به گفته دیمیتری پولیانسکی نماینده ارشد روسیه در سازمان ملل، پس از فوران خشونت در سوریه، روسیه و ایالات متحده مشترکا خواهان برگزاری نشست غیرعلنی شورای امنیت سازمان ملل برای بحث در مورد بحران سوریه شدند. اینکه دو کشوری که در سال های اخیر روابط پرتنشی را داشتند، به طور مشترک چنین درخواستی را مطرح کرده اند، نشان دهنده اهمیت بحران سوریه و نیاز به همکاری بین المللی برای مدیریت آن است
بر اساس گزارش دیده بان حقوق بشر سوریه، حداقل 1311 نفر که اکثرا غیرنظامی بودند، در جریان درگیری های اخیر کشته شدند. پس از حمله روز پنجشبه نیروهای وفادار به بشار اسد به نیروهای امنیتی دولتی، مقامات سوریه نیروهای کمکی را فراخواندند. در پی این فراخوان هزاران جهادگر به مناطق علوی نشین غرب سوریه سرازیر شدند و علاوه بر شبه نظامیان، غیرنظامیان را نیز به قتل رساندند
علویان از نظر اسلام گرایان سنی، منحرف هستند. همچنین از آنجا که اسد و بسیاری از مقامات کشوری و لشکری نظام پیشین برخاسته از این گروه بودند، موقعیت آنها در سوریه پسا اسد بسیار متزلزل شده است. در جریان حمام خونی که در لاذقیه و طرطوس براه افتاد، گزارش شد که حتی مسیحیان نیز بدست نیروهای سوری کشته شدند
این وقایع، بزرگترین چالش پیش روی حکومت احمد شرع بوده است. اکنون بسیاری تعهد او را مبنی بر وحدت و امنیت اقلیت های مذهبی زیر سؤال می برند. البته از آنجا که شرع یکی از رهبران سابق القاعده بود، در مورد اعتبار وعده های او همیشه تردید وجود داشت.
تولسی گابارد مدیر اطلاعات ملی آمریکا پیشتر در مورد عواقب وخیم برکناری اسد از قدرت و پیروزی القاعده در سوریه هشدار داده بود. آن زمان بسیاری از مفسران برجسته آمریکایی، گابارد را به خون شویی و حمایت از اسد متهم کردند ولی وقایع چند روز اخیر درستی دیدگاه او را نشان داد
شرع از نظر سیاسی در موقعیت سختی قرار گرفته است. او قصد دارد ماه جاری از دولت جدید خود رونمایی کند؛ این اقدام درحالی انجام می شود که شریکان غربی و عرب او می خواهند تا انتقال قدرت به شکل آرام و بدون تنش انجام شود و ساختار سیاسی جدید نماینده تمام گروه های قومی و مذهبی سوریه باشد. اما پس از کشتار اخیر، اقلیت های سوریه - علویان، مسیحیان و دروزی ها- نسبت به حسن نیت دولت دمشق بی اعتمادتر از قبل شده اند. ارتش سوریه که از طرف ترکیه حمایت می شود، با استقلال و خودمختاری زیادی عمل می کند؛ این موضوع باعث شده است تا کنترل دولت مرکزی بر اوضاع کاهش یابد
بیانیه اخیر مارکو روبیو وزیر امور خارجه آمریکا، فشارها را بر دمشق افزایش خواهد داد. او روز یکشنبه «تروریست های اسلامگرای رادیکال از جمله جهادی های خارجی را که در روزهای اخیر مردم را در غرب سوریه به قتل رساندند» محکوم کرد و افزود که ایالات متحده «در کنار اقلیت های قومی و مذهبی سوریه از جمله مسیحیان، دروزی ها، علویان و کردها می ایستد» و از مقامات موقت سوریه می خواهد که عاملان این کشتارها را بازخواست کنند
اینکه آیا شرع این درخواست را انجام می دهد یا خیر باید منتظر ماند و دید؛ اما چیزی که بیانیه روبیو را جالب توجه می کند، این است که برای اولین بار از زمان شروع جنگ داخلی سوریه در سال 2011 موضع واشنگتن و مسکو با یکدیگر همسو شده است. سازمان ملل پیشتر عرصه رقابت شدید ایالات متحده و روسیه در مورد سوریه بود؛ واشنگتن برای تغییر رژیم فشار می آورد و مسکو هر اقدامی را در این زمینه وتو می کرد
این واقعیت که به نظر می رسد آمریکا و روسیه اکنون در مورد سوریه آماده همکاری هستند، نشانه ای است بر اینکه کاهش تنش بین دو کشور –که با تماس ترامپ با پوتین آغاز شد- نتیجه داده است. به گفته المون روچووانسکی از مؤسسه کوئینسی «وقتی تنش زدایی آغاز می شود، سازمان هایی مانند شورای امنیت کارکرد خود را بازیابی می کنند و دوباره فعال می شوند»
اهمیت این مسئله بسیار فراتر از سوریه است. اگر گرم شدن رابطه بین آمریکا و روسیه ادامه یابد، می تواند فضای دیپلماتیک را برای حل درگیری های اوکراین و غزه و مشکلات دیگری مانند برنامه هسته ای ایران فراهم تر از قبل کند؛ بنابراین ترامپ و روبیو در مسیر درستی قرار دارند
دروزی ها در جستجوی جایگاه خود در سوریه
دروزی های سوریه در شرایط پیچیده و خطرناکی قرار دارند؛ از یکسو دولت جدید دمشق که تحت کنترل اسلام گرایان است تهدیدی برای آنها محسوب می شود و از سوی دیگر اسرائیل از وضعیت دروزی ها برای توجیه مداخلات خود در سوریه استفاده می کند. دروزی ها که به هیچ یک از این دو نیرو اعتماد کامل ندارند، تلاش می کنند تا در این شرایط نامطمئن راهی برای بقا و حفظ هویت خود بیابند
اقلیت های قومی و مذهبی سوریه نگران جایگاه خود در سیستم سیاسی جدید هستند. دولت انتقالی وعده داده است که آنها را در ساختار جدید مشارکت دهد ولی تاکنون قدرت در دست اسلام گرایان هیأت تحریر شام باقی مانده است. سابقه هیأت تحریر در ارتباط با القاعده سبب شده است که اقلیت های سوریه به دولت جدید مشکوک باشند و نگران باشند که منافع و امنیت آنها در سیستم جدید نادیده گرفته شود. تاکنون شدیدترین درگیری ها با اقلیت علوی ها رخ داده است؛ هفته گذشته درگیری سنگین بین نیروهای وفادار به اسد و نیروهای دولت جدید در مناطق علوی نشین غرب سوریه، بیش از 1000 کشته از جمله صدها غیرنظامی برجای گذاشت
در مقابل دروزی ها که عمدتا در جنوب سوریه متمرکز هستند، سعی کرده اند با دولت جدید ارتباط برقرار کنند اما اخیرا تنش هایی بین آنها و دولت بروز کرده است. هفته گذشته در جرمانا –منطقه ای دروزی نشین در حومه دمشق- افراد ناشناس یکی از نیروهای امنیتی دولتی را کشتند؛ در پاسخ، دولت موجی از دستگیری ها را در این منطقه آغاز کرد. نخست وزیر و مقامات نظامی اسرائیل به این مسئله واکنش نشان دادند و تهدید کردند که نیروهای خود را به جرمانا اعزام خواهند کرد تا از دروزی ها حفاظت کنند. ولی رهبران دروزی به سرعت این پیشنهاد را رد کردند و اعلام کردند که نیازی به حمایت اسرائیل ندارند. پس از این ماجرا فردی پرچم اسرائیل را در سویدا –منطقه ای دروزی نشین در جنوب سوریه- نصب کرد. اما ساکنان منطقه به سرعت پرچم را پایین آوردند و آتش زدند
بسیاری از احتمال شعله ور شدن درگیری در مناطق دروزی نشین بیم دارند. سال هاست که چند گروه مسلح دروزی در این مناطق فعال هستند. آنها در ابتدا برای محافظت از جوامع دروزی در برابر داعش و قاچاقچیان موادمخدر تشکیل شدند اما با پایان کار داعش، تمایلی به ترک سلاح های خود نشان ندادند. اخیرا گروه مسلح جدیدی به نام شورای نظامی سویدا اعلام وجود کرده که با اتحاد چند گروه کوچک تر دروزی ایجاد شده است. این وضعیت به چرخه بی اعتمادی دامن زده است؛ از یک سو طرفداران دولت دروزی ها را جدایی طلب و آلت دست اسرائیل معرفی می کنند و از سوی دیگر رفتار دولت باعث افزایش نگرانی دروزی ها شده و آنها را بیشتر به سمت مقاومت و حفظ نیروهای مسلح خود سوق می دهد. سوریه کشوری چند پاره است و تلاش برای متحد کردن آن، چالشی بزرگ است.
در حومه سویدا فرمانده یک گروه شبه نظامی دروزی به نام لواء الجبل روی پشت بام ایستاده و با دوربین هرگونه تحرک احتمالی توسط ستیزه جویان و باندهای قاچاق را زیر نظر دارد. وی تأکید می کند که سلاح این گروه نه برای اهداف توسعه طلبانه و تهاجمی، که برای دفاع از خود و محافظت از جامعه دروزی است «ما هیچ دشمنی نداریم مگر کسانی که به ما حمله می کنند». یکی از اعضای این گروه ،در زندگی عادی خود یک کارگر فلز کاری است و این کار را به عنوان شغل روزانه انجام می دهد. این نشان می دهد که بسیاری از اعضای گروه های مسلح دروزی، افراد عادی هستند که برای محافظت از جامعه خود مسلح شده اند. وی بیان می کند که اگر ارتشی در سوریه تشکیل شود که از همه سوری ها محافظت کند و مانند نظام قبلی سرکوبگر نباشد، بسیاری از نیروهای مسلح دروزی حاضر خواهند بود با ارتش ادغام شوند
دروزی ها شاخه ای از اسلام شیعی -مذهب اسماعیلیه- هستند که پیدایش آنها به قرن دهم بر می گردد. یک میلیون دروزی در سراسر جهان وجود دارند که بیش از نیمی از آنها در سوریه زندگی می کنند. لبنان و اسرائیل نیز محل زندگی بسیاری از دروزی ها است؛ از جمله در بلندی های جولان که اسرائیل آن را در جنگ های خاورمیانه در سال 1967 از سوریه گرفت
دروزی های سوریه به روحیه مقاومت خود افتخار می کنند. آنها نقش مهمی در قیام های ضد استعماری علیه دو قدرت بزرگ تاریخی –امپراتوری عثمانی و استعمار فرانسه- ایفا کردند. این مبارزات بخشی از تلاش های گسترده تر برای ایجاد دولت مدرن سوریه بود. در طول جنگ داخلی سوریه، دروزی ها به دو گروه حامیان اسد و مخالفان اسد تقسیم شدند. منطقه سویدا تا مدت زیادی از جنگ مصون ماند ولی سال 2023 شاهد اعتراضات ضد دولتی شد
بشار اسد دروزی ها را از خدمت اجباری در ارتش سوریه معاف کرد. دروزی ها به جای شرکت در جنگ، گروههای مسلح محلی را که متشکل از کارگران و کشاورزان بود، برای محافظت از مناطق دروزی نشین تشکیل دادند. اکنون دروزی های از مقامات جدید سوریه می خواهند که آنها را در یک فرایند سیاسی برای ایجاد دولتی سکولار و دموکراتیک مشارکت دهد. یکی از گروههای شبه نظامی دروزی، کرامت نام دارد که در حومه سویدا فعالیت می کند. روی کاپوت خودروی آنها شعاری نوشته شده که نشان دهنده دیدگاه آنها درباره جدایی دین از سیاست و ایجاد دولتی فراگیر است «دین برای خدا و دولت برای همه است»
نارضایتی های گسترده ای در سوریه –به ویژه در مناطق اقلیت نشین مانند سویدا- در جریان است. مردم از سیاست های اقتصادی ناعادلانه، اخراج های خودسرانه از بخش های دولتی و مشارکت ناکافی در فرایندهای سیاسی شکایت دارند. اعتراض های اخیر در سویدا نشان می دهد که صبر مردم درحال تمام شدن است و دیگر تاب تحمل بی عدالتی و نادیده گرفته شدن حقوق خود را ندارند
احمد شرع وعده داده است که یک سیستم فراگیر ایجاد می کند اما دولت او عمدتا از افراد نزدیک به وی تشکیل شده است و همین امر اعتماد اقلیت ها را به حرف های او کم می کند. مقامات سوریه هفته گذشته کنفرانس گفتگوی ملی برگزار کردند و از نمایندگان جوامع مختلف سوریه برای شرکت در ان دعوت کردند؛ اما از نظر بسیاری، این کنفرانس غیرواقعی بود .ناصر ابوحلم یک پرستار بازنشسته در سویدا درباره سیاست های دولت به ما گفت: «آنچه امروز از دولت می بینیم منافع همه سوری ها را تأمین نمی کند. دولت فعلی نماینده همه سوری ها نیست و رهبرانش از طریق انتخابات تعیین نشده اند». در میدان مرکزی شهر سویدا، هر روز اعتراضات برگزار می شود؛ امری که نشان دهنده نارضایتی گسترده مردم از دولت است
رهبران جدید سوریه نتوانسته اند ایالات متحده و متحدانش را متقاعد به لغو تحریم های دوران اسد کنند. به عقیده کارشناسان بدون لغو تحریم ها دولت نمی تواند زیرساخت های تخریب شده سوریه را بازسازی و حمایت جوامع اقلیت را بدست آورد. ریان معروف مدیر یک گروه رسانه ای به نام سویدا24 می گوید: «اگر تحریم ها ادامه پیدا کرده و وضعیت اقتصادی بهبود نیابد، سوریه ممکن است به دوران جنگ داخلی بازگردد و این بار حتی وضعیت بدتر از قبل شود»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما