انسان از گهواره تا گور، نیازمند انس و الفت است. برخی تنها برای رفع حوائج روزمره خود همچون خوراک و پوشاک، به مراوده با سایرین می پردازند. چنین افرادی ناقص اند، زیرا از جامعه فراوان می ستایند و اندک می دهند؛ اما اسلام طالب کسانی است که بیش از آنچه از جامعه می ستانند، بدان می دهند. چنین کسانی روی به کمال دارند، از این رو در روایات بر ایجاد ارتباط و الفت با برادران دینی تأکید فراوان شده است. اسلام از قطع پیوند نهی نموده و تشویق به زدودن کینه از دل ها، نیکی، رحم و دلجویی از خویشان می کند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «به حاضران و غایبان امت خود و به کسانی که تا روز رستاخیز در صلب مردان و رحم زنان هستند، سفارش می کنم به صله رحم بپردازند، اگرچه دوری آنها مسافت یک ساله باشد، که این از دینداری است». ایشان همچنین فرمودند:« برترین فضایل آن است که با کسی که از تو بریده بپیوندی، به آنکه تو را محروم ساخته ببخشی و از انکه به تو ستم ورزیده درگذری».
سودی که فرد پایبند به صله رحم و بخشنده و درگذرنده به دست می آورد، بسیار بیشتر از سودی است که شخصی که رشته پیوند می گسلد، دریغ می ورزد و ستم می کند، بدست می آورد؛ زیرا فرد اول هم در دل ها محبوبیت می یابد، هم نامش بر زبان ها می افتد و هم دلی آسوده، خاطری راحت و وجدانی مطمئن دارد.
مادر و پدر
اسلام بخش وسیعی از نیکوکاری، بزرگداشت و فرمانبرداری را سزاوار پدر و مادر می داند. حتی اگر آنان مشرک باشند و بکوشند که فرزند را به شرک وادارند، باز اسلام مانع عطوفت به آن دو نمی شود و به نیکی سفارش می کند. خداوند متعال در سوره لقمان می فرمایند:« اگر تو را وادارند تا درباره چیزی که تو را بدان دانشی نیست به من شرک ورزی، از آنان فرمان مبر، ولی در دنیا به خوبی با آنان معاشرت کن»؛ و در سوره اسرا اضافه می کند:« از سر مهربانی، بال فروتنی بر آنان گستر و بگو: پروردگارا آن دو را رحمت کن چنانکه مرا در خُردی پروردند».
احادیث بسیاری در دست است که به نیکی نسبت به پدر و مادر و پرهیز از سرکشی نسبت به آن دو سفارش می کند. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: «هر که در حالی شب را به صبح رساند که پدر و مادرش از او خشنودند، دو در از درهای بهشت به روی او باز می گردد». همچنین در روایات آمده است: «مردی خدمت پیامبر رسید و عرض کرد: جوانی فعال هستم و جهاد را دوست دارم، ولی مادری دارم که جهاد را خوش ندارد. حضرت فرمودند: بازگرد و همراه مادرت باش، سوگند به او که مرا به حق برانگیخت انس یک شب تو با مادرت بهتر از یکسال جهاد در راه خداست».
اسلامی که به آخرت همچون دنیا اعتقاد دارد، نیکوکاری به پدر و مادر را پس از مرگ آن دو، همچون زمان حیاتشان سفارش می کند. امام صادق علیه السلام فرمودند: «چه چیز مانع از آن می شود که فردی از شما به پدر و مادر خود، زنده یا مرده، نیکی کند، برای آنها نماز گذارد، صدقه دهد، حج به جا آورد و روزه گیرد؟ در این هنگام کسی که در حق آن دو چنین می کند، همان پاداش را می برد و خدا به سبب نیکوکاری او خیر بسیار بدو بخشد».
این دنیا سرای مکافات است و هرکه خوبی یا بدی کند مثل آن را خواهد دید. هرکه به پدر و مارد خود نیکی کند، فرزندانش بدو نیکی کنند و هرکه مورد عاقّ پدر و مادر قرار گیرد، همان را از فرزندان خود دریافت خواهد کرد. برخی گمان می کنند عاق شدن به لفظ خاصی نیازمند است، چنانکه پدر بگوید من تو را عاق می کنم، ولی این گمانی خطاست و عاق شدن به هرچیزی اطلاق می شود که پدر و مادر را بیازارد، اگرچه با سعه صدر آن را تحمل کنند.
حق همسایه
اسلام برای همسایه بیشترین حق را قائل است. امیر مؤمنان علی علیه السلام فرمودند:« پیامبر اکرم به مهاجران و انصار و هرکه بدیشان می پیوست، می گفت: همسایه همچون جان آدمی است، نباید زیان و ستمی در حق او روا داشت و حرمت همسایه بر همسایه همچون حرمت مادر است».
اجتناب از آزار نسبت به همسایه چنان معنای گسترده ای دارد که اگر فرد با افزودن به طبقات خانه اش، موجب کاهش جریان هوا یا نور خانه همسایه گردد، باید از چنین کاری بپرهیزد.
اسلام خواهان استواری پیوند افراد و ملت هاست. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم می فرمایند: «همسایگان سه گونه اند: برخی از آنها سه حق دارند: حق همسایگی، حق اسلام و حق خویشاوندی؛ برخی نیز دو حق دارند: حق اسلام و حق همسایگی و برخی تنها یک حق دارند: کافری که تنها حق همسایگی دارد».
در روایات بسیاری آزار و بی توجهی به همسایه، فرد را در شمار افراد بی ایمان قرار می دهد. به پیامبر اکرم عرض شد: «خانمی روز را روزه می گیرد و شب را به عبادت می نشیند و صدقه می پردازد، ولی همسایه اش را با زبان می آزارد .پیامبر فرمودند: خیری در او نهفته نیست و از اهل دوزخ است».
آری اسلام پیکره ای است تجزیه ناپذیر؛ نماز و روزه آن، با صدقه ، امانت داری زکات و اخلاق خوش در ارتباط است و هیچیک جای دیگری را نمی گیرد. حسن همجواری در اسلام تنها پرهیز از آزار نسبت به همسایه نیست، بلکه آدمی را امر می کند به نیکی و یاری رساندن به همسایگان خود.
برگرفته از کتاب ارزش ها در نگاه اسلام، نوشته مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید محمد حسینی شیرازی
نظر شما