يكي از بيماري هاي اجتماعي كه مانعی جدي بر سر راه كمال انسان در حوزه هاي فردي و اجتماعي است، عيب جويي و خرده گيري از ديگران است.
كسانی كه به جای انتقاد سالم و سازنده به فكر اين باشند كه عيوب مردم را آشكار كنند و از حيثيت و اعتبار آنان بكاهند، مرتكب گناهی بس عظيم گشته اند كه به خاطر آن، عذابی دردناك پيش رو خواهند داشت. يك انسان مسلمان به حكم وظيفه اسلامی، انسانی و اخلاقی موظف است در صورتی كه از برادر دينی خود اشتباه و خطايی را مشاهده كرد، در خفا به او تذكر دهد تا در صدد رفع آن برآید، نه اين كه با ديدن يك كار خطا و اشتباه و چه بسا به صرف اين كه از ديگران شنيده است و تحقيق نكرده، آبروی مسلمانی را ببرد و در نتيجه خود را نيز مستحق آتش دوزخ كند. افراد عيب جو همانند مگس روی آلودگی ها می نشينند و تنها روی جنبه های منفی انگشت می گذارند و جنبه های مثبت اشخاص را نمی بينند.
هر انسانی، دارای اخلاق خوب و بد، نقاط مثبت و منفی و ظاهری سالم و معیوب است. عمل و گفتار زشت عیبجویان این گونه است كه هیچگاه در رابطه با دیگران نقاط خوب، مثبت و سالم ایشان را نمی بینند، بلكه درست به دنبال آن نقاط بد هستند، تا با آگاهی و اشاعة آن، موجب بدنامی صاحب آن و آبروریزی وی شوند.
اما عیب پوشی نقطه مقابل تجسس و عیب جویی است و در فضیلت و شرافت آن همین بس كه یكی از اوصاف خدای سبحان است.
شایسته است آنکه عادت به آشکار نمودن عیوب مردم نموده است، به این بیندیشد که آیا خود از هرگونه عیبی مبراست که درصدد یافتن معایب دیگری است؟ آیا گمان می کند که اگر عیب دیگری را آشکار کرد، او مقابله به مثل نخواهد کرد؟
هرکه یک عیب از مردم را آشکار کند، هزار عیب از او آشکار خواهند کرد. پس برای خود ما بهتر است که از آشکار نمودن عیب دیگران دوری ورزیم. از این گذشته اصلا فایده آشکار کردن عیب دیگران چیست؟ اگر مقصود اصلاح آن فرد است که راه آن انتقاد بی پرده نیست. تنها رهاورد این کار آن است که او بر گناه و دشمنی نسبت به عیب جو پا می فشارد و معایب او را در برابر همگان آشکار می سازد. از همین روست که اسلام، پیگیری معایب و پرده برداشتن از انها را حرام می داند و سرپوش گذاشتن و پوشاندن معایب را واجب تلقی می کند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرماید: «بنده ای عیب بنده ای را نمی پوشاند، مگر آنکه خدا در روز رستاخیز عیب او را می پوشاند». ایشان همچنین در روایتی دیگر فرمودند: «هرکه کار زشتی را برملا کند، گویی خود مرتکب آن شده است و اگر کسی عیبی از مؤمنی بگیرد، نمیرد تا آنکه آن عیب را مرتکب شود».
معایبی که باید آنها را پوشاند هم معایب فیزیکی را در بر می گیرد همچون عقیم بودن، هم معایب اخلاقی را همچون ترس، هم معایب عادی را مانند کثیف بودن و هم معایب شرعی را چنانکه کسی قمار باز باشد.
رسول اکرم می فرمایند: «نزدیکترین راهی که انسان را به کفر می رساند، آن است که کسی با دیگری برادریِ دینی کند و درعین حال لغزش های او را بشمارد، تا روزی این لغزش ها را به رخ او بکشد».
امام صادق علیه السلام فرمودند: «هرکس علیه مؤمن قضیه ای را بازگو کند و با آن بخواهد آبرویش را بریزد و مروتش را ویران کند تا او را از چشم مردم بیندازد، خدا او را از سرپرستی و عنایت خود خارج می کند تا اسیر سلطه شیطان شود و شیطان نیز او را نمی پذیرد».
روزی محمد بن فضیل از امام کاظم پرسید: از یکی از برادرانم خبری و سخنی به من می رسد که آن را خوش نمی دارم. آنگاه از او درباره آن گفته اش پرس و جو می کنم، ولی او آن را انکار می کند، درحالیکه گروه مطمئنی به من خبر داده اند؛ چه کنم؟ حضرت فرمودند: «چشم و گوشت را درباره برادرت تکذیب کن (دیده ها وشنیده های خود را نادیده بگیر) حتی اگر 50 تن از باب قسامه نزد تو بدان گواهی دادند و درباره اش سوگند خوردند، ولی او برای تو سخنی خلاف آنها گفت، او را تصدیق کن و انها را تکذیب. علیه او چیزی را منتشر مکن که با آن آبرویش را ببری و مروتش را ویران کنی و درنتیجه از زمره کسانی شوی که خدا درباره آنها فرمودند: کسانی که دوست دارند زشتی ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب خطرناکی برای انان در دنیا و آخرت است».
همچنین رسول خدا می فرماید: «هرکس گناهی را بشنود و آن را انتشار دهد، مانند کسی است که آن را انجام داده است و هرکس خیری را بشنود و انتشارش دهد، مانند کسی است که انجامش داده است».
اسلام خواهان آن است که راز هیچکس برملا نشود اگرچه گناه هم نباشد، زیرا چه بسا فرد به دلیل خاصی آن را پوشیده داشته است. مگر کسانی که آشکارا گناهی مرتکب شوند که در اینصورت دیگر حرمتی ندارند؛ همچون باده گسار که همگان او را با این عنوان می خوانند.
مردم رازهایی دارند که می خواهند آن را پنهان دارند و اسلام احساسات آنها را پاس می دارد، از این رو از برملا کردن هر رازی جلوگیری می کند.
در این خصوص پیامبر فرمودند: «سخن شما میانتان امانت است» و «هرکه به سخن گروهی گوش دهد که انها مایل نیستند کسی از آن آگاهی یابد، روز رستاخیز بر گوش او سرب خواهند ریخت».
گویند هنگامی كه روز قیامت فرا می رسد، در آن روز رسول خدا از خدای سبحان درخواست می كند كه به وقت حسابرسی خلایق، امت او را در حضور فرشتگان و پیامبران و امتهای دیگر محاسبه نكند، تا عیبهای امت مسلمان بر ایشان آشكار نگردد بلكه به طریقی آنها را محاسبه كند كه به جز خدای سبحان و پیغمبر او هیچ كس دیگر بر عیوب و گناهانشان آگاه نشود.
وقتی كه این درخواست از جانب پیامبر اكرم مطرح می شود، خداوند در پاسخ آن حضرت می فرماید:
«ای حبیب من، من نسبت به بندگانم از تو مهربانترم، زیرا همچنانكه تو دوست نداری و مایل نیستی كه عیبهای ایشان نزد غیر تو آشكار شود، من هم دوست ندارم و روا نمی دارم كه عیوب آنها حتی بر تو نیز آشكار گردد، به همین خاطر من خود به تنهایی آنان را محاسبه كرده به حسابشان رسیدگی می كنم به طوری كه جز من كسی بر عیوب و لغزشهای ایشان آگاه نشود».
برگرفته از کتاب اسلام و جامعه و ارزش ها در نگاه اسلام، نوشته آیت الله سید محمد شیرازی
نظر شما