در میان نامزدهای شرکت کننده در انتخابات ریاست جمهوری ایران، تنها مسعود پزشکیان از سوی اصلاح طلبان حمایت می شود. پزشکیان از سال 2001 تا 2005 در دولت محمد خاتمی وزیر بهداشت بود. طبق آخرین نظرسنجی ها وی درحال حاضر با کسب 25% آرا پیشتاز است و حمایت از وی در هفته های اخیر پیوسته درحال افزایش بوده است. ولی اگر پزشکیان موفق به پیروزی شود، هیچ تضمینی وجود ندارد که منجر به تغییرات واقعی در حکومت ایران گردد
کارزار پزشکیان از سوی اصلاح طلبان از حمایت قابل توجهی برخوردار است و جواد ظریف که از سال 2013 تا 2021 وزیر امور خارجه دولت میانه روی حسن روحانی بود، به عنوان مشاور وی در سیاست خارجی، در حمایت از او وارد صحنه شده است. خاتمی نیز به همراه احزاب اصلاح طلب علنا از پزشکیان حمایت کرده است؛ هدف اصلاح طلبان از این کار احیای نفوذ خود در صحنه سیاست ایران است
چند ماه پس از امضای برجام، اصلاح طلبان در انتخابات پارلمانی فوریه 2016 به پیروزی دست یافتند و تمامی 30 کرسی تهران را بدست آوردند. پس از آن هم روحانی با کسب بیش از 57% آرا برای بار دوم پیروز انتخابات ریاست جمهوری شد. ولی جامعه ایران در دهه گذشته دستخوش تغییرات زیادی شده و بسیاری را دچار تردید کرده است که آیا اصلاح طلبان می توانند تغییرات معناداری در حکومت ایجاد کنند؟
آقای خامنه ای در چند دهه گذشته از طریق ایجاد نهادهای موازی، گسترش اختیارات این نهادها و تدوین سیاست های کلی برای نظام، نفوذ خود را به طور قابل توجهی گسترش داده است. او حتی بر اعضای کابینه رئیس جمهور حق وتو دارد و همین امر اختیارات رئیس جمهور را بسیار محدود کرده است
شرایط سیاسی در ایران امروز با زمان امضای توافق هسته ای بسیار تفاوت دارد. از آن زمان میانه روها در جامعه ایران به حاشیه رفته اند؛ پس از پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری 2021 اصلاح طلبان به طور کامل از دولت حذف شدند. این بار نیز شورای نگهبان چهره های اصلی جریان اصلاح طلب را از حضور در انتخابات رد صلاحیت کرد و تنها پزشکیان باقی ماند
خروج آمریکا از برجام، مخالفت آقای خامنه ای با بهبود روابط تهران و واشنگتن در دوران اوباما، اقدامات نظامی سپاه و گسترش فعالیت نیروی قدس، همگی سبب به حاشیه رفتن میانه روها شد و تنش ها را با غرب تشدید کرد. اقدامات سپاه مانع از ان شد که دولت روحانی به طور کامل از مزایای توافق هسته ای استفاده کند و در نتیجه مزیت های بالقوه ای که این توافق می توانست برای اصلاح طلبان و میانه روها داشته باشد، از بین رفت. اقدامات سپاه سرمایه گذاران خارجی را از تجارت با ایران منصرف کرد
همچنین در دوران ریاست جمهوری روحانی، ایران شاهد چند دور اعتراضات سراسری بود که نشان از نارضایتی گسترده جامعه از عملکرد دولت داشت. این تظاهرات ها در سالهای 2017 و 2018 با اعتراض به وضعیت اقتصادی آغاز شد و مردم برای نخستین بار شعار «اصلاح طلب، اصولگرا، دیگه تموم ماجرا» سر دادند. با گذشت زمان این شعارها آقای خامنه ای را هدف گرفت. سال 2019 دور دیگری از تظاهرات ها در اعتراض به قیمت بالای بنزین آغاز شد که ابتدا متوجه دولت روحانی بود ولی به زودی علیه کل نظام گسترش یافت
همه این رویدادها منجر به این شد که در انتخابات ریاست جمهوری سال 2021 شاهد کمترین میزان مشارکت در تاریخ جمهوری اسلامی باشیم .تنها 48% از واجدین شرایط در انتخابات رأی دادند و رئیسی با 62% آرا رئیس جمهور شد
اعتراضات زن، زندگی، آزادی در سال های 2022 و 2023 پس از فوت مهسا امینی اغاز شد. این تظاهرات ها در اعتراض به سرکوب گسترده زنان و نادیده گرفتن حقوق آنها در جمهوری اسلامی سازماندهی شده بود ولی هیچ شعاری علیه رئیسی داده نشد و معترضان شخص رهبر را مسئول مستقیم مشکلات دانستند. این اتفاق نشان داد که حداقل بخشی از جامعه ایران معتقدند که تغییر دولت مشکلات را حل نمی کند و مانع اصلی، جای دیگری است
حالا با در نظر گرفتن این پس زمینه، اصلاح طلبان امیدوارند که رأی دهندگان خسته و ناامید را برای حمایت از نامزد خود بسیج کنند. این درحالی است که بخش قابل توجهی از جامعه، انتخابات ریاست جمهوری 2021 و پارلمانی 2024 را تحریم کردند
رأی دهندگان به دو دلیل گزینه تحریم را انتخاب کردند: نخست رد صلاحیت گسترده نامزدان اصلاح طلب که منجر به عدم شرکت و رأی ندادن خاتمی رهبر اصلاح طلبان در انتخابات اخیر شد و دوم ناامیدی از عملکرد دولت روحانی بود. خوش بینی و امید زیاد مردم که با برجام ایجاد شده بود، با شکست توافق و بازگشت تحریم ها به سرعت از بین رفت و جای خود را به خشم و ناامیدی داد. اصلاح طلبان اکنون از مردم می خواهند که در استراتژی تحریم انتخابات تجدیدنظر کنند و استدلالشان این است که راهبرد تحریم، تغییرمعناداری ایجاد نکرده است
این هفته خاتمی در پیامی ویدئویی اعلام کرد که قصد دارد به پزشکیان رأی دهد. وی ضمن اذعان به ناقص بودن انتخابات ایران، ابراز خوش بینی کرد که پیروزی پزشکیان می تواند حداقل تغییرات مثبتی در کشور ایجاد کند
ولی بسیاری در جامعه ایران بر این باور هستند که بهبود وضعیت کشور، با انتخابات حاصل نمی شود. در دهه های اخیر اختیارات دولت به طور پیوسته کاهش یافته است؛ حتی پزشکیان در کارزار انتخاباتی خود بارها عنوان کرد که رهبر سیاست های کلی کشور را از جمله سیاست خارجی تعیین می کند و دولت باید با این دستورالعمل ها هماهنگ باشد
وی 19 ژوئن در یکی از برنامه های تبلیغاتی خود اظهار داشت: «در مسائل سیاسی حرف آخر را رهبری می زند؛ وقتی در کشور اختلافی پیش می آید رهبر باید این مسائل را حل کند»
گرچه اصلاح طلبان هنوز می توانند بر افکار عمومی تأثیر بگذارند اما بخش قابل توجهی از جامعه اعتماد خود را به آنها از دست داده اند. سال 1997 که خاتمی به ریاست جمهوری رسید و نیز سال 2013 که با ریاست جمهوری روحانی همراه بود، حمایت از اصلاح طلبان بسیار زیاد بود ولی نهادهای موازی هرگونه تغییر ترقی خواهانه ای را در نطفه خفه کردند
هیچ پیشرفتی در اقتصاد، آزادی های اجتماعی و مدنی، جایگاه ایران در جهان یا آزادی بیان به وجود نیامد. شهروندان ناراضی بارها امید خود را به اصلاح طلبان و اعتدال گرایان گره زند تا این پیشرفت ها از طریق انتخابات حاصل آید ولی به در بسته خوردند و هربار ناامیدی و خشمشان افزایش یافت
پزشکیان با موانع زیادی مواجه است؛ اعتبار اصلاح طلبان به دلیل عدم تحقق وعده ها و سرکوب مخالفان به شدت تضعیف شده است. علاوه بر این سیاست ایران اکنون تحت سلطه تندروها است و سپاه و دیگر جناح های محافظه کار از قدرت قابل توجهی برخوردار هستند. توانایی پزشکیان برای حرکت در این محیط پیچیده و اجرای اصلاحات مورد نظرش نامشخص است و نامزدی او ممکن است به جای ایجاد تغییرات اساسی، تنها به افزایش مشارکت رأی دهندگان کمک کند
انتخابات 28 ژوئن در شرایطی درحال برگزاری است که مردم به شدت سرخورده شده اند. وضعیت اقتصادی ایران وخیم است، تورم بالا، بیکاری و تأثیر تحریم های بین المللی مردم را با سختی های بسیاری مواجه کرده است. در جامعه گسست ایجاد شده، مردم خواهان ازادی های بیشتر، پاسخگویی و عدالت هستند. در چنین فضایی حتی اگر اصلاح طلبان به پیروزی برسند، با توجه به اختیارات محدود ریاست جمهوری، ممکن است ناامیدی در جامعه عمیق تر شود
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما