سال ۱۳۸۳ در حاشیه نشست خبری حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی از او پرسیدم به نظر شما انتخاب نامزد دموکرات ها در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به نفع ایران است یا نامزد جمهوری خواهان؛ پاسخ داد ایران از دموکرات ها زیان بیشتری دیده است و نظر تکمیلی را گذاشت برای مصاحبه با تلویزیون دولتی ایران که گفت: «ما ترجیح نمی دهیم دموکرات ها برنده شوند. دموکرات ها به طور تاریخی بیش از جمهوری خواهان به ایران صدمه زده اند. در دوره بوش، علی رغم شعارهای بی پایه و تند علیه ایران، او در عمل دست به اقدام خطرناکی علیه ایران نزده است.» رقیب جورج بوش در انتخابات ۲۰۰۴، جان کری بود؛ همین وزیر خارجه آمریکا که روحانی رئیس جمهور در توافق هسته ای امضای او را دارد.
ماه ها قبل از آن جورج بوش پیغام داده بود که حاضر است همه مسائل مورد اختلاف با ایران را یکجا با طرف ایرانی حل کند. این پیغام را محمد البرادعی، مدیرکل سابق آژانس بین المللی انرژی اتمی در دیداری که ۱۸ فروردین ۱۳۸۳ با روحانی داشت، به او منتقل کرد و به نقل از بوش گفت من می خواهم رهبر با رهبر بنشیند و نه تنها بحث هسته ای، بلکه همۀ مسائل را مورد بحث قرار دهند. البرادعی در خاطراتش روایت کرده که در دیدار با بوش در واشنگتن، یک پیام نوشتاری از حسن روحانی از سوی نظام ایران به همراه داشت که در آن گفته شده بود این کشور آماده است در همه زمینه ها، ازجمله برنامه اتمی و موضوعات گسترده تر امنیت منطقه ای، با ایالات متحده وارد گفت وگو شود. این پیام در یک برگ کاغذ بدون عنوان یا امضا نوشته شده و به البرادعی تحویل داده شده بود. البرادعی این یادداشت را به بوش داد، منبع آن را توضیح داد و گفت که احساس می کنم چقدر برای ایالات متحده مهم است گفت وگو با ایران را آغاز کند. بوش پاسخ داد: «می خواهم در سطح رهبر با رهبر صحبت کنم، اما مطمئن نیستم رهبر ایران آمادگی مشارکت داشته باشد» و با اشاره به آیت الله خامنه ای گفت: «فکر می کنم برای نابودی اسرائیل کمر همت بسته است.» حتی در یکی از سفرهای البرادعی به واشنگتن - پس از نشست ماه ژوئن ۲۰۰۴ شورای حکام - کاندولیزا رایس، مشاور امنیت ملی دولت اول بوش، از او درباره روحانی که کمابیش در آن زمان همتای ایرانی اش محسوب می شد، پرسیده بود. می خواست بداند «روحانی چگونه آدمی است؟»
دو سال بعد دموکرات ها در انتخابات کنگره آمریکا به پیروزی رسیدند و این بار در گفت وگویی اختصاصی - با روزنامه اعتماد ملی - از حسن روحانی، نامزد مجلس خبرگان رهبری پرسیدم حالا نظرش چیست، پاسخ داد: «معتقد نیستم شکست جمهوری خواهان و پیروزی دموکرات ها در آمریکا به نفع ما است. در انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا گفتم ضرر دموکرات ها از جمهوری خواهان بیشتر است؛ چراکه تحریم آمریکا علیه ایران بیشتر در دوره دموکرات ها وضع شده اما در دوره بوش هنوز تحریم جدیدی علیه ما اعمال نشده است. دموکرات ها لحن نرم تر و حقوقی تری نسبت به جمهوری خواهان دارند. جمهوری خواهان سریع تر متوسل به گزینه های نظامی می شوند؛ اما دموکرات ها تأمل بیشتری می کنند. حتی در صورت تفوق دموکرات ها در آمریکا احتمال تهدید نظامی منتفی نمی شود و فشارهای سیاسی و اقتصادی بیشتر خواهد شد، چراکه هماهنگی اروپا و آمریکا گسترده تر می شود.»
۱۰ سال بعد از آن، روحانی انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا را «انتخاب بین بد و بدتر» توصیف کرد؛ انتخاباتی که یکسویش نامزد دموکرات حامی برجام بود و سوی دیگر کاندیدای جمهوری خواه مخالف آن و خوش بینانه می توان حدس زد که منظور روحانی از بد، هیلاری کلینتون بود و بدتر، دونالد ترامپ.
آیت الله خامنه ای تنها رهبر جهان بود که در اوج نظرسنجی هایی که همای سعادت را بر دوش کلینتون می دیدند، اقبال ترامپ را بیشتر دانستند و گفتند: «آنکه صریح تر گفت، بیشتر مورد توجه مردم قرار گرفت.» ایشان پس از انتخابات آمریکا نیز با این تعبیر که «ما نه عزا می گیریم، نه شادی می کنیم؛ برای ما فرقی ندارد،» عملاً همان نظری را تأیید کردند که آیت الله هاشمی رفسنجانی دو روز قبل از آن به روزنامه آرمان گفته بود: «الآن برای ما دو حزب دموکرات و جمهوری خواه فرق ندارند. هر دو تابع سیاست های آمریکا هستند. خانم کلینتون هم اختلافی با اوباما درباره برجام داشت و خیال می کرد که یک مقدار به ما زیاد امتیاز دادند. به هر حال هر طور خودشان بخواهند، عمل می کنند. ما خیلی غصه آن ها را نمی خوریم. البته به نظر می رسد آن گونه که در مباحث تبلیغاتی گذشت، ترامپ چهره خطرناکی است که به اصول پایبند نیست.»
۴ سال قبل هم سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی گفته بود «تفاوتی نمی کند در آمریکا چه کسی روی کار بیاید، چه تکراری، چه جدید» که عیناً تکرار حرف ۴۰ سال قبل اردشیر زاهدی، وزیر خارجه دولت شاهنشاهی بود: «در زمان ترومن و بعد آیزنهاور، سپس جانسون، کندی، نیکسون و فورد، ما با احزاب آمریکا سروکار نداشتیم، برایمان فرقی نمی کرد که رئیس جمهوری برگزیده، دموکرات است یا جمهوری خواه. با دولتی به نام ایالات متحده آمریکا سروکار داشتیم.»
نیکی برای نیکسون
اما آیا سابقه و علاقه ایرانیان هم همین را نشان می دهد؟ آیا ذائقه جمهوری خواه پسند ایرانی تغییر کرده است؟ سابقه تاریخی این را نشان نمی دهد؛ همان اردشیر زاهدی در مقام سفیر ایران در واشنگتن دو بار بر سر پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا قمار کرده و هر دو بار باخته بود: اولین بارش وقتی بود که پول های سفارت ایران در واشنگتن را سرازیر کرد به کمپ جمهوری خواهان تا مگر کاندیدایی که جلسات مربوط به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در دفتر او برگزار می شد و اولین مهمان آمریکایی دوره نخست وزیری پدرش فضل الله زاهدی بود، رئیس جمهور شود؛ اما ریچارد نیکسون آن بار باخت و شانسش را گذاشت برای هشت سال بعد که بالأخره رئیس جمهور شد اما او هم همچون جان اف کندی نامزد مقبول و بعد مقتول، نتوانست ریاست جمهوری اش - در دوره دوم - را به پایان برد و با رسوایی واترگیت استعفا داد. اردشیر زاهدی چنان دوستی نزدیکی با نیکسون داشت که پس از درگذشت او گفت: «از شش رئیس جمهوری آمریکا که شناختم، او بزرگترین بود.» نیکسون همانی بود که در دوره اش ایران را «ژاندارم منطقه خلیج فارس» خواندند.
این جمهوری خواه پسندی شاه و دامادش زاهدی، کندی دموکرات را خوش نیامد و تا آمد، عذر سفیر ایران را از واشنگتن خواست و زاهدی دو سال پس از آمریکانشینی در سال ۱۳۴۰ به تهرانی برگشت که نخست وزیرش علی امینی، سفیر سابق ایران در آمریکا بود و شایعه شده بود شاه به اصرار کندی او را انتخاب کرده؛ شاهد ادعای پهلوی ها، شامی بود که این دو با همسرانشان و یک نفر روزنامه نگار خورده بودند و کندی راجع به دکترین آیزنهاور از امینی پرسیده بود و امینی دیگر کندی را ندید تا آمد ایران. اما شاه حتی تا سال ۵۷ هم از این عقیده اش که امینی را کندی بر او تحمیل کرد برنگشت.
کارتر کپی کندی
شاه سال ها بعد که دوباره اردشیر زاهدی را به سفارت ایران در واشنگتن فرستاد، باز هم و این بار به معاون نیکسون کمک کرد - رقمی معادل ۱۲۰ میلیون دلار - تا مگر کندی دومی سر بر نیاورد، چنان که در خفا به اسدالله علم، وزیر دربارش گفته بود: «اگر کار تر به ریاست جمهوری برسد چون احتمالاً سیاستی شبیه کندی برخواهد گزید، لذا ما ترجیح می دهیم که جرالد فورد بار دیگر به ریاست جمهوری آمریکا انتخاب شود» و برای علم هم جیمی کار تر «یک کره خر بی تجربه مثل کندی» بود. شاه قمار دوم را هم باخت و آمریکایی ها همان «بچه دهاتی بی تجربه»، «مردکه بادام فروش» و «عوام فریب تر از دکتر مصدق» - تعبیرات رایج در دربار پهلوی درباره کار تر - را برگزیدند، همان که علم می گفت «این کره خر ها را باید به طویله بست.»
موج انتخاب کارتر حتی به زندان های ایران هم رسید و به گفته یکی از زندانیان سیاسی - ابوالقاسم سرحدی زاده - وقتی کارتر آمد، ساواک دیگر شکنجه نکرد و حتی به آن ها قاشق و چنگال فلزی غذاخوری دادند و وقتی علتش را پرسیدند پاسخ شنیدند که کارتر به ایران آمده است؛ کار به جایی رسیده بود که آن ها در زندان تلویزیون می دیدند و هر روز روزنامه به دستشان می رسید.
پیامی که ژوزف کرافت از روزنامه نگاران معروف واشنگتن پست برای شاه آورد، تکرار همان خواسته کندی این بار از سوی کار تر دموکرات بود: «باید سفیر ایران در واشنگتن [اردشیر زاهدی] از کار برکنار شود، او به وضوح از حامیان دولت پیشین [آمریکا] است و سفارتخانه را تقریباً به صورت یک باشگاه پلی بوی درآورده است.» با این حال زاهدی تا دی ۵۷ در واشنگتن ماند.
اجماع بزرگان بر ریگان
خواسته پیروزی جمهوری خواهان که با اعمال سفارت ایران در واشنگتن ناکام ماند، سه سال بعد با اشغال سفارت آمریکا در تهران کامیاب شد. برای کار تر عجیب بود که «سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری این کشور بزرگ، نه در شیکاگو یا نیویورک، بلکه در تهران تعیین می شود.» به تعبیر اشپیگل «زمانی ایالات متحده می توانست تصمیم بگیرد که چه کسی در ایران بر مسند قدرت بنشیند، اما امروز در ۱۹۸۰، آیت اللهی در تهران می تواند سرنوشت انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده را تعیین کند.»
مورد عجیب برای کار تر این بود که «[آیت الله] خمینی مرا به خاطر حمایت از شاه ملامت می کند و شاه مرا باعث سقوط خودش می دانست!» رهبر انقلاب پیش تر درباره کارتر گفته بود: «منطق کارتر همین منطق معاویه است.» به قول همیلتون جردن، رئیس ستاد کاخ سفید در دوره کار تر «کلید انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در دست کسان دیگری در آن سوی دنیا است که تصمیم و عملشان تا آخرین لحظه قابل پیش بینی نیست.»
تنها چند روز قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال ۱۹۸۰ بود که ایران شروط چهارگانه ای را برای آزادی گروگان های سفارت اعلام کرد: بازگرداندن دارایی های شاه، تعهد به عدم مداخله در امور ایران، آزاد کردن دارایی های ایران در آمریکا و لغو ادعاهای آمریکا علیه ایران. ادموند ماسکی، وزیر خارجه آمریکا سراسیمه شرط دوم را پذیرفت: ایالات متحده استقلال ایران را به رسمیت می شناسد. اما آمریکایی ها درباره دیگر شرایط بسیار محتاطانه عمل کردند. آیت الله محمد موسوی خوئینی ها مشاور دانشجویان انقلابی پیرو خط امام - تسخیرکننده سفارت آمریکا - گفته بود: «اگر ایالات متحده شرایط ما را بپذیرد، گروگان ها می توانند دوشنبه - شب انتخابات آمریکا - از ایران پرواز کنند.» پروازی که نه شب انتخابات آمریکا که شب تحویل قدرت از کار تر به ریگان جمهوری خواه در ۲۰ ژانویه ۱۹۸۱ انجام شد. قبلش ریگان گفته بود: «اگر گروگان ها پیش از انتخابات آزاد شوند، تعجب نخواهم کرد، زیرا ممکن است ایرانیان به عنوان رئیس جمهور، کار تر را بر من ترجیح داده باشند» اما ترجیح انقلابیون ایران این نبود تا جایی که گری سیک، معاون برژینسکی در شورای امنیت ملی آمریکا نوشت طرف ایرانی تعمداً مسئله را تا پس از انتخابات ادامه داد و موجب شکست کار تر در انتخابات شد. سیک در کتابی به نام «سورپرایز اکتبر» نوشت که توافقی میان ایرانی ها و ریگان شده بود تا مسئله را کش بدهند. شاهد این ادعا خبر ها و مواضعی بود که در تهران گفته و شنیده می شد: «ما عجله ای در آزاد کردن گروگان ها نداریم؛ ما قصد نداریم به جیمی کار تر در مبارزه انتخاباتی اش کمک کنیم.»
انقلابیون چنان هم یکدست نبودند؛ چنان که معصومه ابتکار - از دانشجویان تسخیرکننده سفارت آمریکا - در کتاب خاطراتش نوشته: «ابوالحسن بنی صدر، رئیس جمهور وقت ایران در جلسات هیأت دولت تصریح کرده بود ترجیح می دهد دموکرات ها بر مسند قدرت بمانند... این در حالی بود که اکثر روشنفکران و مقامات ایرانی نظر دیگری داشتند. در اصل هر دو حزب آمریکایی در سطح ملی، سرمایه داران سکولار ثابت قدم و در سطح جهانی، امپریالیست به شمار می رفتند... ما متقاعد شده بودیم بنی صدر فعالانه سعی می کند با اطرافیان کار تر معامله کند و گروه دیگر شاید ترجیح می دادند با کارت های ریگان بازی کنند.»
نمایندگان مجلس هم که بنیانگذار انقلاب تصمیم گیری درباره سرنوشت گروگان ها را به آن ها سپرده بود دو دسته شدند: یک دسته می گفتند اگر به دموکرات ها و کار تر کمک نکنیم، رونالد ریگان نامزد جمهوری خواهان انتخاب می شود که مواضع افراطی دارد و باید از روی کار آمدن وی جلوگیری کرد، در مقابل جمعی از نمایندگان مجلس و عمدتاً اعضای جوان آن با هرگونه کمک به انتخاب دوباره جیمی کار تر به شدت مخالف بودند و اعتقاد داشتند تفاوتی بین دموکرات ها و جمهوری خواهان در تقابل با نظام جمهوری اسلامی وجود ندارد.
کار به جلسه غیرعلنی و غیررسمی مجلس کشید. ابراهیم یزدی، کاظم سامی، احمد صدر حاج سیدجوادی، هاشم صباغیان، محمدعلی هادی نجف آبادی و حتی محمد منتظری و هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس معتقد بودند باید با رأی فوری و نهایی به بیانیه الجزایر مانع از انتخاب ریگان شد و در مقابل نماینده جوانی چون منوچهر متکی - وزیر خارجه آتی - پشت تریبون رفت و با خرسندی از اینکه «برای نخستین بار در تاریخ انتخابات آمریکا، ایران می تواند بر نتیجه این انتخابات اثرگذار باشد»، این نظر رهبر انقلاب که کار تر رئیس جمهور بدی برای آمریکا بود را این طور تعبیر کرد: «حضرت امام همچنین فرمودند آقای کار تر باید به فکر کاری غیر از ریاست جمهوری باشد. نمایندگان محترم! این بیانات کاملاً صریح و شفاف است. آقای کار تر نباید انتخاب شود و این به معنای تأیید فرد دیگری نیست. سیاست آقای کار تر در قبال جمهوری اسلامی باید شکست بخورد.»
روز پنجشنبه پانزدهم آبان ۱۳۵۹ در آخرین جلسه علنی مجلس قبل از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا که قرار بود بیانیه الجزایر به تصویب برسد، ۲۷ نفر از نمایندگان جوانان مجلس برای اولین بار آبستراکسیون کردند و مجلس از اکثریت افتاد و رأی گیری نشد و بررسی بیانیه الجزایر موکول شد به هفته آینده که دیگر خیلی دیر بود و اکثریت آرا به نام ریگان به صندوق های انتخاباتی در آمریکا ریخته شده بود. کلید کاخ سفید ۱۲ سالی در جیب جمهوری خواهان ماند؛ ۸ سالی ریگان بود و چهار سالی معاونش جورج بوش پدر تا بیل کلینتون دموکرات از راه رسید.
بیل بی میل
اولین واکنش رسمی ایران به انتخاب کلینتون را علی اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه نشان داد: «در طول تاریخ انقلاب، شاهد حکومت دموکرات ها و جمهوری خواهان در آمریکا بوده ایم و در سیاست آن ها نسبت به ایران تفاوت اساسی وجود نداشته است. به هر حال ایران خواهان ازسرگیری روابط با آمریکا نیست.» (روزنامه اطلاعات، ۱۷ آبان ۱۳۷۱) چند روز قبل از آن اما سرمقاله روزنامه رسالت به قلم محمد سرافراز - که سال ها بعد رئیس سازمان صدا وسیما شد - چکیده نظر راست گرایان سنتی ایران به پیروزی نامزد دموکرات ها را نشان می داد: «کلینتون رئیس جمهور جدید آمریکا پیروزی خود را مرهون صهیونیست ها و به طور کلی مراجع اصلی تصمیم گیری در این کشور است. فردی که به جای رهبری جهان، در فکر رهبری آمریکاست… دموکرات ها بیشتر طرفدار مداخله در امور سایر کشورها از راه های غیرمستقیم و خصوصاً به بهانه رعایت حقوق بشر هستند، یعنی باید انتظار داشت که رفتار ژاندارمی آمریکا نسبت به قبل کاهش پیدا کند اما این هرگز به معنای عدم مداخله در امور داخلی کشورها نیست.» (۱۳ آبان ۱۳۷۱)
با انتخاب کلینتون کانال محرمانه آشتی ایران و آمریکا مسدود شد؛ سید حسین موسویان، سفیر ایران در بن در ۱۱ مرداد ۱۳۷۱ علاقه مندی هلموت کهل، صدراعظم آلمان برای میانجی گری بین ایران و آمریکا را به اطلاع اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور وقت رساند. ۲۰ روز بعد هاشمی نظر آیت الله خامنه ای را اعلام کرد که با وجود بدبینی نسبت به حسن نیت آمریکا اما با این درخواست موافقت کرده اند. موسویان ۵ روز بعد - ۵ شهریور ۱۳۷۱ - از طریق برنارد اشمیت باوئر، وزیر صدراعظم آلمان از تلاش های رئیس جمهور آمریکا - جورج بوش پدر - برای بهبود روابط با ایران آگاه شد. دو ماه بعد بوش انتخابات را باخت و دو ماه بعد از استقرار کلینتون در کاخ سفید، موسویان از اشمیت باوئر شنید که واشنگتن آمادگی ورود به ابتکارات صلح جویانه ایران را ندارد و رئیس جمهور جدید آمریکا از کهل درخواست قطع رابطه با ایران را کرده است. حتی رئیس جمهور ایران از طریق برادرش محمد هاشمی نامه ای در ۱۹ شهریور ۱۳۷۲ به صدراعظم آلمان نوشت و مجدداً پیشنهاد پایان دادن به دو دهه دشمنی بین ایران و آمریکا را داد و هلموت کهل هم قول داد: «من بار دیگر با علاقه زیاد با رئیس جمهور کلینتون صحبت خواهم کرد. من نماینده یا وکیل شما یا ایالات متحده نیستم، اما پیام را به واشینگتن و به سران دولت های اروپایی منتقل خواهم کرد. من بسیار واضح و روشن به واشنگتن گفتم که تنش بین ایران و ایالات متحده باید کاهش یابد. در حالی که ایران آمادگی دارد، چرا آمریکا نباید آماده باشد؟» اما سه ماه بعد در ۱۵ آذر ۱۳۷۲ رودلف دولتزر، مدیرکل دفتر صدراعظم آلمان عدم تمایل آمریکا به همکاری با آلمان را برای رفع تنش بین ایران و ایالات متحده اطلاع داد و به رسمیت نشناختن اسرائیل را مانع اصلی بر سر راه ایالات متحده برای آشتی با ایران برشمرد. (ایران و آمریکا؛ گذشته شکست خورده و مسیر آشتی، سید حسین موسویان، نشر تیسا، ۲۲۷-۲۲۲)
بوی خوش بوش
در رقابت ال گور، معاون کلینتون و جورج بوش پسر کم نبود امیدواری ها در تهران که پیروزی جمهوری خواهان نفتی می تواند تحریم های اعمال شده در دوره دموکرات ها را کم اثر تر کند. اولین واکنش رسمی به پیروزی جورج دبلیو بوش را سید کمال خرازی، وزیر خارجه ایران نشان داد که گفت: «در سال های اخیر هیچ گونه تغییری در روابط میان ایران و آمریکا به وجود نیامده است. بهبود روابط ایران و آمریکا به رئیس جمهور جدید آمریکا و تمایل وی به روابط دوجانبه بستگی دارد.» (روزنامه اطلاعات، ۲۳ آبان ۱۳۷۹) دیدگاه رایج در ایران به تعبیر موسویان این بود که «ما عملگرای دیگری به نام بوش را تجربه خواهیم کرد و احتمال کاهش تنش در دوره ریاست جمهوری او وجود دارد. در این زمان، مجلس ایران و قوه مجریه در اختیار اصلاح طلبانی بود که بهبود رابطه با ایالات متحده را پیگیری می کردند.» (ایران و آمریکا؛ ص ۲۷۳) اما نه ابراز تأسف و محکومیت حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر از سوی ایران و نه همکاری با آمریکا برای سقوط طالبان مانع نشد که بوش ایران را در محور شرارت نگنجاند. با آن سخنرانی، به تعبیر سید محمد خاتمی، رئیس جمهور «بوش آخرین میخ را بر تابوت روابط ایران و آمریکا زد.» او به موسویان گفت: «گمان می کنم هرگونه بهبود در روابط باید از دستور کار خارج شود، حداقل در دوره ریاست جمهوری من.» این فقط نظر خاتمی نبود، بلکه حتی صادق زیباکلام، استاد دانشگاه تهران هم معتقد بود که «هیچ روزنه ای برای رفع تنش بین ایران و آمریکا در کوتاه مدت وجود ندارد.»
در انتخابات سال ۲۰۰۴ جورج بوش برای ماندن در کاخ سفید با جان کری رقابت کرد. با آن سؤالی که به عنوان خبرنگار روزنامه اعتماد از حسن روحانی پرسیدم، خبرگزاری آسوشیتدپرس چنین نتیجه گرفت که جمهوری اسلامی ایران در انتخابات آمریکا از جورج بوش حمایت می کند! حتی پیشنهاد جان کری برای بهره مندی ایران از چرخه سوخت هسته ای در تهران به این دلیل که «جزئی از فعالیت های مبارزاتی در انتخابات آمریکا» است (گفت وگوی حسین موسویان، دبیر کمیته سیاست خارجی شورای عالی امنیت ملی با خبرگزاری رویترز) مورد استقبال قرار نگرفت. جان کری در اولین مناظره خود با رقیب جمهوری خواهش، جورج بوش را متهم کرد که در قبال ایران فاقد استراتژی مشخص است و نتوانسته از طریق دیپلماسی یا اعمال تحریم مانع فعالیت هسته ای ایران شود و حضور اروپایی ها در مذاکرات اتمی با ایران را نشانه ضعف دیپلماسی آمریکا و بیرون ماندن این کشور از دایره این گفت وگوها دانسته بود. به گفته او «اختلاف من با آقای بوش در همین جاست، من می گویم آمریکا باید با همکاری بریتانیا، فرانسه و آلمان و سایر کشورها چنین تحریم هایی وضع کند.» ایده جان کری برای حضور در مذاکرات اتمی با ایران ۹ سال بعد عملی شد که در مقام وزیر خارجه دولت باراک اوباما، با محمدجواد ظریف وزیر خارجه دولت حسن روحانی مذاکره کرد و به توافق رسید.
او با ما بود؟
رقابت باراک اوبامای دموکرات با جان مک کین جمهوری خواه در سال ۲۰۰۸ اما با پیشگویی محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران روبه رو شد: «بعید می دانم دستگاه پشت پرده کاخ سفید اجازه دهد که اوباما به کاخ سفید راه یابد.» او این توضیح را داد که: «من از اوباما حمایت نکردم، تنها یک خبر دادم و آن اینکه آن ها نخواهند گذاشت اوباما انتخاب شود. ما اطلا عاتی از درون آمریکا داریم که حتی اگر همه مردم آمریکا هم رأی دهند اجازه نخواهند داد اوباما رئیس جمهور شود.» نتیجه انتخابات آمریکا خلاف پیشگویی احمدی نژاد بود؛ اما در اقدامی بی سابقه احمدی نژاد در نامه ای به باراک اوباما، پیروزی او را تبریک گفت و نوشت: «از اینکه توانستید آرای اکثریت شرکت کنندگان را در انتخابات به خود جلب کنید تبریک می گویم.» عجیب تر از ارسال نامه، توضیحی بود که حمید مولانا، مشاور احمدی نژاد در امور بین الملل درباره آن داد: «آقای احمدی نژاد برای منتخب مردم آمریکا نامه ارسال کرده نه برای رئیس جمهور آمریکا و این یک مسئله مهم است و باید تفاوت این دو را برای مردم تبیین کرد تا مردم فکر نکنند رئیس جمهور ایران برای رئیس جمهور آمریکا پیام تبریک فرستاده است. شاید مردم در ایران فکر می کنند کسی که از طرف مردم انتخاب می شود فردا رئیس جمهور محسوب می شود؛ در صورتی که باید بدانند اوباما هفتاد روز دیگر رئیس جمهور می شود و وضعیت در هفتاد روز دیگر با امروز متفاوت است.» نامه احمدی نژاد بی پاسخ ماند و در عوض اوباما در اردیبهشت ۸۸ نامه ای به رهبر ایران نوشت و در آن از ایشان خواست که برای شروع فصل جدیدی از مناسبات بین ایران و آمریکا به واشنگتن کمک کند. (پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله خامنه ای) این نامه در خطبه های تاریخی رهبر انقلاب در ۲۹ تیر ۸۸ در نماز جمعه تهران علنی شد که ایشان گفتند: «از قول رئیس جمهور آمریکا نقل شد که گفته ما منتظر چنین روزی بودیم که مردم به خیابان ها بریزند. از آن طرف نامه بنویسند، اظهار علاقه به روابط کنند، ابراز احترام به جمهوری اسلامی بکنند، از این طرف این حرف ها را بزنند. کدام را ما باور کنیم؟»
دولت احمدی نژاد یک سال قبل از پایان دور اول ریاست جمهوری اوباما دوباره کانال آلمان را فعال کرد و اسفندیار رحیم مشایی، رئیس دفتر رئیس جمهور و نامزد مورد حمایت احمدی نژاد برای دور آتی انتخابات ریاست جمهوری، در ملاقاتی مخفیانه با کریستوفر هویسگن مشاور ملی در امور سیاست امنیتی و خارجی آنگلا مرکل صدراعظم آلمان از او خواست به واشنگتن اطلاع دهد تهران برای تجدید رابطه با آمریکا آمادگی دارد. مشایی گفته بود ایران حتی آمادگی دارد در انتخابات دور بعدی ریاست جمهوری به اوباما کمک کند. آمریکایی ها در پاسخ به اعلام آمادگی ایران به آلمانی ها گفتند درگیر این موضوع نشوند. (ایران و آمریکا؛ ص ۳۵۲)
موضع رسمی این بود که برای ایران فرقی ندارد اوباما رئیس جمهور بماند یا میت رامنی جمهوری خواه به کاخ سفید برود؛ حتی حسین الله کرم فعال انصار حزب الله گفت: «در کوتاه مدت انتخاب اوباما برای ایران بهتر است زیرا تهدید به جنگ نمی کند، اما در بلندمدت رامنی می تواند به نفع ایران عمل کند.»
دونالد دیوانه
روزنامه کیهان که با توصیف اوباما به «آقای تغییر» خبر پیروزی مجدد او را در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۲ منتشر کرده بود، غلبه دونالد ترامپ جمهوری خواه بر هیلاری کلینتون دموکرات در انتخابات ۲۰۱۶ را «پیروزی دیوانه بر دروغگو» خواند و حسین شریعتمداری در سرمقاله ای از ترامپ خواست ایران را از «شر برجام» خلاص کند اما پیش بینی کرد: «ترامپ اگرچه در ادعاهای خود تا مرز دیوانگی پیش رفته است ولی عاقل تر از آن است که برجام را یعنی سندی را که تمام و کمال به نفع آمریکا تهیه و تصویب شده است، پاره کند!»
در این ذائقه ایرانی ها سابقه ای ذهنی درباره دموکرات ها نهفته است که آن ها قدرت اجماع بیشتری علیه ایران در جهان نسبت به جمهوری خواهان دارند و تحریم های مهم همیشه در دوره آن ها اعمال شده است؛ اما آن دو رئیس جمهور آمریکا که پس از انقلاب دست دوستی دراز کردند، دموکرات بودند؛ گرچه به جای خاتمی، راننده و محافظش در نیویورک با بیل کلینتون دست داد اما دست اوباما آن قدر دراز ماند که در مجمع عمومی سازمان ملل با ظریف دست داد.
نویسنده: سرگه بارسقیان
messages.comments