اختلافات پنهان در اتحاد روسیه و ایران

هنگامی که ابراهیم رئیسی در سانحه سقوط بالگرد در ماه می جان باخت، پوتین ضمن ابراز همدردی، رئیسی را «شریکی قابل اعتماد» خواند. مسلمانان روسیه برای وی در مسجد اصلی مسکو مراسم بزرگداشت برگزار کردند و تلویزیون دولتی روسیه اخبار تشییع جنازه او را لحظه به لحظه پوشش داد

رئیسی و حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران که او نیز در سانحه سقوط جان باخت، برای تقویت روابط با روسیه تلاش کردند ولی به غیر از تولید مشترک پهپاد، نتایج آنگونه که مورد انتظار بود پیش نرفت

خبرگزاری های روسیه 11 ژوئن به نقل از کابلوف مدیر بخش آسیایی وزارت امور خارجه روسیه گزارش دادند: «تلاش ها برای نهایی کردن توافقنامه همکاری جامع بین روسیه و ایران، به دلیل مسائل طرف ایرانی موقتا متوقف شده است». با انتشار این خبر، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه و دیمیتری پسکوف سخنگوی کرملین اعلام کردند که این تأخیر به دلیل برگزاری انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در ایران و رویه های معمول مجلس ایران بوده است

کار روی این توافقنامه ژانویه 2022 پس از سفر رئیسی به مسکو آغاز شد؛ اما پس از دو سال مذاکره، هنوز وزارت خارجه روسیه قادر به ارائه یک چارچوب زمانی تخمینی برای انعقاد توافق نیست

سال 2022 ایران موافقت کرد که هزاران پهپاد برای استفاده روسیه در جنگ اوکراین به آن کشور بدهد؛ در مقابل نیز روسیه با اعطای جت های جنگنده پیشرفته و سیستم دفاع هوایی به ایران موافقت نمود

بر اساس گزارش رسانه ها و سازمان های اطلاعاتی آمریکا، روسیه با همکاری ایران در شرق مسکو –در منطقه ویژه اقتصادی آلابوگا- کارخانه تولید پهپاد ساخته؛ پیش بینی می شود این کارخانه هزاران پهپاد شاهد 136 و انواع دیگر پهپادها را تولید کند. اطلاعات مربوط به پرتاب پهپادهای شاهد توسط روسیه که توسط ارتش اوکراین جمع آوری شده، نشان می دهد که خط تولید کارخانه آلابوگا از برنامه جلوتر است و تا اواخر آوریل 2024  تقریبا 4500 پهپاد از 6000 پهپاد وعده داده شده را، به ارتش تحویل داده است

اما وعده هایی که روسیه به ایران داده بود، چطور پیش می رود؟ دسامبر 2022 خبرگزاری رسمی ایران ایرنا گزارش داد که جنگنده های رادارگریز SU-25 روسیه تا مارس 2023 به تهران تحویل داده می شوند؛ ولی تا لحظه نوشتن این مقاله، هیچ جنگنده ای تحویل داده نشده است. همچنین گزارش هایی مبنی بر تأمین تسلیحات دفاع هوایی پیشرفته روسیه از جمله سامانه اس400 و بالگردهای تهاجمی Mi-28 منتشر شد؛ ولی در واقعیت هنوز هیچ تحویلی به ایران صورت نگرفته است

دلایل این خلف وعده روشن نیست؛ ممکن است روسیه تمایلی به عرضه این فناوری های پیشرفته به ایران نداشته باشد، یا ایران بودجه لازم برای پرداخت را نداشته باشد و یا هردو

سال 2022 مسکو و تهران توافق کردند که ترازهای تجاری را با ارزهای ملی تسویه کنند و سیستم پرداخت بانکی میر روسیه و شتاب ایران را به یکدیگر متصل نمایند. همچنین مقامات ایران پیشنهاد کردند که این کشور مرکز انتقال کالاهای صادراتی و وارداتی روسیه باشد. شرکت ملی نفت ایران و گازپروم روسیه یادداشت تفاهم 40 میلیارد دلاری امضا کردند و سال 2023 بانک VTB به عنوان اولین بانک روسی نمایندگی خود را در ایران افتتاح کرد

اما علیرغم این هیاهوها، تجارت دو کشور در سال 2023 به حدود 4 میلیارد دلار کاهش یافت و این درحالی بود که در مقام مقایسه تجارت دوجانبه روسیه و ترکیه در سال 2022 به بیش از 62 میلیارد دلار رسید. البته رقم 4 میلیارد دلار شامل فروش تجهیزات نظامی نمی شود؛ ایران بارها ارسال تسلیحات به روسیه را تکذیب کرده و مسکو نیز مایل به افشای فروش نظامی خود نیست. با این وجود ناتوانی در ارتقای روابط دوجانبه و تبدیل آن به همکاری اقتصادی روبه رشد، کاملا مشهود است

علیرغم اشتیاقی که بین دو طرف وجود دارد، محصولات روسی بازارهای ایران را تسخیر نکرده است. دو کشور از استفاده از شبکه پرداخت های بین المللی سوئیف محروم هستند و نقل و انتقالات پولی را از طریق بانک میر بیزینس روسیه انجام می دهند. مشکل اینجاست که بانک میر مجبور است از نرخ رسمی ارز ایران استفاده کند که با نرخ بازار بسیار متفاوت است؛ بنابراین بازرگانان روسیه انگیزه چندانی برای تجارت با ایران و دریافت ریال با نرخ دولتی ندارند

در همین حال روسیه در صدد ایجاد مسیر حمل و نقلی جدیدی در ایران است و در همین راستا ماه می گذشته یک وام 1.4 میلیارد دلاری برای ساخت خط آهنی که رشت و آستارا را به هم متصل می کند، به ایران اعطا کرد. این خط آهن بخشی از مسیر ریلی است که قرار است محموله های ارسالی از سن پترزبورگ را به بندرعباس در خلیج فارس منتقل کند. به گفته مطبوعات روسیه، ساخت این پروژه از اواخر سال 2024 آغاز می شود و در صورتی که همه چیز طبق برنامه پیش رود، پنج تا شش سال طول می کشد تا پایان یابد. هند در این پروژه شریک است و این درحالی است که سرمایه گذاری در زیرساخت های ایران ممکن است روابط دهلی را با واشنگتن به خطر اندازد

سخن اخر اینکه روسیه و ایران به دنبال ایجاد نظم جدید جهانی و تضعیف غرب هستند. آنها برای دور زدن تحریم ها همکاری می کنند، طرح احداث خط آهنی جدید می چینند، اقدام به اشتراک گذاری اطلاعات می کنند و روی تولید پهپاد باهم همکاری دارند؛ به عبارت دیگر آنها در مواجهه با فشار غرب مجبور به همکاری هستند

آنچه سبب تضعیف این اتحاد می شود، سوء ظن متقابل و کمبود فرصت های اقتصادی به دلیل تحریم های غرب است. هر دو کشور از نظر نقدینگی در تنگنا هستند اما اگر غرب می خواهد فشار تحریم ها را با موفقیت حفظ کند، باید حمایت دیگر کشورها از جمله هند و کشورهای خلیج فارس را بدست آورد

منبع: جروزالم استراتژیک تریبیون