در بخش اول ذکر شد که نصرت امام‌حسین(ع) از مهمترین اهداف زیارت اربعین است؛ این نصرت از طریق تعاون و همکاری بر اقامه حق صورت می‌پذیرد و کسی که در اقامه حق همکاری نکند، به شکل مستقیم یا غیرمستقیم در اقامه باطل همراه خواهد شد.
امام‌علی(ع) درباره طلب همکاری از دیگران می‌فرماید: «طلب التعاون على إقامة الحق ديانة وأمانة؛ درخواست همكارى براى برپا كردن حق، نشانه ديانت و امانت‌داری است.»[1] پس انسان باید در به‌پا داشتن حق خود درخواست همکاری کرده و منتظر نباشد که دیگران پیشقدم شوند.
تعاون چند معنا و مفهوم دارد:
تعاون فطری: تعاون به عنوان یک غریزه طبیعی در وجود هر انسانی یافت می‌شود و اگر می‌بینیم گاهی در رفتار یک شخص خودخواهی به جای تعاون نشسته است، به دلیل آموزش و تربیت نادرست بوده که منجر به ترک مسئولیت‌پذیری شده‌است.
تعاون تقلیدی: وقتی تعاون در جامعه‌ای به شکل یک ارزش و سنت پایدار درآید، به نسل‌های بعد نیز منتقل شده و سبب حفظ انسجام و منافع مشترک می‌شود.
تعاون اصولی: اینگونه تعاون ناشی از عقیده، ایمان و دوستی و محبت اهل‌بیت است و طلب تعاون و یاری که در روایات زیاد آمده، از نوع تعاون اصولی می‌باشد. چنین انسانی از روی ایمان، برادر مسلمانش را یاری می‌کند؛ مسلمانی که دنباله‌رو اهل‌بیت است، در خدمت به زائرین پیشقدم شده و ابتکار عمل را در دست می‌گیرد. او است که دیگران را یاری می‌کند و منتظر دیگران نمی‌نشیند.
رسول خدا(ص) فرمود: «رَحِمَ اَللَّهُ اِمْرَأً أَعَانَ وَالِدَهُ عَلَى بِرِّهِ رَحِمَ اَللَّهُ وَالِداً أَعَانَ وَلَدَهُ عَلَى بِرِّهِ رَحِمَ اَللَّهُ جَاراً أَعَانَ جَارَهُ عَلَى بِرِّهِ رَحِمَ اَللَّهُ رَفِيقاً أَعَانَ رَفِيقَهُ عَلَى بِرِّهِ رَحِمَ اَللَّهُ خَلِيطاً أَعَانَ خَلِيطَهُ عَلَى بِرِّهِ رَحِمَ اَللَّهُ رَجُلاً أَعَانَ سُلْطَانَهُ عَلَى بِرِّهِ؛ خدا رحمت كند كسى را كه كمك پدرش كند در احسان به او، و رحمت كند پدرى را كه كمك فرزندش كند در احسان به او، خدا رحمت كند همسايه‌اى را كه به همسايه‌اش كمك كند در احسان به او، خدا رحمت كند رفيقى را كه به رفيقش كمك كند در احسان به او، خدا رحمت كند همصحبتى را كه به همصحبت خود كمك كند در احسان به او، خدا رحمت كند كسى را كه به سلطان خود كمك كند در احسان به او.»[2]
عناصر سازنده تعاون بر خیر
در بخش قبل چند عنصر سازنده در تعاون را نام بردیم و در این بخش به دو عنصر دیگر اشاره می‌کنیم:
اول: تعاون بر نصیحت یکدیگر
مؤمنِ پیرو اهل‌بیت(ع) محاسبه نفس دارد، یعنی اول از همه خودش را توبیخ و پند می‌دهد. اما در کنار محاسبه نفس، برای پی بردن بیشتر به عیوبش از فرد دیگری کمک می‌گیرد؛ چرا که دیگری بهتر اشکالات ما را می‌بیند. روایات زیادی داریم که بر نصیحت و پند و اندرز بین مؤمنین تأکید می‌کند.
امام‌علی(ع) می‌فرماید: «من واجب حقوق الله على عباده النصيحة بمبلغ جهدهم، والتعاون على إقامة الحق بينهم...؛ از حقوق واجب خدا بر بندگان، خيرخواهى به اندازه توان، و يارى كردن يكديگر براى برپايى حق در ميان خود است .»
همچنین می‌فرماید: « فَعَلَيْكُمْ بِالتَّنَاصُحِ فِي ذَلِكَ وَحُسْنِ التَّعَاوُنِ عَلَيْهِ...؛ پس بر شماست كه يكديگر را نصيحت كنيد، و نيكو همكارى نماييد».[3]
پس تعاون از طریق نصیحت یکدیگر محقق می‌شود، در حالیکه سخت‌ترین کار برای بسیاری از مردم پذیرش نصیحت از طرف فرد دیگر است. بنابراین کسی‌که قبول نصیحت می‌کند، در درجات صعود به قله قرار می‌گیرد زیرا اولین قدم در رشد، پذیرش انتقاد از سوی دیگران است و در روایات نیز بر قبول نصیحت بسیار تأکید شده است. ما در زیارت اربعین در نصیحت یکدیگر همکاری می‌کنیم؛ در حقیقت ما زمانی می‌توانیم پیرو و دوستدار واقعی امام‌حسین(ع) باشیم، که در راه اصلاح خود نصیحت و خیرخواهی دیگران را بپذیریم. پس همکاری نیکو در نصیحت یکدیگر، سبب بهبود رفتار و کردار شده و این امر به روند انسان‌سازی و اصلاح ملت‌ها کمک می‌کند.
دوم: تبدیل تعاون به یک منش اجتماعی ثابت
تعاون در اقامه حق نباید تنها به اربعین خلاصه شود، بلکه باید به یک قرارداد اجتماعی تبدیل شده و به هر کسی که در این زمینه همکاری نمی‌کند تذکر داده شود.
مدارس باید دانش‌آموزان را بر همکاری با هم ترغیب و تشویق کنند و خانواده باید به جای فردگرایی، به تمرین همکاری بین اعضای خانواده بپردازد. فروشنده و مشتری برای تحقق انصاف و اعتماد و رونق اقتصادی باید با یکدیگر همکاری کنند و در محله‌های مسکونی، همسایگان برای ایجاد همبستگی و آرامش بیشتر و داشتن محیط زیست سالم، با یکدیگر همکاری کنند.
انسانی که محب و پیرو امام‌حسین(ع) است، با دست کشیدن از خودخواهی و با فداکاری با دیگران همکاری می‌کند و با این کار خود سبب رشد و تکامل جامعه می‌شود. برای رسیدن به یک فرهنگ و تمدن تثبیت شده، نیاز به کار، تلاش و همکاری بیشتر و مداوم در روابط انسانی است، پس تعاون و همکاری مردم را به سمت پیشرفت سوق خواهد داد. امام‌علی(ع) می‌فرماید: «فَانْظُرُوا كَيْفَ كَانُوا حَيْثُ كَانَتِ الْأَمْلَاءُ مُجْتَمِعَةً وَالْأَهْوَاءُ مُؤْتَلِفَةً وَالْقُلُوبُ مُعْتَدِلَةً وَالْأَيْدِي مُتَرَادِفَةً وَالسُّيُوفُ مُتَنَاصِرَةً وَالْبَصَائِرُ نَافِذَةً وَالْعَزَائِمُ وَاحِدَةً، أَ لَمْ يَكُونُوا أَرْبَاباً فِي أَقْطَارِ الْأَرَضِينَ وَمُلُوكاً عَلَى رِقَابِ الْعَالَمِينَ، فَانْظُرُوا إِلَى مَا صَارُوا إِلَيْهِ فِي آخِرِ أُمُورِهِمْ حِينَ وَقَعَتِ الْفُرْقَةُ وَتَشَتَّتَتِ الْأُلْفَةُ وَاخْتَلَفَتِ الْكَلِمَةُ وَالْأَفْئِدَةُ وَتَشَعَّبُوا مُخْتَلِفِينَ وَتَفَرَّقُوا مُتَحَارِبِينَ وَقَدْ خَلَعَ اللَّهُ عَنْهُمْ لِبَاسَ كَرَامَتِهِ وَسَلَبَهُمْ غَضَارَةَ نِعْمَتِهِ وَبَقِيَ قَصَصُ أَخْبَارِهِمْ فِيكُمْ عِبَراً لِلْمُعْتَبِرِينَ؛ بنگر كه حال آنان چگونه بود، آن گاه كه جماعتشان متفق بودند و آرائشان يكى بود. قلب‌های آنان یکسان، دست‌های آنان مددکار یکدیگر، و شمشيرهاشان آخته به يارى هم. و ديده بصيرتشان ژرف نگر و عزم و آهنگشان يگانه بود. آيا در آن روزگاران مهتران روى زمين و ملوك فرمانروا بر مردم جهان نبودند. آنگاه به پايان كارشان بنگريد، زمانى كه ميانشان تفرقه افتاد و الفتشان به پراكندگى كشيد و ميان آنها به دل و زبان خلاف و پراكندگى افتاد. با يكديگر به نزاع برخاستند و خداوند جامه كرامت خود از تنشان به در كرد و نعمت سرشارش را از آنان بستد. داستانشان در ميان شما بماند تا مگر عبرت گيرندگان عبرت گيرند».[4]
رمز پیشرفت، اتحاد میان قلبها و تعاون و همکاری است، زمانی که قلبها از هم دور باشد و هر کس به دنبال منافع خود باشد، جامعه گرفتار بحران‌های بزرگی می‌شود -چنانکه در زندگی امروزه شاهد آن هستیم- وقتی تعاون از میان ما رخت بربندد، و برای زندگی بهتر و حل مشکلات سعی مشترکی صورت نگیرد، آنگاه بشر با بلاهای سختی دست به گریبان خواهد شد.
نتایج تعاون، خصوصا در زیارت اربعین
نتایج مهمی که می‌توان از طریق تعاون، در زیارت اربعین بدست آورد از قرار ذیل است:
اول: امنیت اجتماعی
تمام انسان‌ها دو نیاز اصلی دارند: غذا و امنیت «فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ، الَّذِي أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ؛ پس (بشکرانه این نعمت بزرگ) باید پروردگار این خانه را عبادت کنند، همان کس که آنها را از گرسنگی نجات داد و از ترس و ناامنی ایمن ساخت.» قريش3/4
امنیت غذایی بسیار مهم است، اما امنیت حقیقی از طریق امنیت اجتماعی محقق می‌شود، به طوری که با فقدان امنیت اجتماعی، تمام امنیت‌ها از بین می‌رود. زمانی‌که جامعه‌ای از هم گسیخته و یکپارچگی و وحدت خود را از دست بدهد، امنیت اجتماعی غایب شده، و همراه با آن تمام انواع امنیت‌ها از امنیت سیاسی و اقتصادی گرفته تا امنیت فرهنگی، علمی، تربیتی و غیره از بین خواهد رفت. پس امنیت اجتماعی مقدمه ایجاد امنیت عام، از جمله امنیت غذایی است.
برای مثال امروزه مشاهده می‌کنیم که قاره افریقا از مناطقی است که از نبود امنیت غذایی بیشترین آسیب را دیده‌است. با وجودی که کشورهای آفریقایی دارای منابع عظیمی هستند که می‌توانند کل جهان را تغذیه کنند، ولی جزء فقیرترین و گرسنه‌ترین کشورهای جهان به‌شمار می‌روند. وقتی بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که این کشورها گرفتار فقدان امنیت اجتماعی هستند، به گونه‌ای که دائما با درگیری، اختلاف و جنگ دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
زیارت اربعین موجب حفظ عراق
یکی از نتایج زیارت اربعین دستیابی به امنیت اجتماعی است؛ این رویداد منجر به ثبات اجتماعی در عراق شده و این کشور را علیرغم خطرات و چالش‌های بزرگی که همیشه گریبانگیرش بوده، از خطر فروپاشی کامل حفظ کرده است. زیارت اربعین همه مردم را برای یک هدف واحد گرد هم می‌آورد؛ همه خواهان ثبات و امنیت هستند و برای محقق‌شدنش با هم همکاری می‌کنند.
بنابراین یکی از نتایج همکاری مردم در احیای شعائر‌حسینی و گرامیداشت مراسم اربعین حسینی، دستیابی به امنیت اجتماعی است. پیامبر خدا(ص) فرمود: « المُسلمُ أخُو المُسلمِ، يَسَعُهُما الماءُ و الشَّجَرُ و يَتعاوَنانِ عَلى الفَتَّانِ؛ مسلمان، برادر مسلمان است؛ در كنار هم، از آب و درخت استفاده مى كنند و در برابر فتنه انگيزان، ياور همند»[5] .
و فرمود: «اَلْمُسْلِمُ أَخُو اَلْمُسْلِمِ لاَ يَظْلِمُهُ وَ لاَ یشتمه؛ مسلمان برادر مسلمان است، نه به (برادرش ) ظلم می‌کند، نه به او دشنام می‌دهد»
آنها در برابر دزدان و مفسدانی که سعی در سلب آرامش و امنیت دارند، دست در دست هم داده و با هم همکاری می‌کنند.
دوم:کنترل اختلافات و درگیری
تعاون و همیاری سبب ایجاد رقابت در کارهای خیر می‌شود، و رقابت مثبت در چارچوب همکاری حاصل می‌شود. ملاحظه می‌کنید که همه موکب‌ها سعی در خدمت به زائرین دارند تا بهترین‌ها را ارائه دهند، اما اگر این رقابت‌ها در چارچوب همکاری با یکدیگر نباشد، تبدیل به نزاع و درگیری بین رقبا خواهد شد؛ بنابراین این رقابت‌ها برای اینکه در جامعه ارزش داشته باشد، نباید از چارچوب تعاون خارج شود.
سبب اکثر درگیریهایی که در اجتماعات اتفاق می‌افتد، رقابت‌های بد و تلاش برای دور کردن و از بین بردن دیگران و انحصار غنایم است. کسانی هستند که می‌خواهند به هر طریقی از دیگران سبقت بگیرند؛ حتی از راه نافرمانی خدای متعال و راه‌های غیراخلاقی و دور از انصاف و رحم به دیگران، تا به هر آنچه از روی خودخواهی می‌خواهند برسند.
تعاون مشکلات را حل می‌کند
زمانی‌که برای حل مشکلات تعاون و همدلی نباشد، این عدم همکاری سبب ویران شدن جامعه و تشدید درگیری و اختلافات خواهد شد. مثلا زمانی‌که بین اعضای خانواده اختلافی پیش می‌آید، اگر هر کسی بگوید حق با من است، و با تکبر و لجبازی به هیچ وجه حاضر نشود کوتاه بیاید، این خانواده از هم می‌پاشد، در حالیکه افراد دوراندیش و دانا سعی می‌کنند با تواضع و همکاری به حل مشکل کمک کنند.
بنابراین از نتایج تعاون و همکاری خوب، ایجاد توانایی برای مهار درگیری و اختلاف است، وگرنه با تعاون بد قضیه کاملا برعکس خواهد شد (وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ) و مشکلات بزرگ و بزرگتر می‌شود. زمانی که انسان در درگیری با دیگران بر سر یک موضوع کوچک لجبازی کند، آن موضوع به یک بحران بدل می‌گردد و به حد خشونت و پرخاشگری می‌رسد. امام‌صادق(ع) می‌فرماید: «إذا لم تجتمع القرابة على ثلاثة أشياء تعرضوا لدخول الوهن عليهم وشماتة الأعداء بهم وهي: ترك الحسد فيما بينهم لئلا يتحزبوا فيتشتت أمرهم. والتواصل ليكون ذلك حاديا لهم على الالفة. والتعاون لتشملهم العزة؛ اگر اجتماعی براساس این سه امر تشکیل نشد سقوط و سرزنش برایش پیش می‌آید: اول آنکه نسبت بهم حسد نورزند تا چند دستگی بین آنان پیش نیاید، و باهم مهربان باشند و همکاری و کمک در مشکلات اجتماعی داشته باشند تا عزت و عظمت بر آنها سایه افکند ».[6] قرابت در اینجا تنها به معنای خویشاوندی نیست، بلکه به معنای نزدیکی بین افراد نیز می‌باشد. این افراد باید بر نزدیکی و تعاون با یکدیگر اتفاق کنند وگرنه دقیقا نتیجه معکوس خواهند گرفت.
ادامه دارد...
گفتگوی پخش شده از شبکه مرجعیت به مناسبت زیارت اربعین1445
مترجم: حکیمه سادات راغب‌زاده
نظر شما