اواسط ماه می ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران به طالبان هشدار داد «به توافقنامه تأمین آب احترام بگذارید، وگرنه با عواقب آن مواجه می شوید»
یکی از چهره های سرشناس طالبان در پاسخ، به شکلی تمسخرآمیز یک ظرف آب 20 لیتری تقدیم رئیسی کرد و به او توصیه نمود دست از اولتیماتوم بردارد. حدود یک هفته بعد درگیری مرزی آغاز شد و دو مرزبان ایران و یک عضو طالبان کشته شدند. به گفته یکی از افراد مطلع در افغانستان، طالبان برای جنگ آماده شده و هزاران سرباز و صدها بمب گذار انتحاری به منطقه فرستاده است
پس از دو دهه جنگ با آمریکا و در شرایطی که پیامدهای گرمایش هوا و تغییرات اقلیمی بیش از پیش آشکار شده است و مردم را تحت تأثیر قرار می دهد، رهبران طالبان خود را در آستانه درگیری با همسایگان می بینند. این درحالی است که مناقشه با ایران بر سر آب می تواند منطقه را بی ثبات تر از همیشه کند
گریم اسمیت مشاور ارشد گروه بین المللی بحران در امورد افغانستان می گوید: «کمبود آب در حوضه رودخانه هلمند (هیرمند)، در نتیجه تغییرات اقلیمی است. دما در افغانستان از سال 1950 تا 1.8 درجه سانتیگراد افزایش یافته است»
ایران سال 1973 با افغانستان قراردادی را امضا کرد که طبق آن افغانستان متعهد می شد سالانه و در شرایطی که آب و هوا «عادی» است، مقدار معینی از آب هیرمند را برای ایران تأمین کند. این رودخانه که بیش از 1000 کیلومتر طول دارد و طولانی ترین رود افغانستان به شمار می رود، از کوههای هندوکش افغانستان سرچشمه می گیرد و آب آن برای کشاورزی و تأمین زندگی میلیون ها نفر از مردم دو سوی مرز حیاتی است
ایران می گوید که طالبان بعد از بازگشت به قدرت، حقابه ایران را کم کرده و طبق توافق عمل نمی کند
ناصر کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران هفته گذشته در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که با حکومت طالبان بر سر حقابه ایران از هیرمند توافقات اولیه صورت گرفته است ولی جزئیات بیشتری ارائه نداد
رئیسی از سال 2021 در جریان سفر به سیستان و بلوچستان فقیرترین استان ایران که به شدت از کمبود آب آسیب دیده است، گفت: «حرف های من را جدی بگیرید؛ به مسئولان و حاکمان افغانستان هشدار می دهم که حقابه مردم سیستان را رعایت کنند»
ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان اظهارات رئیسی را نامناسب دانست و گفت که چنین اظهاراتی می تواند به روابط دو طرف آسیب بزند
امیرخان متقی وزیر امور خارجه طالبان نیز افزود کاهش حقابه ایران تنها به دلیل خشکسالی رخ داده و افغانستان به توافق نامه احترام می گذارد
اما درج شرط آب و هوای عادی در توافقنامه، جای تفسیر را باز گذاشته است. به گفته منبعی که ما با آن گفتگو کردیم، تأمین آب باید در زمان خشکسالی «تعدیل» شود و دو کشور برای حل و فصل هر مشکلی مذاکرات دیپلماتیک انجام دهند
اما علیرغم دعوت به مذاکره و دیپلماسی، طالبان آماده جنگ شده و به گفته همین منبع سربازان و بمب گذاران انتحاری خود را به همراه صدها خودروی نظامی و سلاح های به جا مانده آمریکایی، روانه مرز کرده است
عمر صمد کارشناس ارشد اندیشکده شورای آتلانتیک و فرستاده پیشین افغانستان در کانادا و فرانسه، با اشاره به بحران طولانی مدت افغانستان و نیاز ایران به آب می گوید: «اگر دو طرف برای حل این موضوع از طریق مجاری دیپلماتیک اقدام نکنند، می تواند منطقه را به بی ثباتی بکشاند»
علیرغم امضای توافق بین ایران و افغانستان بر سر حقابه هیرمند، دهه هاست که بین دو کشور در این خصوص تنش وجود دارد و ایران می گوید که حقابه خود را دریافت نمی کند. با سلطه طالبان و همزمان شدن این موضوع با تشدید خشکسالی ها، وضعیت بدتر شد
فاطمه امان کارشناس ارشد مؤسسه خاورمیانه ایران را مقصر می داند. به گفته او «مقامات ایران بیش از 40 سال فرصت داشتند تا در مدیریت آب سرمایه گذاری کنند یا منطقه را برای مقابله با فاجعه اماده کنند ولی این کار را نکردند»
به گزارش رسانه های ایران نمایندگان مجلس این کشور ماه ژوئن گفتند وضعیت سیستان و بلوچستان به حدی وخیم است که اگر مردم به آب دسترسی نداشته باشند، یک فاجعه انسانی رخ می دهد. بر اساس یک گزارش بیش از 10000 خانوار سال گذشته از مرکز این استان رفته اند
حداقل 300 شهر ایران با گرم شدن کره زمین با خطر بی آبی مواجه هستند. بر اساس براوردها آب سدها در حال تبخیر است و بیش از 97% کشور تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد. به گفته یکی از دانشگاهیان حدود 20 میلیون نفر به شهرها نقل مکان کرده اند زیرا به خاطر خشکسالی امکان کشاورزی وجود ندارد
زندگی 3 میلیون افغان که از جنگ داخلی به ایران گریخته اند نیز تحت تأثیر قرار گرفته است
سردار علی 45 ساله که امسال از سیستان و بلوچستان به افغانستان بازگشته، می گوید: «در ایران باید از روستای خود ساعت ها راهپیمایی می کردیم تا به روستای دیگری برسیم و به 30 لیتر آب آشامیدنی دسترسی پیدا کنیم. گرما و کمبود آب باعث کشته شدن دام ها شده و مردم را وادار به مهاجرت کرده است»
امسال گرمای هوا در ماه ژوئیه رکورد زد و از ایتالیا تا چین با گرمایی سوزان مواجه شدند. افغانستان هم از این گرما بی نصیب نبود
به گفته دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل، این کشور درگیر خشکسالی است به طوری که در سال 2022 نسبت به سال 2020، تعداد خانوارهای افغان که تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته اند شش برابر شده است. طبق این گزارش حدود 64% مردم افغانستان در سال 2022 تحت تأثیر خشکسالی بوده اند و در 30 استان از 34 استان کشور، کیفیت آب بسیار پایین است
به گفته سازمان ملل انتظار می رود که در دهه های آینده این روند ادامه یابد و پیامد تغییرات اقلیمی شدیدتر شود
تنش آبی درحالی رخ می دهد که افغانستان با شرایط اضطراری دیگری نیز مواجه است
به گزارش سازمان بین المللی کار، صدها هزار نفر از زمان بازگشت طالبان به قدرت شغل خود را از دست داده اند. اقتصاد به دلیل تحریم ها فلج شده، جامعه بین الملل دولت طالبان را به رسمیت نمی شناسد و افغانستان را از سیستم مالی جهان جدا کرده است
با ادامه این روند بحران گرسنگی تشدید شده است. طبق گزارش سازمان ملل افغانستان در سال جاری به 4.6 میلیارد دلار برای حمایت از بیش از 20 میلیون نفری که با گرسنگی شدید مواجه هستند، نیاز دارد
اما وضعیت وخیم اقتصادی مانع از واکنش تهاجمی طالبان بر سر آب در مقابل ایران نشد
تنها دو روز بعد از اخطار رئیسی، ملا عبدالغنی برادر معاون نخست وزیر در امور اقتصاد دستور داد تا کار روی سد بخش آباد که بر فراز هلمند در حال ساخت است، از سر گرفته شود. این پروژه سالها به دلیل مخالفت ها و تلاش ایران برای توقفش به تعویق افتاده بود
اکنون با گذشت بیش از دو ماه، هیچ پیشرفتی در حل مسئله آب بین ایران و افغانستان حاصل نشده است
کنعانی سخنگوی وزارت خارجه ایران 10 جولای در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت: «ما هیچ مانعی برای اجرای تعهدات و تأمین حقابه ایران ندیده ایم. گفتگوها در سطوح مختلف با دولت افغانستان در جریان است و ما به پیگیری موضوع به طور جدی ادامه می دهیم»
طالبان با سایر همسایگان خود نیز در تنش است. این کشور در حال ساخت کانالی بزرگ در شمال است تا آب حوضه آمودریا را هدایت کرده و مانع از ورود آن به ازبکستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی شود؛ اقدامی که ازبکستان نسبت به ان ابراز نگرانی کرده است
خانم امان با تأکید بر اینکه آب های فرامرزی نباید به موضوعی سیاسی بدل شود، اذعان می کند که منطقه باید برای درگیری های بیشتر ناشی از تغییرات اقلیمی آماده شود
اسمیت نیز با اشاره به تنش آبی ایران و افغانستان می گوید: «هر دو طرف باید بنشینند و درک بهتری از توافقنامه 1973 پیدا کنند. هر دو کشور منزوی هستند ولی حتی کشورهای منزوی نیز برای سازگاری با تغییرات اقلیمی به کمک نیاز دارند. بقا در سیاره ای که روز به روز گرمتر می شود، به همکاری با همه نیازمند است؛ حتی همکاری با طالبان»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما