بازتعریف عربستان از نقش خود به عنوان مدافع جهان اسلام

ماه جولای در ستون یکی از پرتیراژترین روزنامه های سعودی، «تان بانگلین» یکی از دیپلمات های چینی، به دفاع از سیاست های کشورش در قبال مسلمانان پرداخت و از اتحاد حزب کمونیست حاکم بر چین با مردم سین کیانگ نوشت. درحالی عربستان این تریبون را در اختیار دیپلمات های چینی قرار می دهد که کشورهای دیگری همچون آمریکا، چین را متهم به نگهداری اویغورها در اردوگاههای بازپروری و بازداشتگاه کرده اند.

تریبونی که به سرکنسول چین در جده داده شد، فاصله ای کمتر از 70 کیلومتری از مقدس ترین شهر مسلمانان (مکه) داشت. این امر بازتاب دهنده سیاست جدید ولیعهد عربستان است؛ اینکه وی منافع کشورش را در اولویت قرار داده است و چه بسا نقطه قوت بن سلمان در دورانی که دولتی جدید در آمریکا بر سر کار آمده، همین باشد.

در سیاست جدید، تصمیمات و اقدامات عربستان را چند عامل شکل می دهد: مهمترین آن محاسبات تجاری است و در گام های بعد تغییرات ژئوپلیتیک و ظهور انرژی های پاک در برابر نفت قرار دارد.

در چنین شرایطی که عربستان درصدد تغییر رویکرد و سیاست خود برآمده، ترکیه سعی می کند که جای عربستان را در رهبری مسلمانان سنی بگیرد.

پادشاهی عربستان در مورد مسئله فلسطین موضع تند و سختی نگرفته است. در منازعه کشمیر نیز حضور مؤثری نداشته و با تقویت روابط تجاری خود با هند، موجب شده که دولت پاکستان به سمت ترکیه بچرخد.

به گفته شاهزاده «عبدالله بن خالد» یکی از شخصیت های آکادمیک سعودی «یکی از مشکلات عربستان اسلام گرایی سیاسی فراملی بود؛ همین نوع از اسلام گرایی بود که موجب شد ملیت برای برخی از شهروندان سعودی رنگ بازد و برای کمک به همکیشان مسلمان خود به کشورهای دیگر رفته، وارد میدان نبرد شوند. لذا تغییر مسیر و روش در میان حکام عربستان لازم بود و بسیار هم مورد استقبال قرار گرفت»

جو بایدن رئیس جمهور آمریکا قول داده است که با عربستان (پس از چهار سال روابط گرمی که این کشور با رئیس جمهور قبلی دونالد ترامپ داشت) روش سختگیرانه تری در پیش گیرد. به زودی شاهد گفتگوی دو کشور پیرامون موضوعاتی از جمله حقوق بشر، جنگ ویرانگر این کشور در یمن و رقابت عربستان و ایران خواهیم بود که احتمالا گفتگوهای راحتی نیز نخواهد بود.

در خصوص قتل جمال خاشقچی نیز احتمالا تنش هایی بین آمریکا و سعودی رخ خواهد داد؛ چراکه نامزد بایدن برای پست مدیر اطلاعات ملی، متعهد شد که گزارشی را در مورد مسئول قتل خاشقچی منتشر خواهد کرد

اما به گفته «امیلی هاوثورن» تحلیلگر سیاسی، عربستان ممکن است با سیاست جدیدی که در راستای کاهش مداخله در امور سایر کشورها به نام حمایت از همکیشان مسلمان در پیش گرفته –درست برخلاف رویه ای که ترکیه اتخاذ کرده است- بتواند از دولت بایدن امتیازاتی بگیرد «برای سعودی ها تبدیل شدن به کشور مدرنی که بر مسائل اقتصادی متمرکز شده است، اهمیت بیشتری از ادامه نقش رهبری جهان اسلام دارد.»

تا چند سال گذشته به ندرت می دیدیم که عربستان از حزبی کمونیست تقدیر و ستایش کند، چه رسد به اینکه این استقبال، از نماینده کشوری باشد که به خاطر آزار و اذیت مسلمانانش مورد انتقاد است. حتی شاهد بودیم که در دهه هشتاد، سعودی به افغانستان پول و جوانانش را می فرستاد تا علیه اشغالگری شوروی بجنگند.

اکنون روابط عربستان با چین تقویت شده و فراتر از مسائل نفتی رفته است. ملک سلمان و ولیعهدش، جداگانه از پکن دیدار کردند؛ در سفری که بن سلمان در سال 2019 داشت، مقابل ادعاهایی که پیرامون آزار و اذیت مسلمانان توسط دولت چین وجود داشت، در مقام دفاع برآمد و قراردادی ده میلیارد دلاری برای ساخت یک مجتمع پالایش و پتروشیمی با مقامات آن کشور امضا کرد.

این ماه نیز شرکت هواوی چین بزرگترین فروشگاه خود را در ریاض راه اندازی کرد. وزیر سرمایه گذاری عربستان «خالد الفالح» این خبر را توئیت کرد و گفت که از اعلام این خبر مشعوف است.

مسیر روابط گرم عربستان و چین، بعد از حملات تروریستی یازده سپتامبر که پانزده نفر از 19 هواپیماربا اهل سعودی بودند، به آرامی آغاز شد و با ولیعهدی بن سلمان سرعت گرفت.

عربستان که برای مهار افراط گرایان تحت فشار قرار گرفته بود، در دهه دو هزار، کمپین موفقی را علیه افراط گرایی براه انداخت. هنگامی که ملک عبدالله 23 سپتامبر را روز ملی سعودی اعلام نموده و آن روز را تعطیل کرد، تندروانی که معتقد بودند مرزها نباید مسلمانان را از یکدیگر جدا نموده و تقسیم کنند، خشمگین شدند.

چهار سال پیش که بن سلمان ولیعهد شد، نفوذ دستگاه دینی قدرتمند کشور را محدود کرد، به زنان آزادی بیشتر داد و اجازه برگزاری کنسرت و راه اندازی سالن های سینما را صادر نمود. وی همچنین نحوه توزیع کمک های مالی در خارج از کشور را تحت کنترل شدیدتری درآورد و کاری کرد که این کمک ها به جای آنکه مستقیما به گروههای اسلامی داده شود، به دست دولت ها برسد.

پیشتر عربستان اولین کشوری بود که به دامن زدن به افراط گرایی اسلامی متهم می شد، اما سال گذشته در پی یکسری حملات خشونت بار توسط جهادی ها در فرانسه، ترکیه بود که توسط مکرون رئیس جمهور فرانسه متهم به تحریک اسلام گرایان شد

بن سلمان از طریق اعمال و تصمیماتش روشن کرده است که وظیفه پادشاهی در خصوص مسلمانان، تنها مراقبت از دو مسجد مقدس در مکه و مدینه و فراهم نمودن زیارت این دو مسجد برای تمام مسلمانان جهان می باشد. رهبری عربستان غیرمستقیم این مطلب را عنوان کرده است که وظیفه پادشاهی سعودی، حل مشکلات جهان اسلام نیست.

وقتی هند خودمختاری هفتادساله ایالت جامو و کشمیر را لغو کرد، پاکستان که روی این منطقه ادعای ارضی دارد، امیدوار بود که عربستان توجه مسلمانان را به این موضوع جلب کرده و انان را به اقدامی عملی وادارد؛ اما پادشاهی عربستان که مرتبا به پاکستان کمک مالی می کند و در شمار یکی از کشورهایی است که بیشترین طلب را از اسلام آباد دارند، چنین کاری نکرد

در عوض چون نقش هند را در رشد و رونق اقتصادی خود مهم می دید، روابط تجاری خود را با آن کشور توسعه بخشید و قدرت و نفوذ خود را در هند عمیق تر کرد. در میانه سال 2020 هند در کنار مصر دو کشوری بودند که سبب افزایش سرمایه گذاری خارجی در سعودی شدند و به ستون اصلی برنامه بن سلمان در تنوع بخشی به اقتصاد بدل گشتند.

در همین حال ترکیه روابط خود را با اسلام آباد افزایش داد، وزیر خارجه اش مولود چاووش اغلو این ماه کنسولگری جدیدی در پاکستان افتتاح کرد و وعده داد که سرمایه گذارانی برای جستجوی فرصت های اقتصادی به آن کشور می فرستد. همچنین توافق نامه هایی بین دو کشور در زمینه صنعت فیلمسازی به امضا رسید که ریاست تیم اعزامی از ترکیه را، آقای چاووش اغلو بر عهده داشت

«روابط ترکیه-پاکستان بی همتا و رشک برانگیز است» این جمله ای است که «مجاهد انور خان» رئیس پرسنل هوایی پاکستان ماه جاری به خبرگزاری آناتولی ترکیه گفت. وی از مقامات ترکیه به خاطر سخنانی که در حمایت از موضع پاکستان در قضیه کشمیر گفتند تشکر کرد.

به گفته هاوثورن: سعودی ممکن است فعلا در زمینه قدرت نرم بازی را به ترکیه واگذار کند اما این کشور در حال ارزیابی بازی های دیگری است. ترکیه در زمینه اقتصادی محدودیت هایی دارد و نمی تواند هرچقدر که مایل بود منافع اقتصادی اش را فدای کسب قدرت نرم کند.

*منبع: بلومبرگ

*مترجم: فاطمه رادمهر