمیانه می باشند. مقامات روسیه از فشار عراق برای خروج نیروهای آمریکایی از خاک این کشور استقبال می کنند و می گویند به ایالات متحده اجازه نخواهند داد تا برنامه های خود را در غزه در فردای پس از جنگ دیکته کند. این هشدار نشان می دهد که مسکو هرچه در توان دارد بکار می بندد تا مانع از موفقیت تلاش های دیپلماتیک آمریکا برای حل مناقشه غزه و به حاشیه راندن محور مقاومت شود
توقف برنامه های روسیه برای ایالات متحده آسان نیست. واشنگتن اهرم مستقیمی روی روسیه و گروههای محور مقاومت ندارد ولی می تواند گام نخست را با پایان دادن فوری جنگ غزه بردارد. هرچه این جنگ بیشتر طول بکشد، روسیه امکان بیشتری می یابد تا از محور مقاومت به نفع خود استفاده کند و برنامه هایش را به پیش ببرد
تمرکز واشنگتن روی تضعیف ایران و قطع حمایت این کشور از گروههای محور مقاومت، به خودی خود رابطه محور و روسیه را تحت الشعاع قرار نمی دهد. آمریکا باید مهار و تضعیف این گروهها را در دستور کار قرار دهد و برای انجام این کار با کشورهایی که میزبان گروههای محور مقاومت هستند، تعامل نماید. اگر دولت های عراق، لبنان و یمن اینقدر ضعیف و بی نظم نبودند، محور مقاومت نمی توانست در این کشورها به چنین قدرتی دست یابد
در نهایت اینکه واشنگتن باید طرف های ثالث را تشویق کند تا از اهرم هایی که روی مسکو دارند، برای به حداقل رساندن کمک های مسکو به محور مقاومت استفاده کنند. از آنجا که روسیه برای کشورهای خلیج فارس به عنوان شریکان اقتصادی ارزش زیادی قائل است، فشار آنها بر روسیه می تواند اثربخش باشد. در حال حاضر این کشورها همراستا با محور مقاومت از لشکرکشی اسرائیل به غزه خشمگین هستند و لذا توجهی به رابطه روسیه و محور مقاومت نمی کنند؛ ولی پس از جنگ، واشنگتن باید حمایت آنها را در اعمال فشار بر روسیه جلب نماید
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما