پس از روی‌کارآمدن بن سلمان، وليعهد جوان عربستان که با آغاز سفر پادشاه عربستان به مراکش رسما بر تخت قدرت نشست، بسياری انتظار داشتند که رويکرد عربستان نسبت به ايران تند و خشن‌تر شود. پس از تيره‌شدن روابط دو کشور از سال 94 ديدارهای عادل الجبير و محمد‌جواد ظريف در نشست وين2 رويکرد مثبتی نداشت و پس از آن هم در حاشيه نشست سران کشورهای اسلامی در جاکارتا، عادل الجبير از سمتی وارد سالن شد که با ظريف رودررو نشود و حتی هنگام عکس گرفتن هم سعی کرد در جايی بايستد که از وزير امور خارجه کشورمان دور باشد اما دو روز پيش در حاشيه نشست مجمع کشورهای اسلامی در استانبول، عادل الجبير به سوی ظريف آمد، با او دست داد و گپ و گفت کوتاهی داشت. ظريف درباره اين ديدار گفت: «چنين اتفاقاتی در جلسات بين‌المللی طبيعی است که افرادی که آنجا حضور دارند با هم برخورد کنند. اين ديدار سلام و عليک معمولی بود.» اما ظريف به اين نکته هم اشاره کرد که ايران گرچه با بسياری از سياست‌های عربستان مخالفت دارد اما همواره دنبال برقراری ارتباط خوب با همسايگان خود بوده است. ظريف تأکيد کرد: «اگر کشورهای همسايه به اين نکته که امنيت و ثبات منطقه هدف اصلی ماست، برسند و بپذيرند که تحقق اين امر درون‌زاست، آينده بهتری در منطقه خواهيم داشت.» سخنان ظريف اشاره‌ای به اقدامات ماه‌های اخير عربستان دارد که با متوسل‌شدن به دامان آمريکا سعی داشت، با هر نوع تلاشی عليه ايران، قدرت منطقه‌ای خود را بازيابد؛ قدرتی که با بي‌ثباتی و تنش در منطقه همراه بود.
نصرالله تاجيک در گفت‌وگو با انتخاب درباره برخورد وزرای امور خارجه ايران و عربستان می‌گويد: «اين ديدار چه برنامه‌ريزی‌شده باشد، چه اتفاقی، نشان از آن دارد که هنوز اراده‌ای بين دو کشور برای کاهش تشنج و رفع سوء‌تفاهمات و برگرداندن مسائل از فاز نظامی و امنيتی به فاز سياسی وجود دارد. اين ماجرا برای قدم اول اتفاق خوبی است.»
همچنين عبدالباری عطوان، تحليلگر مسائل عرب در تحليلی در واکنش به اين موضوع نوشت: سفر مقتدی صدر به عربستان به دعوت محمد بن سلمان، وليعهد اين کشور و اقدام عادل الجبير به دست‌دادن با محمد‌جواد ظريف و حضور حجاج ايران در مناسک حج نشان‌دهنده تغيير در سياست رياض و تلاش براي بهبود روابط با ايران و همسايگان است. عطوان در تحليلی که در روزنامه رأي‌اليوم داشته، می‌نويسد: اگر پادشاهی عربستان در رياض به عادل الجبير چراغ سبز نشان نمی‌داد و خواهان ازبين‌بردن تنش‌ها با ايران نبود عادل الجبير در جلوی دوربين‌ها با ظريف دست نمی‌داد و هر کس چيزی جز اين می‌گويد عربستان و چگونگی تصميم گيری هايش را نمی شناسد.
اما سه‌شنبه گذشته وزارت امور خارجه عربستان با مطرح‌کردن دوباره موضوع سفارت و البته ادعای اينکه ايران اجازه ورود هيأتی ديپلماتيک براي بررسی اين ماجرا را نداده است، سعي کرد دوباره بحث روابط دو کشور را پيش بکشد. سخنگوی وزارت امور خارجه ايران نيز در واکنش به اين بيانيه با لحنی ملايم که نشان از رويکرد مثبت ايران در قبال رياض بود، اعلام کرد که ايران رواديد اين هيأت را صادر کرده و در اين مورد مشکلی ندارد.
اين چراغ سبزهای عربستان به ايران در حالی آغاز شده که واشنگتن‌پست در گزارشی تحليلی به بن سلمان توصيه می‌کند که رويکردش در قبال ايران را تغيير دهد. اين نشريه آمريکايی تأکيد کرده که نقطه آغاز هرگونه سياستی که محمد بن سلمان، وليعهد تازه عربستان بخواهد در قبال ايران اتخاذ کند، استوار بر فهم واقعيت‌ها‌ست.
واشنگتن‌پست اشاره می‌کند که اگر محمد بن سلمان سياست‌های درستی در مواجهه با حکومت اسلامی ايران اتخاذ کند نه‌تنها نام خود را در تاريخ به‌عنوان رهبری که «مسئله ايران» را حل کرد، ثبت می‌کند بلکه همچنين طليعه‌دار اقتصادی پويا در خاورميانه می‌شود. واشنگتن‌پست تأکيد می‌کند که از نقطه‌نظر دوستی با ترامپ، هرگونه رويکرد تازه و چشمگير از سوی محمد بن سلمان در مواجهه با حکومت اسلامی در تهران با حمايت کامل رئيس‌جمهوری ايالات‌متحده و تيم امنيت ملی وی مواجه خواهد شد.
اين در حالی است که در سفر دونالد ترامپ به عربستان و ديدار او با ملک سلمان عربستان ادعاهای خصمانه خود عليه ايران را با قدرت بيشتری اعلام کرده بود. ملک سلمان اميد داشت که با حضور دونالد ترامپ در مسند قدرت آمريکا می‌تواند از پشتوانه آمريکا براي مقابله با ايران استفاده کند. به نظر می‌رسد، دولت سعودی با وضعيت بی‌اعتبار ترامپ و ناپایداری دولت وی، نسبت به تأثير دولت جديد آمريکا بر اوضاع منطقه به سود خود، نا‌اميد شده و تغيير رويکرد را آرام‌آرام آغاز کرده است.
فياض زاهد، نويسنده و کارشناس مسائل بين‌المللی درهمين‌راستا می‌گويد که عربستان از فرصت ترامپ نهايت استفاده را عليه ايران می‌کند اما اين کارشناس درحالی‌که تأکيد می‌کند که اختلافات ايران و عربستان ذاتی است، به قابل‌حل‌بودن اين اختلافات اشاره می‌کند؛ به هرحال عربستان يا ديگر اميدی به آمريکا ندارد يا اينکه رويکرد جديدی در کنار همکاری با آمريکا برای مقابله با ايران اتخاذ کرده است. شايد عربستان به اين نتيجه رسيده که داشتن منطقه‌ای قدرتمند بسيار بهتر از قدرت منطقه‌ای‌بودن است. عربستان می‌داند در شرايط فعلی هيچ اميدی برای اجماع عليه ايران وجود ندارد. آن‌طور که ظريف نيز تأکيد دارد، معادلات منطقه‌ای بدون حضور ايران به جايی نمي‌رسد. بر‌اساس شواهد موجود، عربستان در پنج، 6 سال اخير اغلب شانس‌های منطقه‌ای خود را از دست داده، تلاش‌هايش در سوريه و عراق بي‌ثمر مانده و آخرين اقداماتش برای افزايش فشار عليه ايران به تنش و دودستگی ميان شوراي همکاری خليج‌فارس انجاميده است. عربستان در راه فشار به ايران از تحريم قطر يا فشار به کويت برای تغيير موضع در قبال ايران هم نگذشت اما هنوز به نتيجه‌ای در اين راه نرسيده است.
برخی تحليلگران غربی معتقد بودند که پس از انتقال قدرت در عربستان، رويکرد عربستان نسبت به ايران نظامی و تنش‌ها بيشتر خواهد شد. خريد 300 ميليارد دلاری سلاح از آمريکا هم صحه‌ای بر اين ماجرا بود اما اکنون عربستان با شاه جوان خود که هوای جاه‌طلبی و زياده‌خواهی دارد و به راحتی مي‌توانست از هر مسئله‌ای در منطقه، داستانی برای جنگ با ايران بسازد و در کنار تمام ادعاهای تند عليه ايران، روی خوش به ايران نشان مي‌دهد. اين در حالی است که حتی کشورهايی مانند کويت و عراق که برای ميانجيگری ميان تهران- رياض وارد عمل شده بودند، از سوی عربستان پذيرفته نشدند، درصورتی که ايران همواره از گفت‌وگو و مذاکره برای حل مشکلات منطقه‌ای استقبال کرده است.
اکنون مي‌توان تلاش دوباره عربستان برای پيگيری ماجرای سفارت اين کشور در ايران و موضع‌گيری خوب و همکاري وزارت امور خارجه با اين کشور در اين‌باره، اعزام دوباره حجاج ايرانی به عربستان و در نهايت دست‌دادن وزراي امور خارجه دو کشور را نشانه‌هايی از تغيير رويکرد عربستان نسبت به ايران قلمداد کرد؛ البته شايد عربستان هنوز هم نقشه‌هايی در سر دارد ولی مي‌داند که منطقه قدرتمند بهتر از حضور بيگانگان در خاورميانه خواهد بود. احتمالا عربستان به نصيحت واشنگتن‌پست گوش داده باشد و تصميم دارد از راه‌های نرم به مقابله با ايران بپردازد؛ راهی که به روي خوش و چراغ سبز به ايران ختم مي‌شود. عربستان نمي‌‌خواهد در منطقه تنها بماند. سياست‌های سال‌های اخير رياض، اين کشور را تنها و ضعيف کرده اما جوان‌گرايی در ساختار عربستان، نگاه سعودي‌ها برای ريسک‌پذيری بيشتر و تغيير رويکرد منطقه‌ای را راحت‌تر کرده است.
* وقايع‌اتفاقيه
نظر شما