حملات اسرائیل به سوریه در دو روز گذشته، نقطه تنش جدیدی را در خاورمیانه ایجاد کرده است؛ چراکه اکنون به نظر می رسد که اسرائیل بیشتر بدنبال هدف قراردادن منافع ترکیه در سوریه است.
اسرائیل چهارشنبه شب چندین هدف از جمله پایگاه های نظامی در حماه و حمص را مورد حمله قرار داد. این در شرایطی است که ترکیه –یکی از کشورهای عضو ناتو و متحد کلیدی جولانی رئیس جمهور موقت سوریه- علاقه خود را به حضور نظامی در سوریه نشان داده است.
خبرگزاری دولتی سوریه سانا گزارش داد که حملات چهارشنبه شب، پنج منطقه مختلف سوریه را هدف قرار داد و منجر به مجروح شدن و تخریب نزدیک به کل فرودگاه نظامی حماه شد. این خبرگزاری به نقل از مقامات محلی اعلام کرد که دست کم 9 نفر در حمله به جنوب غرب سوریه کشته شدند.
حملات اخیر نشان دهنده افزایش تنش بین دو بازیگر مهم منطقه ای است که هر دو بدنبال استفاده از ناآرامی های سوریه و بدست آوردن نفوذ سیاسی هستند.
سونر کاگاپتای مدیر برنامه تحقیقاتی ترکیه در مؤسسه واشنگتن می گوید: «با برکناری اسد، آنکارا اکنون بیش از هر کشور دیگری در دمشق نفوذ دارد. اما منافع و برنامه های ترکیه که در گرو برقراری یک دولت قدرتمند مرکزی در سوریه است، بسیار با آنچه اسرائیل می خواهد تضاد دارد».
گیدون سعار وزیر امور خارجه اسرائیل روز پنجشنبه مقامات ترکیه را متهم کرد که «تمام تلاش خود را می کنند تا سوریه تحت الحمایه ترکیه باشد».
ترکیه در گذشته علنا اعلام کرده بود که مایل است نقش بیشتری در سوریه ایفا کند. پس از نشست منطقه ای در ماه گذشته، وزارت دفاع ترکیه اعلام کرد که «در راستای خواسته های دولت جدید سوریه، ترکیه همچنان درحال بررسی ایجاد پایگاه هایی برای آموزش نیروها است». او مشخص نکرد که این پایگاه ها قرار است کجا ساخته شود ولی حماه و حمص مکان هایی هستند که می توانند میزبان نیروهای خارجی باشند.
وزارت خارجه و دفاع ترکیه اعلام کردند که نمی توانند اطلاعاتی در مورد طرح استقرار نیرو در داخل سوریه ارائه کنند.
وزارت خارجه ترکیه اقدامات این هفته اسرائیل را «تحریک آمیز، تهاجمی و توسعه طلبانه» خواند. هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه روز جمعه به رویترز گفت: «آنچه اسرائیل در سوریه انجام می دهد، نه تنها امنیت سوریه را تهدید می کند، بلکه راه را برای بی ثباتی آینده منطقه هموار می سازد».
از زمان سقوط بشار اسد، اسرائیل حملاتی را به خاک سوریه داشته، پایگاه های نظامی را بمباران کرده و به دلیل نگرانی های امنیتی، کنترل مناطق حائل غیرنظامی سوریه که هم مرز با اسرائیل است و تحت نظارت سازمان ملل قرار دارد را در اختیار گرفته است.
از زمانی که شبه نظامیان تحت رهبری جولانی در دسامبر به دمشق یورش بردند و در میان بهت ایران و روسیه اسد را برکنار کردند، ترکیه یکی از بزرگترین برندگان ژئوپلیتیک شناخته می شود.
قبل از سقوط اسد، ترکیه از گروه های شبه نظامی مختلف در سوریه از جمله گروه هایی که علیه نیروهای کرد تحت حمایت آمریکا می جنگیدند و سال گذشته اسد را سرنگون کردند، حمایت می کرد.
اکنون این کشور انگیزه های زیادی برای کمک به ایجاد ثبات در سوریه دارد. در زمانی که اقتصاد ضعیف ترکیه به یک مسئله مهم سیاسی تبدیل شده، آنکارا امیدوار است بتواند بازگشت میلیون ها پناهجوی سوری را تسریع کند. همچنین در ماه های اخیر بازرگانان ترک در جستجوی فرصت های سرمایه گذاری، از سوریه دیدار کرده اند.
از سوی دیگر یک دولت مرکزی ضعیف در سوریه، می تواند سبب درخواست استقلال طلبی کردها در سوریه شود؛ خواسته ای که ترکیه به شدت با آن مخالف است.
دولت موقت سوریه در مهار تنش با کردها پیشرفت هایی داشته است. به گزارش سانا نیروهای دولتی و کردها در اقدامی که راه را برای گفتگوهای گسترده تر بین دو طرف هموار می کند، این هفته زندانیان خود را مبادله کردند.
اما دولت جولانی در کنترل سایر درگیری های کشور ناتوان بوده است. بدنبال حمله به نیروهای امنیتی، اوایل مارس گروه های شبه نظامی وابسته به دولت، اقلیت علوی سوریه را هدف قرار دادند و طبق تحقیقات سازمان عفو بین الملل، تنها در شهر ساحلی بانیاس بیش از صد نفر کشته شدند.
این حملات به شک و تردیدهایی که در منطقه در مورد جولانی وجود داشت، دامن زد. یونی بن مناخیم محقق مرکز امنیت و امور خارجی اورشلیم ماه گذشته در تحلیلی نوشت که مقامات اسرائیل جولانی را «گرگی در لباس میش» می دانند.
او با جمع بندی تفکر مقامات اسرائیل گفت: «جولانی خود را یک میانه رو معرفی می کند، درحالی که ایدئولوژی او تغییری نکرده و همچنان یک جهادی است که اکنون می خواهد با حمایت ترکیه قدرت خود را تحکیم بخشد».
عمر اوزکیزیلجیک از اعضای شورای آتلانتیک هشدار داد که حملات اسرائیل به سوریه در هفته اخیر می تواند نتیجه معکوس داشته باشد و استدلال های آنکارا را در مورد مفیدن بودن حضور نظامی ترکیه در سوریه، در کشورهای همسایه تقویت کند. به گفته وی: «بعید است ترکیه و اسرائیل بتوانند به تنهایی این مشکل را حل کنند؛ این امر به میانجی گری آمریکا برای یافتن سازوکار و ترتیبات امنیتی بین دو طرف نیاز دارد».
گسترش حضور نظامی ترکیه در سوریه، تهدیدی علیه اسرائیل
نفوذ پهپادهای ترکیه به حریم هوایی اسرائیل، دیگر امری خیالی نیست و در سال 2025 به تهدیدی واقعی بدل شده است. سخنان بی سابقه اردوغان رئیس جمهور ترکیه در تاریخ 30 مارس که آشکارا از خدا می خواست تا «اسرائیل صهیونیست را نابود کند»، نشان می دهد که برخورد مستقیم نظامی بین دو کشور امری اجتناب ناپذیر شده است. ترکیه هم اکنون در نزدیکی مرزهای اسرائیل حضور گسترده ای دارد و به نظر نمی رسد که بخواهد داوطلبانه عقب نشینی کند.
پس از کودتای دسامبر 2024 تحت حمایت ترکیه در دمشق، آنکارا حدود 8000 کیلومتر مربع از خاک سوریه را -از ادلب تا رأس العین- تحت کنترل مستقیم یا غیرمستقیم گرفته و به قدرت اصلی در این کشور بدل شده است.
دولت اسلامگرای سوریه که با ترکیه متحد شده، درحال مذاکره با ان کشور برای انعقاد یک پیمان دفاعی رسمی برای میزبانی دائمی نیروهای ترکیه و استقرار سامانه های دفاع هوایی پیشرفته در خاک خود است؛ اقدامی که اگر محقق شود موازنه استراتژیک منطقه را تغییر می دهد.
بر اساس گزارش ها ترکیه درحال آماده سازی پایگاه های هوایی در شمال سوریه با قابلیت انجام عملیات پهپادی است که می تواند تهدیدی مستقیم برای حریم هوایی اسرائیل باشد و آزادی عملیاتی اسرائیل را به شدت محدود کند.
کارشناسان اسرائیلی نشان داده اند که نفوذ نظامی ترکیه در سوریه را خطرناک تر از تهدید ایران می دانند. سرتیپ اران اورتال رئیس سابق مرکز Dado در ارتش اسرائیل نیز این نگرانی را تأیید می کند. او تأکید دارد که توانایی های پیشرفته پهپادی ترکیه، فناوری های این کشور برای جنگ الکترونیک و آموزش های نظامی مطابق با استانداردهای ناتو، همگی تهدیدی جدی برای امنیت اسرائیل به شمار می روند.
چالشی که اسرائیل با آن روبرو است، با حمایت آشکار ترکیه از حماس پیچیده تر شده است. این نیروها آزادانه در خاک ترکیه فعالیت می کنند و عوامل ارشد حماس از جمله صالح العروری، از استانبول عملیات های این گروه را هماهنگ می کنند.
علاوه بر این گزارش سازمان های اطلاعاتی که اواخر سال 2024 منتشر شد، این نگرانی را در بین قانون گذاران آمریکایی ایجاد کرده است که حماس ممکن است حضور خود را در قبرس شمالی تحت کنترل ترکیه گسترش داده باشد. اسرائیل نگران است که ترکیه از پایگاه های عملیاتی جدیدی که بدست آورده است، نیروهای نیابتی خود را علیه اسرائیل مسلح کند.
شایان ذکر است که رسانه های طرفدار دولت ترکیه از جمله ینی شفق و صباح با استناد به گفته های منابع دیپلماتیک و امنیتی درباره پایگاه های هوایی دائمی و استقرار پهپادها، از تشدید همکاری های نظامی ترکیه با دولت جدید اسلامگرای سوریه خبر داده اند.
موضع تهاجمی اردوغان در قبال اسرائیل
مشاوران ارشد اردوغان ادعاهای تحریک آمیزی را درباره حملات اسرائیل مطرح می کنند و از آمادگی ترکیه برای استفاده از سیستم های موشکی اس400 سخن می گویند، که نشان دهنده رویکرد خصمانه آنکارا نسبت به اسرائیل است.
اردوغان با مشکلات فزاینده داخلی از جمله افزایش تورم بالای 44 درصدی و دستگیری شهردار استانبول اکرم امام اوغلو مواجه است. در طول تاریخ شاهد بوده ایم که رهبرانی که تحت فشارهای مشابه قرار می گیرند، به درگیری های خارجی برای پرت کردن حواس مردم متوسل می شوند. تحلیلگران اسرائیلی نگران هستند که اردوغان با افزایش تنش با اسرائیل، از احساسات ملی گرایانه ترک ها سوء استفاده کند.
باتوجه به تلاش های مداوم اردوغان برای مهار ناآرامی های بزرگ داخلی –که با اعتراضات گسترده پس از دستگیری امام اوغلو نمایان شد- به نظر می رسد که افزایش تنش ها علیه اسرائیل، بیش از پیش محتمل به نظر می رسد. این اقدام می تواند راهبردی برای انحراف توجه مردم از مشکلات داخلی و تقویت جایگاه اردوغان در داخل ترکیه باشد.
اما فراتر از پرت کردن حواس مردم از سیاست داخلی، اردوغان انگیزه های استراتژیک دیگری نیز دارد که از جمله آن تحکیم نفوذ خود در مدیترانه شرقی، گسترش اهرم ژئوپلیتیک ترکیه در ناتو و در مقابل روسیه، و تسلط بر جهان عرب سنی است. غافل از آنکه این ماجراجویی بی پروای نظامی علیه اسرائیل، می تواند سلطه ترکیه بر قبرس شمالی را به خطر بیندازد.
باتوجه به مدرن سازی سریع نیروهای مسلح یونان و قبرس از طریق تسلیحات ساخت اسرائیل –از جمله خرید پرتاب گرهای راکتی و موشک های ضد تانک توسط یونان و استقرار سیستم پیشرفته دفاع هوایی توسط قبرس- هرگونه تهاجم ترکیه می تواند باعث واکنش قاطع شود و حضور ترکیه در قبرس را تحت تأثیر قرار دهد.
یک ترکیه ضعیف که درگیر مشکلات داخلی است، می تواند منجر به تلاش های دیپلماتیک اتحادیه اروپا و سازمان ملل برای پایان دادن به اشغال قبرس شمالی توسط ترکیه شود و تغییرات قابل توجهی در ژئوپلیتیک منطقه ایجاد کند.
ترکیه تحت حکومت اردوغان، با انزوای فزاینده ای روبرو است؛ مصر، عربستان و امارات نسبت به روابط ترکیه با حماس و اخوان المسلمین حساس هستند و از سوی دیگر اتحاد قوی یونان، قبرس و اسرائیل باعث شده است که آنکارا با حمایت منطقه ای بسیار کمی روبرو باشد.
در این میان روسیه به طور ناخواسته نقش کشور ثبات ساز را ایفا می کند. اسرائیل باوجود تنش های طولانی با روسیه، از حضور این کشور در پایگاه های طرطوس و حمیمیم حمایت کرده است؛ به امید اینکه این حضور مانعی بر سر برنامه های ترکیه باشد.
اما اسرائیل نمی تواند فقط به کمک کشورهای خارجی چشم امید بدوزد و باید در برابر برنامه های ترکیه خطوط قرمز روشنی بگذارد. این اقدام برای جلوگیری از هرگونه تهدید مستقیم و حفظ امنیت ملی اسرائیل ضروری است.
کوتاه سخن اینکه اردوغان هیچگاه تا این حد به درگیری با اسرائیل نزدیک نبوده است. درحالی که مشروعیت داخلی او به خاطر اعتراضات گسترده درحال فروپاشی است، سخنان تهدیدآمیز او جدی تر و نظامی تر شده است. در چنین شرایطی هرچند اسرائیل بر گفتگو و دیپلماسی تأکید دارد ولی باید این واقعیت را بپذیرد که اکنون نه احتمال وقوع درگیری نظامی، که زمان وقوع آن مورد سؤال است.
حملات اسرائیل در سوریه، چالشی برای ترکیه
رویارویی اسرائیل و ترکیه بر سر کسب نفوذ در سوریه، چالشی جدی برای دولت جدید دمشق ایجاد کرده است.
چهارشنبه شب اسرائیل چند هدف نظامی از جمله دو فرودگاه –فرودگاه نظامی حماه و پایگاه t4 در نزدیکی حمص- را بمباران کرد.
وزارت خارجه سوریه اعلام کرد که این بمباران پایگاه حماه را به کل ویران کرده است؛ همچنین به گفته یک گروه حقوق بشری سوریه در پی این حملات چهار کارمند وزارت دفاع کشته و دهها نفر دیگر زخمی شدند.
اندکی بعد وزیر امور خارجه اسرائیل ترکیه را به ایفای «نقش منفی» در سوریه متهم کرد و وزیر دفاع اسرائیل به جولانی رئیس جمهور موقت سوریه هشدار داد که اگر اجازه دهد «نیروهای متخاصم» وارد کشورش شوند، «بهای سنگینی پرداخت خواهد کرد».
آنکارا درحال حاضر درحال مذاکره برای انعقاد یک پیمان دفاعی مشترک با دولت جدید سوریه است و گزارش هایی مبنی بر تدارک ترکیه برای استقرار هواپیما و سامانه های دفاع هوایی در پایگاه های هوایی حلب و t4 منتشر شده است.
برخی از تحلیلگران حملات شدید هوایی اسرائیل به فرودگاه حماه را با بمباران پایگاه نظامی t4 مقایسه کردند و گفتند دلیل بمباران سبک تر پایگاه t4 شاید این بوده است که ترکیه بخشی از تجهیزات نظامی خود را به آن پایگاه منتقل کرده؛ بنابراین اسرائیل حمله را به شکلی انجام داده است که سبب خسارت گسترده به ترکیه نشود و از درگیری شدید بین دو کشور جلوگیری گردد.
روابط بین اسرائیل و ترکیه از زمان آغاز جنگ غزه در اکتبر 2023 با اعمال محدودیت های تجاری و متهم کردن اسرائیل به نسل کشی توسط آنکارا، کاهش یافت و این تنش اکنون در سوریه صحنه جدیدی برای ظهور پیدا کرده است.
پس از حملات هوایی روز چهارشنبه، وزارت خارجه ترکیه اسرائیل را به بی ثبات کردن منطقه از طریق ایجاد هرج و مرج و حمایت از تروریسم متهم کرد و گفت که اکنون اسرائیل بزرگترین تهدید برای امنیت منطقه به شمار می رود.
اما هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه به خبرگزاری رویترز تأکید کرد که کشورش بدنبال رویارویی با اسرائیل نیست و سوریه می تواند درباره سیاست و روابط با همسایه جنوبی اش (اسرائیل) به تنهایی تصمیم بگیرد.
جولانی بارها نشان داده است که بدنبال رویارویی با اسرائیل نیست. بلافاصله بعد از برکناری اسد از قدرت، رهبر جدید سوریه در گفتگو با bbc اظهار داشت که سوریه تهدیدی برای هیچ کشوری نخواهد بود.
او حتی درها را برای عادی سازی روابط دیپلماتیک با اسرائیل در آینده باز گذاشته است؛ چنانکه ماه گذشته به اکونومیست گفت «سوریه خواهان صلح با همه طرف هاست اما برای بحث در مورد چنین موضوع حساسی خیلی زود است».
اولویت اصلی او از زمان بدست گرفتن رهبری سوریه، ضمن تحکیم قدرت خود، متحد کردن کشور چندپاره و آرام کردن روابط خارجی با همسایگان بوده است
اما اسرائیل به مانعی بر سر این برنامه ها بدل شده است. مداخلات نظامی این کشور در سوریه باعث شدت گرفتن درگیری، هم با قدرت های خارجی مانند ترکیه و هم با گروه های داخلی مانند جهادی ها در جنوب شده است.
اسرائیل که زمانی دشمن سرسخت اسد بود اکنون به جولانی نیز مشکوک است؛ به خصوص که جولانی زمانی شاخه القاعده در سوریه را رهبری می کرد و اکنون نیز دولتش توسط ترکیه حمایت می شود.
از زمانی که او قدرت را در دست گرفته، ارتش اسرائیل بارها انبارهای تسلیحات، فرودگاه ها و سایر اماکن نظامی سوریه را مورد حمله قرار داده است تا از افتادن آنها به دست دشمن جلوگیری کند.
همچنین منطقه حائل غیرنظامی را که پس از جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1973 ایجاد شده بود، اشغال کرده، نیروهای خود را به داخل خاک سوریه فرستاده و 9 پایگاه در منطقه ایجاد کرده است.
نیروهای اسرائیلی به طور منظم به استان های جنوب غربی سوریه حمله می کنند و متعهد شده اند تا از حضور هر گروه مسلح یا نیروی دولتی در آنجا جلوگیری کنند.
اوایل هفته گذشته مقامات دولت در جنوب درعا، اعلام کردند که 9 غیرنظامی در بمباران اسرائیل کشته شدند. چهار نفر دیگر نیز اواخر ماه گذشته در حملات اسرائیل به نزدیکی روستای کویا جان خود را از دست دادند. بنابر گزارش ها از ان زمان، مساجد در درعا و دمشق خواستار جهاد علیه نیروهای اسرائیلی شده اند.
چارلز لیستر رئیس برنامه سوریه در مؤسسه خاورمیانه می گوید از فوریه تاکنون بیش از 70 حمله زمینی به جنوب غرب سوریه انجام شده است. این درحالی است که از زمان سقوط اسد هیچ حمله ای از خاک سوریه به سمت اسرائیل صورت نگرفته است؛ همچنین نیروهای امنیتی سوریه حداقل 18 محموله سلاح را به مقصد حزب الله لبنان رهگیری کرده اند و حداقل هشت سایت پرتاب موشک را که با ایران ارتباط داشتند از بین برده اند.
بسیاری از مردم سوریه از واکنش اسرائیل به دولت جدید خود ناامید شده اند. آنها سالها شاهد هدف گرفتن رژیم اسد توسط اسرائیل بودند و امید داشتند که سقوط اسد فرصتی را برای تنش کمتر با اسرائیل فراهم آورد؛ اما اکنون این دیدگاه درحال تغییر است.
اسماعیل صاحب یک رستوران در غرب سوریه می گوید: «ما قبلا فکر می کردیم که ارتش اسرائیل فقط نیروهای رژیم اسد را هدف قرار می دهد ولی ادامه بمباران های بی دلیل، ما را به این فکر واداشته که اسرائیل دشمن مردم سوریه است».
سوریه آسیب پذیر است زیرا اختلافات داخلی آن براحتی توسط مداخلات منطقه ای و جهانی شعله ور می شود. درگیری های فرقه ای در این کشور ریشه عمیقی دارد که حاصل سالها حکومت سرکوبگرانه خاندان اسد است.
تلاش جولانی برای اطمینان دادن به اقلیت های کشور اوایل مارس با انفجار خشونت در منطقه ساحلی سوریه –پایگاه علویان کشور- مختل شد. پس از حمله بقایای نیروهای مسلح سابق سوریه به واحدهای دولتی، دست کم 1000 غیرنظامی علوی توسط نیروهای طرفدار دولت قتل عام شدند. برخی از تحلیلگران بر این باور هستند که بقایای نیروهای مسلح سابق همچنان از سوی تهران حمایت می شوند.
مردم سوریه سقوط بشار اسد را پایانی بر جنگ داخلی این کشور می دانستند اما قدرت های خارجی که در طولانی شدن این جنگ نقش داشتند، اکنون به خلأ ایجاد شده در این کشور چشم دوخته اند. حالا خطر اینکه سوریه دوباره قربانی درگیری قدرت های خارجی در خاک این کشور شود، روز به روز افزایش بیشتری پیدا می کند.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما