نوید صلح در منطقه

عربستان و ایران دو ماه به یکدیگر فرصت داده اند تا ثابت کنند که در مورد توافق عادی سازی روابط جدی هستند

این آشتی در زمانی اتفاق میافتد که ایران به شکل فزاینده ای خود را در صحنه جهانی منزوی می بیند و عربستان نیز مسیر سیاست خارجی خود را از تقابل به سوی دیپلماسی تغییر داده است

عربستان و امارات در سال های اخیر بر توسعه اقتصادی متمرکز شده و در این راستا به سوی ترمیم شکاف ها با دشمنان منطقه ای خود گام برداشته اند

ریاض از سیاست خارجی جنگ طلبانه ای که با ولایتعهدی محمد بن سلمان آغاز شده بود دست برداشته، با ترکیه آشتی کرده، با سوریه وارد تعامل شده و از آتش بس با یمن حمایت کرده است

اما سخت ترین و مهمترین پرونده، اختلاف با ایران بود که اکنون با اعلام توافق عادی سازی، به نظر می رسد این پرونده نیز بسته شده است

جنگ سرد ایران و عربستان تقریبا بر تمام درگیری های منطقه تأثیر داشته است؛ بنابراین صلح بین این دو کشور می تواند پیامدهای زیادی داشته باشد. در ادامه برخی از این پیامدهای احتمالی را مرور کرده ایم که می خوانید:

یمن

یمن یکی از کشورهایی بود که بیشترین آسیب را از اختلاف تهران و ریاض دید. این دو کشور از جناح های مقابل در جنگ داخلی یمن حمایت کردند و سال 2015 ائتلاف به رهبری عربستان برای مبارزه با حوثی های مورد حمایت ایران وارد جنگ شد

پس از آنکه با میانجیگری سازمان ملل در ماه آوریل آتش بس برقرار شد، یمن شاهد آرامشی نسبی بود. آتش بس در ماه اکتبر به پایان رسید ولی به نظر می رسد که دو طرف همچنان به آن پایبند هستند

خبرگزاری ایرنا گزارش داد که نمایندگی ایران در سازمان ملل روز شنبه در بیانیه ای اعلام کرد این آشتی «آتش بس را تسریع می کند و به آغاز گفتگوی ملی و تشکیل دولت فراگیر در یمن کمک می نماید»

حسین ایبیش محقق ارشد مؤسسه کشورهای عرب خلیج فارس در واشنگتن، می گوید در پی این توافق ایران ممکن است از اهرم فشار خود علیه حوثی ها برای رسیدن به راه حلی جهت پایان جنگ استفاده کند. «احتمال زیادی وجود دارد که تهران متعهد شود متحدان خود را برای پایان دادن به جنگ تحت فشار بیشتری بگذارد با این حال ما هنوز نمی دانیم که چه تفاهماتی پشت پرده انجام شده است»

به گزارش العربیه یکی از اعضای شاخه سیاسی حوثی ها در گفتگو با تلویزیون المیادین گفت که حل مناقشه یمن باید از طریق مذاکره مستقیم این گروه با ریاض انجام شود زیرا حوثی ها تحت قیمومیت ایران نیستند

لبنان

لبنان از بحران مالی فلج کننده ای رنج می برد. این کشور که زمانی نزدیک ترین متحد سعودی به شمار می رفت، با افزایش نفوذ حزب الله روز به روز از عربستان دورتر شد

روابط دو کشور در سال 2021 به پایین ترین حد خود رسید. در آن سال در پی انتقاد وزیر وقت رسانه لبنان از جنگ عربستان در یمن، سعودی و برخی دیگر از کشورهای عرب خلیج فارس سفیران خود را از بیروت خارج کردند

این سفیران با گذشت زمان به بیرون بازگشتند ولی روابط عربستان و لبنان سرد باقی ماند

هم حزب الله و هم نجیب میقاتی نخست وزیر موقت لبنان، توافق ایران و عربستان را ستودند و میقاتی آن را فرصتی برای برقراری صلح و آرامش در منطقه و نگاه به آینده خواند

با این حال به گفته تحلیلگران این بدان معنا نیست که روابط لبنان و ریاض به طور خودکار بهبود می یابد

شاهزاده فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان روز جمعه گفت که بهبود وضعیت لبنان نه به نزدیکی بین ایران و عربستان که به تغییر رویکرد این کشور متکی است

این واکنش نشان می دهد که عربستان ممکن است موضوع ایران را از لبنان جدا کند. به گفته فراس مکساد تحلیلگر امور منطقه «عربستان مسائل مهمتری برای رسیدگی دارد و لبنان در اولویت این کشور نیست. لبنان آنقدر که برای ایرانیان مهم است برای سعودی ها اهمیت ندارد و مادامی که این رویکرد ریاض در قبال بیروت تغییر نکند، حزب الله بازیگر مسلط در لبنان باقی می ماند»

اسرائیل

آشتی بین ایران و عربستان موضوع داغی در محافل سیاسی اسرائیل بوده است

ساعاتی قبل از اعلام توافق، بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در ایتالیا بود و یکی از اهداف اصلی خود را عادی سازی رابطه با عربستان اعلام کرد

برای اسرائیل صلح با عربستان نقطه اوج توافقات عادی سازی تلقی می شود. گرچه روابط دو کشور پشت پرده سالهاست که جریان دارد ولی صلح کامل دستاوردی بزرگ برای اسرائیل و گامی مهم در تشکیل ائتلاف منطقه ای برای مقابله با ایران خواهد بود

اما با اعلام آشتی عربستان با دشمن دیرینه اسرائیل، سرزنش یکدیگر در بین شخصیت های سیاسی اسرائیل آغاز شد

روزنامه هاآرتص به نقل از یک منبع ناشناس، دولت سابق به رهبری نفتالی بنت و یایر لاپید را مسئول این مصالحه دانست و از ان سو نیز لاپید و بنت، نتانیاهو را متهم کردند که به جای تمرکز بر مسائل منطقه ای تمام هم خود را بر اصلاح بحث برانگیز نظام قضایی کشور گذاشته است

لاپید در توئیتی نوشت که مقصر دانستن او برای بدتر شدن روابط با عربستان توهم آمیز است و گفت زمانی که او و بنت در قدرت بودند، ریاض با اسرائیل توافقنامه هوانوردی و توافقنامه امنیتی امضا کرد

وی افزود: «همه اینها زمانی متوقف شد که افراطی ترین دولت تاریخ کشور در اسرائیل تأسیس شد و برای سعودی ها روشن گشت که نتانیاهو ضعیف است و آمریکایی ها دیگر به حرف او گوش نمی دهند»

نتانیاهو در اظهارات پیش از نشست هفتگی کابینه به این توافق اشاره نکرد و وزارت خارجه اسرائیل اعلام کرد که هیچ نظری در مورد این تحول ندارد

عراق

عراق که میزبان چند دور مذاکره بین ایران و عربستان بود، به سرعت از این آشتی استقبال کرد. به گفته تحلیلگران این آشتی به نفع بغداد است زیرا این کشور از زمان سقوط صدام به عرصه رقابت بین ایران و عربستان بدل شده است

احسان الشمری استاد علوم سیاسی دانشگاه بغداد می گوید: «ایران از عراق برای افزایش فشار بر عربستان استفاده کرده است. عراق بدلیل نفوذ شدید ایران در این کشور، نتوانسته رابطه اش را با عربستان بهبود ببخشد و از سرمایه گذاری های بزرگ این کشور بهره مند شود»

احزاب همسو با ایران مدتها در سیاست عراق نفوذ داشته اند و در مواقعی باعث ایجاد بن بست سیاسی و به خشونت کشیده شدن اوضاع در این کشور شده اند

به گفته الشمری عربستان از ایران می خواهد که برخی از متحدان خود را در عراق به ویژه گروههای شبه نظامی مسلح را که از نظر او تهدید امنیتی هستند، مهار کند. البته ممکن است این آرزویی دست نیافتنی برای عربستان باشد زیرا ایران عراق را کشوری دست نشانده می بیند و به دنبال حفظ منافع خود است

جنگ رسانه ای

عربستان و ایران سالهاست که درگیر جنگ رسانه ای بوده اند و رسانه های خبری وابسته به آنها متهم به تحریک علیه یکدیگر شده اند

شبکه خبری عرب زبان تحت حمایت دولت ایران العالم و شبکه انگلیسی زبان این کشور پرس تی وی به طور منظم برنامه هایی در انتقاد از عربستان پخش می کنند و بسیاری از کشورهای عربی جلوی پخش این دو شبکه را گرفته اند. عربستان نیز از سوی ایران متهم به تأمین مالی شبکه ایران اینترنشنال یک کانال خبری فارسی زبان است که به طور مرتب با مخالفان نظام مصاحبه کرده و اعتراضات ضد حکومتی را پوشش می دهد. ایران این کانال را «سازمانی تروریستی» نامیده است. ایران اینترنشنال هرگونه ارتباط با دولت عربستان را رد کرده است. عربستان همچنین صاحب امتیاز روزنامه ایندیپندنت فارسی است

به گفته تحلیلگران پس از بیش از یک دهه حملات رسانه ای ایران به عربستان، حالا سعودی روی رسانه های فارسی زبان سرمایه گذاری کرده تا اهرم فشاری بر ایران در مذاکرات داشته باشد. روزنامه وال استریت ژورنال روز یکشنبه به نقل از مقامات ناشناس هر دو کشور، گزارش داد که عربستان موافقت کرده است از موج حملات شبکه ایران اینترنشنال به جمهوری اسلامی بکاهد. ماه گذشته ایران اینترنشنال اعلام کرد که به دلیل تهدیدهای جمهوری اسلامی دفتر خود را از لندن به واشنگتن منتقل می کند

اگر با گذشت زمان از جنگ رسانه ای دو کشور علیه یکدیگر کاسته شد، می توان امیدوار بود که توافق عادی سازی بین ایران و عربستان با موفقیت عملی خواهد شد

منبع: سی ان ان 

توافق پوچ ایران و عربستان

توافق اخیر بین ایران و عربستان که با میانجیگری چین بدست آمده، نشان دهنده تلاش پکن برای ورود به عرصه دیپلماسی بین المللی است. برخی این توافق را نشانه دیگری از کاهش نفوذ آمریکا در منطقه می دانند اما این توافق برخلاف آنچه به نظر می رسد تحولی شگرف در منطقه نیست. عربستان و ایران دشمنان سرسخت یکدیگر هستند و سابقه یک قرن دشمنی و بی اعتمادی دارند؛ بنابراین بسیار بعید است که ناگهان آنها به دوستان هم بدل شوند

مطمئنا آمریکا هرگز نمی توانست میان دو کشور میانجیگری کند، به ویژه که ایران را سالهاست تحریم و منزوی کرده است. اما همین امر به ایران انگیزه می دهد تا از هر فرصتی برای تحت فشار گذاشتن آمریکا استفاده کند و اکنون این کار را با دادن اعتبار دیپلماتیک به چین و تحقیر آمریکا کرده است.

عربستان از زمانی که انگلیس در سال 1968 از خلیج فارس خارج شد، ستون سیاست آمریکا در خاورمیانه بوده است. اما از وقتی بن سلمان قدرت را در دست گرفت، وضعیت پادشاهی پیچیده شد؛ رویکرد بن سلمان در قبال آمریکا این است که با جمهوری خواهانی همچون ترامپ راحت است و عرصه را برای دموکرات هایی همچون بایدن تنگ می کند

این سیاست به سال 2015 باز می گردد؛ زمانی که اوباما توافق هسته ای با ایران را بدون مشورت با سعودی ها امضا کرد و به طور ضمنی گفت که آمریکا مسئولیتی در قبال اعراب خلیج فارس ندارد و کشورهای منطقه خود باید راهی مؤثر برای تعامل با یکدیگر بیابند. این اظهارات خشم سعودی ها را برانگیخت و سفیر سابق عربستان در آمریکا را بر آن داشت تا با نوشتن مقاله ای تمام کمک های امنیتی کشورش به آمریکا را فهرست کند

بن سلمان بایدن را تحقیر می کند و با اطرافیان ترامپ به ویژه دامادش کوشنر روابط گرمی دارد. بنابراین به دلایل شخصی و سیاسی، بن سلمان نیز انگیزه دارد تا دولت بایدن را هرگونه که می تواند تحقیر و تضعیف کند

اما بن سلمان نمی تواند این توافق را دستاوردی بزرگ بداند و روی آن مانور دهد. توافق جدید توافق کمپ دیوید نیست که به جنگ بین کشورهای عربی و اسرائیل عملا پایان داد؛ حتی با توافق ابراهیم نیز قابل مقایسه نیست. متن توافق چیزی بیش از وعده ازسرگیری روابط دیپلماتیک نیست؛ بدون برداشتن گام های ملموس تر به سوی مصالحه با نظارت کشورهای خارجی، این توافق می تواند آرامشی موقتی قبل از مرحله بعدی تنش های دوجانبه باشد

در نظر بگیرید که روابط دو کشور پس از استقلال چقدر افتضاح بود. ایران در سال 1944 که سعودی ها یک زائر ایرانی را به اتهام هتک حرمت بیت الله الحرام اعدام کردند، روابط خود را با پادشاهی قطع کرد. دو کشور سال 1966 اشتی کردند اما سال 1988 سعودی ها در جریان انجام مراسم برائت از مشرکین به ایرانیان حمله کرده و حداقل 402 زائر را کشتند؛ در پی این حمله روابط دو کشور قطع و سال 1991 مجددا از سر گرفته شد. ولی سال 2016 که عربستان یک روحانی شیعه را سر برید و معترضان به سفارت این کشور در تهران هجوم بردند، روابط دوباره به حالت تعلیق درآمد

بیشتر این آشتی ها تحت تأثیر نیروهای بزرگ منطقه ای و جهانی انجام شد؛ برای مثال سال 1966 لفاظی های جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر که شخصیتی سکولار و پان عرب داشت، سعودی ها را وادار کرد تا با محافظه کاران ایران ارتباط برقرار کنند یا سال 1991 هر دو کشور از صدام می ترسیدند.

توافق اخیر بیشتر شبیه به آتش بسی موقت است تا توافقی پایدار. همچون سال 1969 که ناصر میانجیگر توافق بین لبنان و سازمان آزادیبخش فلسطین شد اما شش سال بعد فلسطینیان وارد جنگ با جناح های مسیحی لبنان شدند. یا فوریه 1994 که ملک حسین شاه اردن میانجی گری توافقی را بین رهبران متخاصم یمنی انجام داد اما ماه مه همان سال شاهد جنگی داخلی در یمن بودیم

چین به عنوان هژمون و بازیگر منطقه ای امیدوار است که نفوذ دیپلماتیک جدیدش، قدرت نظامی این کشور را افزایش دهد اما خلیج فارس هنوز هم منطقه نفوذ آمریکا است. ناوگان پنجم نیروهای دریایی آمریکا در بحرین مستقر است؛ قطر میزبان بزرگترین پایگاه نظامی آمریکا در خاورمیانه است و علیرغم خصومتی که بن سلمان با بایدن دارد، عربستان میزبان حدود 2700 سرباز آمریکایی است و هیچ برنامه ای برای استقبال از نیروهای چینی ندارد

این کشورها نه تنها به این دلیل که خواهان دسترسی به تسلیحات پیشرفته آمریکا هستند، بلکه به این دلیل که به تضمین های امنیتی آمریکا ایمان دارند درهای خود را به روی این کشور باز کرده اند. تا زمانی که ایالات متحده به ارائه این مزایا ادامه می دهد، می تواند چین را پشت سر خود نگه دارد

بن سلمان شبیه معشوقی است که شخص سومی را وارد رابطه می کند تا حسادت عاشق را برانگیزد و هروقت ببیند که در اغوش گرفتن چین آمریکایی ها را دچار ترس کرده، به طرف آمریکا باز می گردد

منبع: پروجکت سندیکیت

مترجم: فاطمه رادمهر