سفر رئیسی به پکن در پرتو آینده مبهم اقتصادی ایران

ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در نخستین سفر خارجی خود در سال جدید و در اولین دیدار رسمی رئیس جمهوری ایران در بیست سال گذشته، از 14 تا 16 فوریه به پکن سفر کرد. هیأت بزرگی او را در این سفر همراهی کردند که وزیر خارجه، رئیس بانک مرکزی، وزیر نفت و وزیر صنایع و معادن را شامل می شدند

اهمیت این سفر برای ایران بیشتر جنبه داخلی داشت؛ سالها تحریم فلج کننده و ماهها اعتراض در پی فوت مهسا ژینا امینی در بازداشتِ گشت ارشاد، مقامات ایران را نیازمند انتشار خبری مثبت در مورد دولت کرده بود و این سفرِ سه روزه فرصتی را برای آنها فراهم می آورد تا در پرتو آن بتوانند اخباری را که در مورد کشور منتشر می شود، تغییر دهند. چین بزرگترین شریک تجاری ایران طی قرنهای متمادی بوده است و در شرایطی که ایران گزینه های بسیار اندکی برای بقای اقتصاد خود دارد، ارتباط با چین راه نجاتی را برای دولت ایران فراهم کرده است

مقامات دو کشور حمایت خود را از یکدیگر ابراز کردند؛ شی جین پینگ رئیس جمهور چین از لزوم پایان دادن به تحریم های ایران سخن گفت و افزود که چین در تلاش برای ازسرگیری مذاکرات هسته ای، مشارکتی سازنده خواهد داشت. با توجه به واکنش ایران به اعتراضات اخیر، به جز روسیه و چین، کشورهای اندکی علاقه مند به همکاری با تهران هستند

رویدادی که بر اهمیت این سفر افزود، دیدار دسامبر 2022 شی جین پینگ از ریاض بود. چین در نشست های دوجانبه و چند جانبه ای که با عربستان و دیگر کشورهای عرب داشت، بر روابط عمیق خود با کشورهایی که عموما ایران را دشمن خود می دانند تأکید کرد

امضای چند یادداشت تفاهم و توافقات چند میلیارد دلاری، حاصل سفر رئیس جمهور چین به عربستان بود. از زمان اعلام مشارکت جامع استراتژیک بین چین و ایران در سال 2021 شرکت های چینی تنها 185 میلیون دلار در ایران سرمایه گذاری کرده اند. علی فکری معاون وزیر اقتصاد ایران اخیرا در گفتگویی، از حجم سرمایه گذاری چینی ها در ایران ابراز نارضایتی کرد و گفت که چینی ها ظرفیت سرمایه گذاری بیشتری دارند؛ این درحالی است که طبق داده های مؤسسه امریکن اینترپرایز در مدت مشابه چین 5.5 میلیارد دلار در عربستان سرمایه گذاری کرده است

اتفاق بدتری که در سفر شی جین پینگ به ریاض برای تهران افتاد، وجود دو نکته در بیانیه مشترک چین و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بود: نخست پرداختن به برنامه هسته ای ایران و تأکید بر «لزوم تضمین ماهیت صلح آمیز بودن آن به منظور حفظ امنیت و ثبات منطقه ای و بین المللی و همکاری کامل ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی» بود و دوم حمایت از امارات برای دستیابی به یک راه حل مسالمت آمیز در موضوع جزایر سه گانه مورد مناقشه با ایران.

این بیانیه که حاکی از حمایت چین از موضع امارات بود، واکنش ایران را که امیزه ای از خشم ونگرانی بود برانگیخت. دولت ایران سفیر چین را برای ابراز نارضایتی خود رسما احضار کرد و این نگاه در افکار عمومی ایرانیان شکل گرفت که چین دارد ایران را رها می کند و دست از حمایت از این کشور می کشد. عبدالرضا فرجی راد دیپلمات سابق ایران در این باره گفت: «پیش از این تصور نمی کردم که چین گامی علیه منافع ایران بردارد، اگر این روند در رفتار چین ادامه پیدا کند در کمتر از یک دهه دیگر، به اندازه آمریکا اسباب نگرانی ایران خواهد شد»

رهبران ایران باید نسبت به تغییر رفتار چین نسبت به خود نگران باشند. در شرایطی که روسیه –تنها شریک بزرگ ایران- در جنگ فاجعه بار اوکراین گرفتار شده است، اگر چین تعهدات خود را نسبت به ایران نادیده بگیرد و این کشور را ترک کند، جمهوری اسلامی تنهاتر از همیشه خواهد شد. بنابراین سفر رئیسی فرصتی بود تا او به مردم ایران نشان دهد که دولتش چگونه روابط دوجانبه با چین را حفظ کرده است

دستاورد پکن از این دیدار روشن نیست. چین از زمانی که به سیاست کووید صفر خود پایان داده و درهای کشورش را مجددا به روی جهان گشوده، کوشیده است تا روابطی را که در سال های اخیر آسیب دیده بود ترمیم کند. این تغییر نگاه و رویکرد چین بیشتر ناشی از فشارهای داخلی است؛ نرخ بیکاری بالای جوانان، رشد اقتصادی آهسته، افزایش انتقاد از دولت در مواجهه با همه گیری و نگرانی از عواقب پیری سریع جمعیت، مهمترین مشکلات حزب کمونیست چین است و دولت باید بیشترین تمرکز خود را بر حل این مشکلات اختصاص دهد

لغو سفر وزیر خارجه آمریکا به چین در پی ماجرای بالون جاسوسی، بر لیست مشکلات پکن اضافه کرده است. مردم چین از اینکه دولتشان وارد یک جدال غیر ضروری دیگر با امریکا شود خوشحال نخواهند شد

آیا سفر رئیس جمهور ایران به حل هیچ یک از این مشکلات کمک می کند؟ احتمالا نه. چین کانالی حیاتی برای ایران است ولی تهران برای پکن اهمیت چندانی ندارد؛ با این وجود هر دو کشور در مخالفت شدیدشان با هژمونی غرب همراستا هستند و این همراهی ممکن است منجر به همکاری های بیشتر بین آنها شود. برای مثال عضویت قریب الوقوع ایران در سازمان همکاری شانگهای فرصت هایی را برای هماهنگی تهران و پکن در زمینه امنیت، جرایم فراملی و مبارزه با تروریسم فراهم می کند و روابط دوجانبه را تقویت می نماید

اما رهبران چین باید در پیام هایی که به مردم ایران می فرستند مراقب باشند و از تاریخ درس بیشتری بگیرند. اوت 1978 دو روز پس از استعفای نخست وزیر ایران جمشید آموزگار و کابینه اش به دلیل ناتونی در برقراری نظم و افزایش اعتراضات علیه شاه، گوئوفنگ رئیس حزب کمونیست چین در ایران با محمدرضا شاه دیدار کرد. همدردی نکردن وی با معترضان گامی اشتباه از سوی دیپلمات های چینی بود و باعث شد که در دل نیروهای اسلام گرایی که بعدا قدرت را در دست گرفتند، نسبت به چین رنجشی ایجاد شود

15 فوریه دانشگاه پکن با اشاره به خدمات و اقدامات رئیسی در حفظ صلح و ثبات در منطقه و جهان، عنوان استاد افتخاری را به او اعطا کرد؛ این درحالی است که از زمان شروع اعتراضات در ایران دهها هزار نفر بازداشت شده اند. این همان چیزی است که ایرانیان فراموش نمی کنند

منبع: شورای اتلانتیک

مترجم: فاطمه رادمهر