فراز و نشیب های دموکراسی ترکیه

جمهوری ترکیه صدسال پیش تأسیس شد. از آن زمان این کشور شاهد تبدیل شدن از یک سیستم تک حزبی به یک سیستم چند حزبی، یک کودتای نظامی در سال 1960، خشونت های خیابانی در دهه هفتاد، کودتایی دیگر، دولت های ائتلافی بی ثبات در دهه نود و در نهایت به قدرت رسیدن دولتی اسلام گرا در سال 2002 بوده است

دولت ترکیه که بر اساس آرمان های غربی، دموکراسی، برابری، حاکمیت قانون و سکولاریسم بنا شده، از تمام این فراز و نشیب ها جان سالم به در برده و سال آینده صدمین سال تأسیس خود را جشن خواهد گرفت

افزایش استبداد

ترکیه تحت رهبری رجب طیب اردوغان به طور فزاینده ای از غرب فاصله گرفته و به شرق نزدیک شده است. این کشور روز به روز بیشتر با ارزش های اسلامی منطبق می شود، دوستان و متحدان جدیدی در جهان عرب پیدا می کند و مشارکت نظامی خود را در خارج از کشور از جمله در سومالی و قطر افزایش می دهد. ولی این تحولات با رضایت و خشنودی همه ترک ها همراه نبوده است

صنم آدار کارشناس مرکز مطالعات راهبردی ترکیه در برلین، به مسیری که ترکیه در دوران اردوغان طی کرده است نگاهی منفی دارد. او می گوید: «در ترکیه به شکل روز افزونی شاهد اقدامات استبدادی هستیم. از اواخر دهه 2000 حاکمیت قانون و تفکیک قوا به شکل پیوسته در این کشور کمرنگ می شود». وی از وقوع تغییرات مثبت در ترکیه ناامید است و از نابودی دموکراسی ترکیه سخن می گوید

نقش آفرینی روز افزون دین در سیاست

امروزه به لطف سیاست ها و گفتمان اردوغان، مذهب نسبت به سال پیش نقش پررنگ تری در ترکیه ایفا می کند. آدار می گوید که از زمان تأسیس جمهوری ترکیه همیشه «مرز باریکی بین دین و سیاست در کشور» وجود داشته است اما 20 سال گذشته با به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان «با حمایت دولت، نفوذ مذهب در زندگی اجتماعی وسعت و عمق قابل توجهی پیدا کرده است». به عبارت دیگر نقش اسلام در زندگی مردم به ویژه در یک دهه اخیر به شکل تدریجی افزایش یافته است

تحت حاکمیت حزب عدالت و توسعه، سازمان دیانت در ترکیه به منابع مالی گسترده ای دسترسی پیدا کرده و به یک بازیگر بزرگ سیاسی بدل شده است.

(برای آشنایی با سازمان دیانت به این مقاله مراجعه کنید)

آیا شکست اردوغان محتمل است؟

ترک ها در 18 ژوئن 2023 برای انتخاب رئیس جمهور بعدی خود پای صندوق های رأی می روند. برخی از نظرسنجی ها نشان می دهد که اگر اپوزیسیون موفق شوند با یک نامزد واحد در انتخابات شرکت کنند، ممکن است اردوغان شکست بخورد

ولی شش حزبی که اپوزیسیون را تشکیل می دهند و باهم متحد شده اند، هنوز نامزد خود را اعلام نکرده اند. این شش حزب خواهان بازگشت به نظام پارلمانی و اعمال محدودیت بر سر قدرت و اختیارات رئیس جمهور هستند. قدرت و اختیارات رئیس جمهور پس از اعمال تغییرات در قانون اساسی در سال 2018 به شدت افزایش یافت

برخلاف تصور عمومی رایج از جمله در خود ترکیه، این کشور هنوز دارای نهادهای دموکراتیک فعالی است که تا حدودی برگزاری انتخابات آزاد و عادلانه را تضمین می کند. سال 2019 نامزدهای مخالف حزب عدالت و توسعه در انتخابات محلی در دو شهر بزرگ استانبول و آنکارا پیروز شدند و همین امر در دل کسانی که امیدوار به روی کار آمدن حکومتی متفاوت هستند، نور امیدی ایجاد کرده است. نتیجه آن انتخابات نشان می دهد که ترکیه هنوز دارای نهادهای دموکراتیک فعالی است و برخلاف دیگر رژیم های استبدادی همچون روسیه، احتمال پیروزی علیه قدرت حاکم همچنان وجود دارد

به گفته آدار اکنون در پی خشم و ناامیدی فزاینده جامعه و عمیق تر شدن بحران اقتصادی، نخبگان اپوزیسیون این فرصت را دارند تا با ائتلاف، خود را به عنوان جایگزینی معتبر و قدرتمند به جامعه جهانی معرفی کنند اما برای پیروزی در انتخابات، اپوزیسیون ابتدا باید از امنیت صندوق های رأی مطمئن شوند

اگر اردوغان شکست بخورد

حزب عدالت و توسعه به برخی از موفقیت های بین المللی خود همچون ساخت پهپادهای بایراکتار افتخار می کند. همچنین در حال پیگیری برنامه های تولید جت جنگی و خودروهای برقی است. اگر اپوزیسیون روی کار بیاید چه اتفاقی ممکن است برای این پروژه ها بیفتد؟

به گفته آدار یک دولت جدید نه تنها این پروژه ها را حفظ می کند که آنها را به شیوه ای دموکراتیک تر پیش می برد «برنامه های کشور برای یک صنعت دفاعی بومی و اقتصاد مبتنی بر نوآوری و پیشرفت فناوری، در دولت دیگر هم ادامه می یابد ولی احتمالا ارزیابی واقعی تر و هوشمندانه تری از ظرفیت های ترکیه وجود خواهد داشت و روابط صنعت دفاعی و سیاست خارجی بهتر تنظیم خواهد شد»

آینده روابط ترکیه با اتحادیه اروپا

با توجه به مسیر کنونی ترکیه می توان گفت که روابط این کشور با اتحادیه اروپا در آینده بدتر خواهد شد. به گفته چیگدم ناس دبیرکل بنیاد توسعه اقتصادی استانبول، سال 2023 سالی بحرانی برای روابط ترکیه و اتحادیه اروپا خواهد بود مگر اینکه مخالفان روی کار بیایند و با تقویت دموکراسی در کشور، بتوانند این رابطه را بهبود ببخشند

وی اضافه می کند تا زمانی که اصلاحات مورد درخواست اتحادیه اروپا در ترکیه صورت نگیرد و در بخش تجارت، انرژی، سیاست خارجی، امنیت و مهاجرت بین دو طرف هماهنگی نباشد، ترکیه به اتحادیه اروپا نمی پیوندد ولی همچنان شریکی حساس و مهم برای اتحادیه باقی می ماند

به گفته ناس: «ترکیه عضو ناتو است و دومین ارتش بزرگ را در ناتو دارد که همین امر این کشور را برای امنیت اروپا مهم می کند. به ویژه در شرایط کنونی که ناتو خواهان وحدت اعضا برای مقابله با تجاوزکاری های روسیه است؛ هیچکس در ناتو خواهان از دست رفتن چنین عضو مهمی نیست»

از انجا که پایانی برای جنگ اوکراین متصور نیست، انتظار می رود که نقش آنکارا به عنوان میانجی –به ویژه با توجه به موفقیت هایی که پیشتر در میانجیگری داشته- در سال آینده نیز ادامه بیابد و ثمرات دیپلماتیک مهمی برای ترکیه به همراه آورد

منبع: قنطره

مترجم: فاطمه رادمهر