بی دینان خاورمیانه عقاید خود را پنهان می کنند

زنی تونسی که به خدا ایمان ندارد و مجبور است در ماه رمضان روزه بگیرد، زنی عراقی که تا همین اواخر حجاب داشت و مردی که تلاش کرد عنوان مسلمان را از شناسنامه اش پاک کند ولی موفق نشد

اینها نمونه افرادی هستند که علیرغم تولد و رشد در جامعه مذهبی خاورمیانه، رو به بی دینی آورده اند

در کشورهای با اکثریت مسلمان، نشانه های دین از عبادتگاهها فراتر است. این نشانه ها را در حجابی که بسیاری از زنان دارند، صدای اذان که روزانه پنج بار در شهرها طنین انداز می شود و کلماتی که مردم برای احوالپرسی های معمول به کار می برند، می تواند دید

از انجا که در این کشورها بی دینی عواقب زیادی دارد، بسیاری از این افراد اعتقادات خود را پنهان می کنند. اعلام بی دینی می تواند باعث انگ اجتماعی، طرد شدن از سوی عزیزان و تهدید مقامات شود و این افراد را هدف حمله قرار دهد

این زن تونسی 27 ساله گفت: «من زندگی دوگانه ای دارم ولی اینگونه زندگی کردن بهتر از این است که به خاطر علنی کردن اعتقاداتم گرفتار مشکلات شوم»

بسیاری از بی دینیان، در فضای مجازی و اینترنت در جستجوی افرادی همچون خود هستند؛ برخی به محافل کوچک دوستانشان اعتماد کرده و از بی دینی خود پرده برمی دارند و برخی هم بدنبال آزادی بیشتر کشور را ترک می کنند

اکثر کسانی که آسوشیتدپرس با آنها مصاحبه کرده، به دلیل ترس از پیامدهای افشای هویت و از انجا که خانواده برخی از آنها نسبت به عقاید مذهبی فرزندانشان بی اطلاع هستند، به شرط ناشناس ماندن حاضر به گفتگو شدند. بنابراین باتوجه به اینکه بی دینان در خاورمیانه عقاید خود را پنهان می کنند، نمی توان هیچ تخمینی از تعداد آنها در این منطقه مذهبی زد

مصطفی کمال سید استاد علوم سیاسی دانشگاه قاهره می گوید: «خاورمیانه زادگاه سه دین آسمانی است بنابراین طبیعی است که فرهنگ این منطقه از دیرباز با دین آمیخته باشد. دین به حاکمان مشروعیت می داده، شکل دهنده هنجارهای رفتاری و منبع دانش و معرفت مردم بوده است»

به گفته وی بسیاری در کشورهای عربی، بی دینی را با بی اخلاقی مرتبط می دانند و لذا آن را یک تهدید تلقی می کنند

قوانین یا سیاست های منع توهین به مقدسات، گرچه در نقاط مختلف جهان وجود دارد ولی در خاورمیانه به شدت رایج است. این درحالی است که منتقدان معتقدند چنین قوانینی مبهم بوده و آزادی بیان را نقض می کند

این زن تونسی به ما گفت که روزه می گیرد تا خانواده مسلمانش  متوجه بی دینی او نشوند. در ایام تعطیلات مذهبی او خواب را بهانه می کند تا از  شرکت در مراسمات و اجتماعات مذهبی بگریزد

او از دوران کودکی با نحوه اجرای اسلام در خانه مشکل داشت. پدرش گاهی او را مجبور می کرد نماز بخواند و برای انجام این کار بر سر او فریاد زده، لباس هایش را می کشید

او با تفاسیر سنتی از موضوعاتی همچون نقش و حقوق زن مخالف بود؛ بنابراین به خوانش های مترقی از اسلام گرایش پیدا کرد. در مقطعی هم پیرو برخی اعمال دین بودا شد ولی اکنون خود را معتقد و پیرو هیچ دینی نمی بیند. به گفته خودش این تغییر مسیرها به او اعتماد به نفس داده است ولی درعین حال، در بین مردم احساس بیگانگی می کند

هانی المیهی 57 ساله و مصری است. او پس از قیام بهار عربی امیدوار بود که شرایط برای دینیان تغییر کند

هانی می گوید که از دوران کودکی دین را زیر سؤال برد. سال 2011 در فیسبوک یک گروه برای مصریان بی دین ساخت؛ مشابه این گروه در دیگر کشورهای عربی نیز ایجاد شد. سرنگون شدن دیکتاتور مصر، قدرت شبکه های اجتماعی را به عنوان ابزاری برای مخالفت و شکستن بسیاری از تابوها نشان داد

به گفته هانی «این انقلاب نبود که برخی را بی دین کرد بلکه انقلاب به انها آزادی و شجاعت داد تا صحبت کنند». پس از چندی وی مورد تهدید و حمله قرار گرفت

او که دلسرد نشده بود، سعی کرد عنوان مسلمان را در شناسنامه خود تغییر دهد و اعلام کند که به هیچ دینی معتقد نیست ولی شکست خورد و از آنجا که امیدش برای ایجاد فضایی آزادتر از بین رفته بود، به نروژ مهاجرت کرد

زمانی که هانی در نوجوانی نماز را ترک کرد، پدرش ناراحت شد ولی نظرات خود را بر او تحمیل نکرد. هانی می ترسید که دیگران همچون پدرش تساهل و مدارا نداشته باشند «احساس می کردم منزوی شده ام؛ جامعه من را بیشتر از همه می ترساند ولی فکر می کنم که مهم است به جامعه نشان دهیم افراد بی دین نیز وجود دارند»

اسحاق ابراهیم محقق مصری می گوید: «وزارت جوانان مصر سال 2014 در همکاری با نهادهای مذهبی برنامه هایی را برای مبارزه با الحاد تدوین کرد». رسانه های محلی نیز از تلاش های برخی از نهادهای اسلامی و مسیحی برای مقابله با بی دینی خبر می دهند

برخی از مردم، بی دینی را توطئه غرب برای تضعیف جوامع عربی می دانند؛ برخی دیگر هم می گویند وقتی می بینند برخی افرادِ بی دین به باورهای دینی حمله می کنند، حمایت از حقوق بی دینان برایشان سخت می شود

عباس شومان یکی از مقامات الازهر می گوید: «کسانی که دین ندارند مرتکب گناه شده اند ولی وظیفه ما تنها تبیین دین، انتشار اطلاعات صحیح و رفع شبهات است»

شومان در عین حال مخالف انتقاد از دین است «بی دینان حق دارند از عقاید خود دفاع کنند ولی نباید کاری به عقاید دیگران داشته باشند»

به گفته ابراهیم الحاد به خودی خود در مصر جرم محسوب نمی شود، بلکه ملحدان گاه مشمول مواد دیگر قانونی قرار می گیرند. سال گذشته دادگاه مصر علیه یک وبلاگ نویس به جرم توهین به دین و سوء استفاده از رسانه های اجتماعی حکم سه سال حبس داد. این مرد متهم به اداره یک صفحه فیسبوکی برای ملحدان مصری بود که ادعا می شود از ادیان انتقاد می کرد

ماه مه در ایران دو مرد به جرم توهین به مقدسات محکوم و به دار اویخته شدند. به گفته کمیسیون بین المللی آزادی مذهبی، آنها متهم به اداره یک کانال تلگرامی بودند که به نقد خرافات و دین می پرداخت. خبرگزاری قوه قضائیه ایران نیز گفت که این دو نفر به پیامبر اکرم(ص) توهین کرده و الحاد را ترویج می کردند

در عربستان دادگاه مردی را به اتهام ابراز بی دینی در پست های توییتر به 10 سال زندان و 2000 ضربه شلاق محکوم کرد. گفته می شود که او در توییت های خود خدا را انکار می کرد و آیات قران را به سخره می گرفت

اما همه مردم خاورمیانه به خاطر بی دینی گرفتار تنش و درگیری نشده اند. احمد 33 ساله که در یک خانواده شیعه در لبنان بزرگ شده و اکنون در قطر زندگی می کند، گفت: «در جمعی که من هستم، یک توافق نانوشته وجود دارد: من از دین انتقاد نمی کنم شما هم از بی دینی من انتقاد نکنید»

احمد که در کار رسانه است می گوید، نمی تواند به چیزی که قابل لمس و دیدن نیست باور داشته باشد. به گفته او در لبنان کسانی هستند که به دلیل وجود تعصبات فرقه ای یا استفاده ابزاری از دین در سیاست، دین را ترک کرده اند

اختلافات فرقه ای یکی از دلایلی است که باعث شد تالار دمیرجیان از ارامنه لبنان از مذهب فاصله بگیرد. به گفته وی «در لبنان مردم یا خیلی مذهبی و هوادار فرقه خود هستند یا کاملا بی تفاوت شده و مخالف همه ادیان و فرقه ها می شوند»

وی افزود: «چرا همه از یکدیگر متنفرند؟ فکر نمی کنم ادیان در ذات خود بد باشند بلکه این تقصیر مردم است که تفسیر بدی از دین دارند»

برای یک زن عراقی تردید زمانی شروع شد که رؤیای کودکی اش برای اینکه راه پدربزرگش را رفته و امام جماعت شود از بین رفت زیرا که زن بود. وقتی 9 سال داشت فکر می کرد داشتن چنین مقامی او را به خدا نزدیکتر می کند «پرسیدم چرا؟ آیا مردان از من بهتر هستند؟»

آشفتگی و اوضاع نابسامان عراق و تأثیر آن بر زندگی او، بر بی اعتقادی وی دامن زد. این جوان 24 ساله شاهد حمله آمریکا، خشونت های فرقه ای، حکومت وحشیانه داعش و نفوذ شبه نظامیان بوده است

وی تا مدتها بعد از اینکه خود را ندانم گرا معرفی کرد، برای دور ماندن از خطر ستیزه جویان و گاهی نیز به خاطر رعایت عرف جامعه حجاب داشت اما هروقت می توانست حجاب را برمی داشت؛ تا اینکه از دوگانگی خسته شد و سرانجام سال 2020 به کل حجاب را کنار گذاشت

اما چنانکه خود می گوید زندگی عادی ندارد «من همیشه محتاط و نگرانم که مبادا کسی به من یا خانواده ام صدمه بزند یا روابط ما را خراب کند. به مردم نمی گویم که من ندانم گرا هستم؛ در چنین جامعه ای افشای این امر عین بی عقلی است»

منبع: آسوشیتدپرس

مترجم: فاطمه رادمهر