اعتراض مردم به حق است، در دمای بالای 50 درجه تابستان قطعی برق و آب و کمبود حداقل امکانات رفاهی که نیازهای اولیه آنها را برطرف کند، هر انسان آرامی را خشمگین می کند. به ویژه که بنا باشد دولت یا بی اعتنا باشد یا صرفا به توجیه مشکلات بپردازد؛ گزارش شده که قطعی برق در برخی مناطق به 14 ساعت رسیده است.
مردم احساس می کنند جریان های سیاسی حاکم بر کشور به جای رسیدگی به خواسته های آنها مشغول بده بستان های سیاسی برای تشکیل دولت آینده این کشور هستند، به ویژه از دولت فعلی گلایه دارند که مشارکت در چانه زنی های سیاسی را بر رسیدگی به امور مردم ترجیح می دهد. این در حالی است که نزدیک به دو ماه از انتخابات عراق گذشته و هنوز دولت تشکیل نشده است.
عبادی نخست وزیر عراق در مواجهه با اعتراضات مردم دستور داد که نیروهای امنیتی در حالت آماده‌باش قرار بگیرند. دولت همچنین هفته گذشته اینترنت را قطع کرد تا ارتباط بین معترضین قطع شود و در 16 ژوئیه دوباره در مناطق جنوبی وصل شد. عبادی البته این را هم گفته است که نزدیک به سه میلیارد دلار برای سرمایه‌گذاری در بصره اختصاص می‌دهد و وعده آفریدن هزاران فرصت شغلی را داده است.
استان بصره که در مجاورت استان خوزستان قرار دارد، مانند بسیاری از نقاط عراق با کمبود آب شدید مواجه است، به طوری که دولت مجبور شده کشت تابستانه برای کشاورزان را ممنوع اعلام کند. کم شدن آب دجله و فرات تولید برق در این کشور را نیز با مشکل مواجه کرده است.
شیخ عبدالمهدی کربلایی نماینده آیت‌الله سیستانی در نماز جمعه، ۲۲ تیرماه، اعلام کرد که این مرجع شیعیان از مطالبات مردم و به ویژه اهالی بصره حمایت می‌کند. وی همچنین دولتمردان عراقی را به ناکارآمدی متهم کرد.
احمد بخشایشی کارشناس مسائل بین‌الملل در تشریح دلایل و ابعاد اعتراضات مردمی در عراق اظهار کرد: به صورت کلی مشکلات عراق را باید در دو محور داخلی و خارجی مورد بررسی قرار داد؛ در داخل کشور فساد در بدنه دولت بسیار شدید است و این روند همچنان ادامه دارد. به عنوان مثال هر کدام از نمایندگان پارلمان عراق تعداد زیادی محافظ دارند که هر کدام از آنها به یک وزارتخانه متصل هستند و از رانت‌های زیادی استفاده می‌کنند که باعث شده نظام دموکراسی در عراق به صورت قبیله‌ای – عشیره‌ای نمایان شود.
وی افزود: ساختار دموکراسی در عراق به صورتی است که تمامی سیاستمداران فکر می‌کنند امکانات و تمامی مسندهای دولتی متعلق به جریان منتسب به آنها است و باید به صورت شخصی از آن استفاده کنند. در انتخابات اخیر شاهد بودیم که طیف زیادی از مردم عراق در انتخابات شرکت نکردند و این عدم مشارکت دقیقاً منبعث از همین فسادها و بحران‌هایی است که ریشه در بی‌تدبیری مقامات بغداد دارد. هیچکس فکر نمی‌کرد که جریان صدر پیروز انتخابات اخیر عراق شود اما شاهد بودیم که ائتلاف سائرون به رهبری مقتدی صدر با تکیه بر شعارهای ضد فساد، باعث شد تا آنها پیروزی نهایی را به دست بیاورند.
این تحلیلگر مسائل منطقه با اشاره به دلایل عدم توسعه یافتگی برخی از شهرهای عراق و رابطه آن با خیزش‌های مردمی، گفت: استانی مانند بصره که دارای نفت بسیار زیادی است، همچنان از بیکاری، فقر، عدم وجود بهداشت، آب نامناسب، قطع برق و غیره رنج می‌برد که نتیجه آن باعث شده سطح رفاه در این شهر و سایر استان‌ها به پایین‌ترین سطح برسد. نتیجه این عدم رفاه و توسعه‌نیافتگی طغیان عمومی خصوصاً جوانان عراق است که تا اشغال فرودگاه هم پیش رفت. این وضعیت نشان از عصبانیت آنهاست که خواهان آرامش و رفاه هستند اما فساد و تعمیق آن مانع از این کار شده است.
صباح زنگنه کارشناس مسایل منطقه نیز با بیان این که به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت برق و آب مناسب برای شرب فراهم نشود و این تظاهرات ادامه پیدا کند، می گوید: دولت عراق در تلاش است اما با ضعف مدیریت و تعددد نیروهایی که در حکومت قرار دارند، جریان‌های مختلفی وجود دارند که بعضی از آنها یا کارایی ندارند یا نمی‌خواهند مسایل حل شود. تأمین مالی بسیاری از این پروژه‌ها امکانپذیر است اما فساد موجود، مانع شکل‌گیری این پروژه‌ها یا مانع سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و شرکت‌های خارجی می‌شود. در نتیجه حل این مسایل، زمان طولانی‌تری خواهد گرفت.
به عقیده جعفر قناد باشی، کارشناس مسائل خاورمیانه فارغ از بدیهیاتی مانند تاثیر فساد و ناکارآمدی دولت در تامین نیازهای اولیه مردم و نیز ناامیدی مردم از دعواهای سیاسی به واقع می توان دلایل اعتراضات اخیر مردم عراق را در دو عامل اصلی خلاصه کرد که سایر عوامل تشدید کننده از دل این دو عامل بیرون می آید. اول این که به رغم گذشت بیش از 15 سال از سقوط صدام و روی کار آمدن دولت هایی با نظام پارلمانی هنوز مساله دموکراسی در عراق به امری نهادینه شده بدل نشده است. به عبارت دیگر هنوز برخی احزاب سیاسی عراق با نگاه طایفه ای و مذهبی در نظام سیاسی عراق حضور پیدا می کنند و به همین دلیل هم بعد از روی کار آمدن چندان به عملکرد آنها در سایه همان عدم نهادینه شدن دموکراسی، نظارتی دقیق صورت نمی گیرد. این نوع نظام سیاسی در سایه وجود چیزی به نام شبه دموکراسی سبب شده تا سلسله کمبودها و اختلافات به مرور زمان در جامعه عراق شکل گیرد.
مساله بعدی نقش عوامل بیرونی و بازیگران دیگر در مساله دامن زدن به اختلافات است. در سایه انتخابات پارلمانی عراق که نزدیک به دو ماه از آن می گذرد هنوز پروسه تشکیل دولت به دلیل ایجاد شائبه در نتایج انتخابات شکل نگرفته است. در این میان برخی از کشورهای حامی برخی جریاناتی که در این انتخابات به نتایج مورد نظر خود دست نیافته اند به دنبال کار شکنی در پروسه تشکیل دولت هستند. این عامل هم سبب شده تا دولت فعلی هم به مساله اختلافات سیاسی سرگرم شده و از رسیدگی به شرایط و اوضاع امنیتی و اجتماعی عراق تا اندازه ای غافل بماند.
یقینا ادامه این وضعیت در عراق می تواند به تشدید ناآرمی ها دامن بزند. مشکلات عراق در سایه این دو عامل که به فساد گسترده هم در میان مسئولین این کشور انجامیده، موجب شده تا تقویت و گسترش زیرساخت هایی نظیر آب، برق، جاده ها و دیگر موارد به تناسب افزایش جمعیت در این سال ها یا به کلی نادیده گرفته شوند و یا این که در سایه جنگ هایی که به وقوع پیوسته است، تخریب شوند. لذا گسترش شهر به شهر اعتراضات مردمی نشان از شدت و عمق این کمبودها بر زندگی ملت عراق دارد که نهایتا به یک معضل پیچده بدل شده است.
پس مساله فساد دامنگیر و نیز دعواهای سیاسی احزاب عوامل تشدید کننده دامنه اعتراضات است. اما آن چه همین دو عامل را هم پررنگ تر می کند وجود اقوام و مذاهب چندگانه در عراق است. ضمن این که از سال های تحریم عراق در سال های پایانی رژیم بعث تا به امروز این کشور درگیر آشوب و جنگ های گوناگونی بوده که هم سبب خستگی مردم عراق شده و هم موجب آن شده تا عراق فرصت بازسازی خرابی های ناشی از جنگ را در طول این سال ها نداشته باشد. از طرف دیگر همین شرایط سبب شده تا نظام سیاسی عراق هم در سایه نبود همان عدم درک درست دموکراسی به یک سیستم نظارتی دقیق و کارآمد دست پیدا نکند. همین مساله باعث آن شده که نظام سیاسی هم فرصت پالایش و تصفیه خود را از نیروهای فاسد پیدا نکند و اتفاقا در جهت عکس این آشوب ها به کمک این افراد آمده تا دور فساد را در عراق بیشتر کنند. لذا ساختار به شدت معیوب دولتی و اداری عراق در سایه چندگانگی اقوام و مذاهب در هریک از این دوائر مجوعه دولتی این کشور را به یک آنارشی رسانده است که نمی توان از آن انتظار عملکردی جدی را در سامان دادن به اوضاع این کشور داشت. مجموعه این شرایط بسترهای عدم پیگیری و از میان بردن فساد را در ساختار دولتی و اداری عراق به وجود آورده است.
سیروس برنابلداجی، کارشناس مسائل عراق تعارض منافع کشورهای همسایه عراق و نفوذ ایران در این کشور را برای مقابله منطقه‌ای با عربستان یکی از دلایل نارضایتی های مردم می‌داند و می‌گوید «نفوذ ایران در عراق» به ذهنیت منفی شهروندان این کشور در برابر ایران انجامیده است.
احزابی که دفترهایشان هدف خشم معترضان قرار گرفت، حزب دعوه اسلامی (به ریاست حیدر عبادی، نخست‌وزیر کنونی و دبیرکلی نوری مالکی، نخست‌وزیر قبلی که به ایران نزدیک است) و جریان حکمت ملی عراق (به ریاست عمار حکیم، از خانواده یک روحانی شیعه که به ایران نزدیک است) بودند. شبه‌نظامیانی که به مقر آنها حمله شد، سازمان بدر (گروهی به ریاست هادی عامری که در ایران هنگام جنگ با عراق شکل گرفت) و عصائب اهل حق (یا شبکه خزعلی، یک گروه شبه‌نظامی شیعه دیگر که تحت حمایت ایران است) بودند.
نارضایتی از نفوذ ایران در میان معترضان به چشم می‌خورد. اما قطع برق وارداتی از ایران یکی از دلیل‌های اصلی خاموشی‌های بصره و دیگر شهرهای جنوبی عراق بود و آتش به خرمن نارضایتی‌ها انداخت. به گفته مقام‌های عراقی، بدهی در پرداخت هزینه برق وارداتی از ایران باعث شد که تهران جریان یک هزار مگاواتی برق به آنجا را قطع کند. پس از آن بغداد و تهران وارد مذاکره شدند اما وزارت برق عراق دوشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که مذاکرات شکست خورده است. بغداد اکنون برای تأمین برق سراغ عربستان سعودی رفته است.
برخی در ایران مقتدی صدر را «پشت پرده» اعتراض‌ها می‌بینند. رضا قزوینی غرابی در روزنامه «خراسان» چنین ادعایی را مطرح می‌کند: در داخل عراق، شهروندان، جریان صدر را متهم کرده اند به این که مطالبات واقعی مردم را به حاشیه رانده است. در حالی که مقر همه احزاب سیاسی اسلامی در جنوب مورد حمله قرار گرفته است، تنها مراکز جریان صدر هستند که تاکنون در امان مانده اند. همین موضوع باعث تردید مردم در نقش داشتن صدری ها در کشیده شدن اعتراضات به سمت خشونت شده است. همچنان که برخی سیاستمداران عراقی معتقدند نزدیکی اخیر دولت قانون، فتح و نصر باعث به هم خوردن محاسبات صدر و نارضایتی وی شده است.
این تحلیلگر عراقی ساکن ایران در نهایت هشدار می دهد که این اعتراضات می‌تواند «قطار به اصطلاح بهار عربی را دوباره به حرکت وادار کند.» به ویژه اینکه در ایران نیز اعتراضات مشابهی در استان‌های جنوبی رخ داده است.
نظر شما