چرا رهبر ایران به مذاکره با ترامپ چراغ سبز نشان داد؟

برای بررسی پاسخ نامه ایران به دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا مبنی بر درخواست مذاکرات هسته ای، جلسه ای فوری و فشرده برگزار شد. به گفته دو مقام ارشد ایرانی مطلع، در این جلسه رؤسای قوای سه گانه با آقای خامنه ای دیدار کردند و در تلاشی هماهنگ و غیرمعمول، از او خواستند تا مسیر خود را تغییر دهد. آقای خامنه ای بارها تعامل با واشنگتن را ممنوع اعلام کرده و آن را احمقانه دانسته بود.

پیام این جلسه به رهبر ایران صریح بود: اجازه مذاکره با واشنگتن را بدهید، حتی در صورت لزوم اجازه مذاکره مستقیم را صادر کنید زیرا در غیر این صورت جمهوری اسلامی با خطر سرنگونی مواجه می شود.

ایران با اقتصادی آشفته، سقوط ارزش ریال در برابر دلار و کمبود آب و برق و گاز دست و پنجه نرم می کند. در این جلسه مقامات هشدار دادند که تهدید جنگ با ایالات متحده و اسرائیل بسیار جدی است. آنها به آقای خامنه ای گفتند که اگر ایران از مذاکره خودداری کند یا مذاکرات شکست بخورد، حملات نظامی به دو سایت اصلی هسته ای ایران –نطنز و فردو- اجتناب ناپذیر خواهد بود؛ در صورت حمله ایران مجبور به تلافی خواهد شد و خطر جنگ گسترده تری را به جان خواهد خرید. سناریویی که می تواند به اقتصاد، آسیب بیشتری برساند و ناآرامی های داخلی از جمله اعتراضات و اعتصابات را رقم زند؛ در چنین شرایطی جنگیدن در دو جبهه، تهدیدی برای موجودیت نظام است.

در پایان جلسه چند ساعته، آقای خامنه ای کوتاه آمد و اجازه مذاکره را داد؛ به این صورت که مذاکره ابتدا غیرمستقیم و از طریق میانجی باشد. سپس اگر اوضاع خوب پیش رفت، مذاکرات مستقیم بین مذاکره کنندگان ایرانی و آمریکایی صورت گیرد.

28 مارس ایران پاسخ رسمی نامه ترامپ را ارسال کرد که نشان از امادگی برای مذاکره داشت.

اگر دور اول مذاکره ایران و آمریکا در عمان به جلسات رودررو منجر شود، نشانه عقب نشینی مهمی از سوی ایران است زیرا ایران تاکنون اصرار داشت که نمی خواهد به طور مستقیم با آمریکایی ها گفتگو کند.

حسین موسویان دیپلمات سابق که در توافق 2015 در تیم مذاکره کننده هسته ای ایران بود، می گوید: «تغییر موضع آقای خامنه ای اصل اساسی دیرینه او را نشان می دهد که حفظ نظام اوجب واجبات است».

ترامپ روز چهارشنبه در دفتر بیضی شکل کاخ سفید، یکبار دیگر تأکید کرد که اگر ایران از مذاکره خودداری کند، در صورت لزوم علیه این کشور اقدام نظامی خواهد کرد. او گفت: «من چیز زیادی نمی خواهم، آنها نمی توانند سلاح هسته ای داشته باشند.» وی افزود: «من می خواهم که آنها پیشرفت کنند؛ من می خواهم ایران عالی باشد».

این مذاکرات در شرایطی برگزار می شود که نظم جهانی به سرعت درحال تغییر است (از تغییرات منطقه ای گرفته تا تعرفه های جهانی و اتحادهای درحال تغییر). شبه نظامیان مورد حمایت ایران در منطقه –حماس و حزب الله- توسط اسرائیل فلج شده اند و ایران پس از سقوط بشار اسد، متحد کلیدی خود را در سوریه از دست داده است.

متحدان قدرتمند ایران –روسیه و چین- نیز ایران را تشویق کرده اند تا از طریق مذاکره، بن بست هسته ای خود را با ایالات متحده پایان دهد. این سه کشور اخیرا دو جلسه در پکن و مسکو برای بحث در مورد برنامه هسته ای ایران برگزار کرده اند.

از زمان روی کار آمدن ترامپ، روزنامه ها و کارشناسان ایرانی نگرانی خود را در مورد اینکه آیا اتحاد ایران با روسیه و چین در معرض خطر است یا خیر ابزار کرده اند. زیرا دولت ترامپ به طور مستقیم با دولت روسیه در مورد جنگ اوکراین و ایران وارد تعامل شده و همچنین چین را تحت فشار قرار داده است تا خرید نفت ایران را متوقف کند. واشنگتن همچنین پالایشگاه های چینی را که خریدار نفت ایران هستند جریمه کرده است.

همایون فلکشاهی رئیس تیم نفت در مؤسسه تجزیه و تحلیل داده های کپلر می گوید از ماه ژانویه ایران حدود 1.6 میلیون بشکه نفت خام در روز –عمدتا به چین- صادر کرده است. مؤسسه کپلر پیش بینی می کند که اگر ایالات متحده تحریم های خود را علیه چین گسترش دهد، تولید نفت ایران تقریبا نیم میلیون بشکه در روز کاهش یابد؛ امری که در صورت تحقق، تأثیر زیادی بر اقتصاد ایران دارد.

نگرانی های اقتصادی، بخشی از گفتگوهای جلسه سران قوا با آقای خامنه ای بود. به گفته دو مقام ارشد ایرانی که به شکل ناشناس با ما صحبت کردند، محمد باقر قالیباف رئیس مجلس در این جلسه به آقای خامنه ای گفت از آنجا که وقوع جنگ با فروپاشی اقتصاد ایران همراه خواهد شد، می تواند اوضاع را به سرعت از کنترل خارج کند.

پزشکیان رئیس جمهور نیز به آقای خامنه ای گفت که ادامه اداره کشور در شرایط بحرانیِ فعلی امکانپذیر نیست. دولت اعلام کرده است که این ماه برنامه قطعی برق جدیدی برای تهران اجرا می شود و برای کارخانه ها نیز قطعی برق درنظر گرفته شده است، که ممکن است خطوط تولید را دچار مشکل کند. در یزد کمبود آب شدید باعث شد که مدارس و ادارات دولتی به مدت دو روز تعطیل شوند.

زمان برای برنامه هسته ای ایران درحال گذر است. ایران اکنون نسبت به سال 2018 –زمانی که ترامپ از برجام خارج شد- به توانایی تولید سلاح بسیار نزدیک تر است.

پس از خروج ترامپ از برجام و اعمال تحریم ها، ایران نیز به سمت کنار گذاشتن برخی از تعهدات خود حرکت کرد و سطح غنی سازی را به 60% رساند. ایران اعلام کرده که برنامه هسته ای اش برای اهداف صلح آمیز است ولی دستگاه اطلاعاتی آمریکا اوایل امسال به این نتیجه رسید که ایران درحال بررسی مسیری سریع تر برای ساخت سلاح است. با این وجود آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کرده است که تاکنون شواهدی از تلاش برای دستیابی به سلاح پیدا نکرده است.

به گفته این مقام های ناشناس ایرانی، آقای خامنه ای شرایط و پارامترهایی را برای مذاکرات تعیین کرده است. او برای بحث در مورد برنامه هسته ای –از جمله سازوکارهای نظارتی دقیق و کاهش قابل توجه غنی سازی اورانیوم- چراغ سبز نشان داده ولی موشک های ایران را بخشی از سیستم دفاعی کشور و غیرقابل مذاکره دانسته است.

به گفته موسویان ایران هرگز با خواسته های واشنگتن و اسرائیل برای برچیدن کامل برنامه هسته ای خود موافقت نخواهد کرد و طرح چنین خواسته ای از سوی آمریکا، هرگونه توافقی را برهم می زند.

به گفته مقامات، ایران همچنین برای بحث در مورد سیاست های منطقه ای و حمایت از گروه های شبه نظامی خود اعلام آمادگی کرده و تمایل خود را برای استفاده از نفوذ خویش برای خنثی کردن تنش های منطقه ای از جمله با حوثی های یمن نشان داده است.

به گفته چهار مقام ایرانی، آقای خامنه ای چندین نفر از مشاوران و معتمدان ارشد خود –کمال خرازی در موضوع سیاست خارجی، علی لاریجانی در امور استراتژیک و محمد فروزنده در امور نظامی- را برای مدیریت مذاکرات با واشنگتن و هماهنگی نزدیک با وزارت خارجه، منصوب کرده است.

آقای پزشکیان نیز روز چهارشنبه در یک سخنرانی گفت که آقای خامنه ای آماده صدور اجازه به مشاغل و سرمایه گذاران آمریکایی برای ورود به بازار بکر ایران است.

در پی اعلام مذاکرات روز شنبه، قیمت ریال ایران در بازار در برابر دلار افزایش یافت و بازار سهام نیز شاهد روندی افزایشی بود.

به گفته علی واعظ مدیر ایران در گروه بحران، با ریاست جمهوری ترامپ، ایران فرصت بی نظیری برای دستیابی به توافقی پایدار با ایالات متحده دارد و این امکان را دارد که شکاف دیپلماتیک پنجاه ساله خود با آمریکا را برطرف کند. نفوذ ترامپ بر اسرائیل و حزب جمهوری خواه –که معمولا با هرگونه توافق با ایران مخالف بوده اند- می تواند به توافق احتمالی اعتبار و وزن بیشتری بدهد

واعظ افزود: «زمان خیلی محدود است، خطرها زیاد هستند و مسائل بسیار پیچیده اند. بدون گفتگوی مستقیم بین دو طرف، دیپلماسی شانسی برای موفقیت ندارد».

منبع: نیویورک تایمز

مترجم: فاطمه رادمهر