اخیرا نظرسنجی آنلاینی توسط محققان دو دانشگاه در هلند در خصوص نگرش ایرانیان نسبت به دین انجام شده که نشان می دهد مردم از اصول و آداب محافظه کارانه مذهبی که توسط دولت تحمیل می شود، بیزار شده اند و خواهان پایان نقش دین در زندگی اجتماعی هستند
نتایج این نظرسنجی بر پایه سؤالاتی که از 50,000 نفر صورت گرفته، بدست آمده است و نشان می دهد که ایرانیان پیشروی سایر کشورهای دیگر منطقه در تغییر مذهب هستند.
تغییر اندیشه های دینی، که در تمام خاورمیانه دیده می شود، به تلاش های ایران، عربستان، ترکیه و امارات که بر سر افزایش قدرت نرم خود با استفاده از مذهب و رهبری جهان اسلام رقابت دارند و می کوشند تفسیر خود از اسلام را بر سایر تفاسیر حاکم کنند، ضربه می زند.
در بین این رقبا، امارات که اکثر جمعیتش را غیربومیان تشکیل می دهند، تنها کشوری است که تغییر نگرش مردم و واقعیت های جمعیت شناسی را پذیرفته است. مقامات این کشور ماه نوامبر ممنوعیتی که بر سر مصرف الکل و زندگی مشترک بین زوج های غیر مزدوج وجود داشت را لغو کردند.
به گفته «پویان تمیمی» یکی از سازمان دهندگان این نظرسنجی «مسئله این است که حکومت از شما می خواهد چیزی باشید که خودتان نمی خواهید». وی اضافه می کند «ناامیدی سیاسی به ناامیدی مذهبی بدل گشته و ایرانیان به شکل بی سابقه ای از نهادهای مذهبی روی گردان شده اند»
«نسه ییلدیران» مورخ ترک نیز می گوید: فتوای نهاد دینی ترکیه (دیانت) مبنی بر ممنوعیت چشم نظر در اسلام، انتقادات زیادی از این نهاد دولتی بدنبال داشت. این انتقادات را باید جدی گرفت
مسئله فقط این فتوا نیست؛ در روزهای اخیر مباحث مشابه بسیاری در خصوص نظر دین در ممنوعیت تراشیدن ریش و سبیل مردان، نگهداری سگ ها در خانه، خالکوبی و بخت آزمایی مطرح شد و از جانب شخصیت های مذهبی سخنانی عنوانی شد که به نظر می رسید کودک آزاری و خشونت علیه زنان را کوچک می شمارند و از کنار آن براحتی می گذرند.
نظرسنجی از ایرانیان که با حمایت مالی یک گروه حقوق بشری ایرانی در واشنگتن انجام شد، با تحقیقات و نظرسنجی های دیگری که در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا انجام شده، همراستا است و نشان می دهد که نه تنها جوانان مسلمان، که سایر گروههای سنی نیز نسبت به دین و سلطه آن بر امور دنیوی، بدبین شده اند و می خواهند که دین به جنبه خصوصی زندگی و کسب معنویت محدود شود.
مسئله دیگری که در این تحقیقات نمایان شده، تغییر مخفیانه مذهب است؛ زیرا ارتداد حرام است و در برخی موارد فردی که از دین خارج شده و رو به آتئیسم یا لاادری گری می آورد، با مجازات مرگ روبرو می گردد.
در پاسخ به نظرسنجی انجام شده در ایران 80% شرکت کنندگان گفتند که به خدا باور دارند اما فقط 32.2% از آنان خود را شیعه خواندند.
بیش از یک سوم پاسخ دهندگان گفتند که به هیچ دینی باور ندارند و آتئیست یا آگنوستیک (ندانم گرا) هستند. بین 43 تا 53% (بسته به گروه سنی این درصد متغیر است) گفتند که دیدگاههای مذهبی شان با گذشت زمان تغییر کرده است و 6% هم گفتند که تغییر مذهب داده اند.
60% گفتند که مخالف قانون مبتنی بر شریعت هستند؛ 70% کمک دولت به نهادهای دینی را زیر سؤال بردند و 56% با اجباری بودن آموزش درس دینی در مدرسه مخالف بودند. نزدیک به 60% گفتند که نماز نمی خوانند و 72% مخالفت خود را با حجاب اجباری اعلام نمودند.
این مسئله که دینداری ایرانیان تغییر یافته، خود را در اسامی ای که والدین روی فرزندانشان می گذارند نیز نشان می دهد؛ چنانکه شمار ایرانیانی که نام غیر مذهبی برای فرزندانشان انتخاب می کنند افزایش یافته است.
«نیکولاس پلهام» روزنامه نگاری که سال 2019 از تهران دیدار کرد و چند هفته نیز بازداشت شد، می نویسد «تهران بی دین ترین پایتخت در خاورمیانه است. در اخبار و برنامه های تلویزیونی، روحانیون به شکل گسترده ای حضور دارند؛ اما در خیابان به جز بیلبوردها، آنان را نمی بینید. برخلاف اغلب کشورهای اسلامی، صدای اذان در تهران کمتر به گوش می رسد؛ الکل ممنوع است اما اگر در خانه نشسته و شراب سفارش دهید، سریع تر از پیتزا به دست شما می رسد. مذهبی های واقعی همچون اقلیت ها به حاشیه رانده شده اند»
نتایج نظرسنجی و مشاهدات تحلیلگران و روزنامه نگارانی همچون آقای پلهام، در کنار نظرسنجی های صورت گرفته از افکار عمومی جهان عرب در سالهای اخیر، نشان می دهد که گرچه 40% همچنان دین را یکی از مهمترین عناصر هویت بخش خود می دانند، اما 66% از لزوم اصلاح نهادهای دینی سخن می گویند.
همچنین طبق نظرسنجی ها، افکار عمومی حامی تجدیدنظر در فقه اسلامی و حذف مفاهیمی همچون کفر و کافر است.
پاسخی که دولت های ایران، عربستان و کشورهای دیگر خاورمیانه به تغییر نگاه دینی مردم می دهند، نشان می دهد که آنان به این تغییرات به مثابه تهدید می نگرند. «محمدمهدی میرباقری» یک روحانی شیعه شناخته شده و عضو مجلس خبرگان، ماه گذشته کووید 19 را «ویروسی سکولار» نامید و آن را اعلان جنگ علیه «فرهنگ دینی» و «نهادهای مذهبی» دانست.
عربستان از این فراتر رفت و در قانون مبارزه با تروریسم، افکار آتئیستی را نوعی از تروریسم نامید. «رائف بدوی» فعال اجتماعی و مخالف دولت، به اتهام ارتداد به ده سال زندان و 1000 ضربه شلاق محکوم شد؛ تنها به این دلیل که این سؤال را مطرح کرده بود که چرا سعودی ها باید پیرو اسلام باقی بمانند و مدعی شد که دین برای همه سؤالات جواب ندارد.
تحلیلگران، نویسندگان، روزنامه نگاران و برگزارکنندگان نظرسنجی ها، چندین دهه است که تغییر نگرش مردم خاورمیانه و شمال آفریقا را دنبال می کنند. نویسنده کویتی «سجاد عبدعلی» یکی از این افراد است که سال 2012 اظهار داشت «ضروری است که وجود الحاد و روند رو به افزایش آن را در جامعه و به ویژه بین جوانان بپذیریم؛ شواهد این امر کم نیست»
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما