تا چند سال پیش، عراق بازار کوچکی برای شرکتهای Visa و Mastercard بود؛ در آغاز سال ۲۰۲۳، تراکنشهای فرامرزی با کارتهای این دو شرکت به کمتر از ۵۰ میلیون دلار در ماه می رسید. اما ناگهان این رقم در آوریل همان سال به حدود ۱.۵ میلیارد دلار رسید؛ افزایشی حیرتانگیز معادل ۲۹۰۰٪.
چه اتفاقی افتاد؟
طبق اظهارات مقامهای آمریکایی و عراقی و اسناد بررسیشده توسط والاستریت ژورنال، گروههای شبهنظامی عراقی راهی پیدا کردند تا از شبکههای پرداخت Visa و Mastercard، برای خود و متحدانشان در ایران، دلار استخراج کنند.
این اتفاق پس از آن رخ داد که خزانهداری آمریکا و بانک فدرال رزرو نیویورک در اواخر ۲۰۲۲، یک روزنه بزرگ را بستند: انتقالات بینالمللی بانکی توسط بانکهای عراقی که فاقد استانداردهای ضدپولشویی بودند. این ضعف سیستمی که در دوران اشغال عراق توسط آمریکا ایجاد شده بود، به ایران و گروههای نیابتیاش اجازه داده بود بیش از یک دهه به میلیاردها دلار دست یابند.
وقتی آمریکا این مسیر را بست، شبهنظامیان خیلی زود به سراغ کارتهای بانکی رفتند.
گسترش صدور کارت در عراق
شرکتهای آمریکایی Visa و Mastercard خود نیز به رشد این بازار کمک کردند. آنها با بانکهای عراقی قرارداد بستند تا کارتهای بانکی با برند آنها را صادر کنند و برای افزایش تراکنشها، مشوقهای مالی در نظر گرفتند. در بسیاری موارد، این صادرکنندگان کارت در عراق -کشوری که فساد مالی ریشهدار است- یا با شبهنظامیان مرتبط بودند یا کنترلهای ضدفساد کافی نداشتند.
پس از آنکه خزانهداری آمریکا شبهنظامیان را در این قضیه دخیل دانست، ماهها طول کشید تا شرکتهای کارت اعتباری، تراکنشها را محدود کنند. با وجود کاهش، تراکنشها تا اوایل امسال هم بین ۴۰۰ میلیون تا ۱.۱ میلیارد دلار در ماه باقی ماند. در واکنش، بانک مرکزی عراق سقف ماهانه ۳۰۰ میلیون دلار برای تراکنشهای کارتها تعیین کرد.
سود از اختلاف نرخ ارز
در عراق دو نرخ برای دلار وجود دارد: نرخ رسمی (۱۳۲۰ دینار برای هر دلار) و نرخ غیررسمی که بالاتر است. افراد میتوانستند کارتهای پیشپرداخت دلاری را در عراق بخرند، در کشورهایی مانند امارات آن را نقد کنند، و سپس دلار نقدی را به عراق بازگردانده و با نرخ غیررسمی (که در مقاطعی تا ۱۶۰۰ دینار بود) تبدیل کنند. این چرخه سودهایی تا ۲۱٪ در پی داشت.
در نتیجه، یک تجارت پررونق برای شبهنظامیانی که با حمایت ایران در دو دهه گذشته پدید آمدهاند شکل گرفت. Mastercard و Visa هم بیبهره نماندند و از هر تراکنش بینالمللی ۱٪ تا ۱.۴٪ یا حتی بیشتر در بازارهای پرریسک سود میبردند.
در سال ۲۰۲۳، تخمین زده شد که کاربران عراقی حدود ۴۵۰ میلیون دلار سود کردند، و Visa و Mastercard نیز حدود ۱۲۰ میلیون دلار درآمد داشتند. در سال ۲۰۲۴، با افزایش ۶۰ درصدی تراکنشها، درآمدها بیشتر هم شد.
شبه نظامیان عراقی مقادیر زیادی کارت Visa و Mastercard را بارگیری کرده و به کشورهایی چون امارات، ترکیه و اردن منتقل کردند. آنجا، پول را از دستگاههای خودپرداز خارج میکردند. شاهدان گفتهاند که عراقیها شبانهروز در صف خودپردازهای دبی میایستادند و کارت پشت کارت می کشیدند.
پول نقد از طریق سیستم حواله یا انتقال بانکی غیررسمی به عراق بازمیگشت و در بازار آزاد به دینار تبدیل میشد.
حتی بعد از محدودیتها، شبهنظامیان راههای دیگری یافتند:
آنها با فروشگاههای خارجی توافق میکردند تا تراکنشهای ساختگی انجام دهند. مثلاً یک فروشگاه لوکس در دبی ۵ هزار دلار بابت خرید ثبت میکرد بدون اینکه کالایی تحویل دهد، سپس در ازای ۵٪ کارمزد، همان مبلغ را نقد تحویل مشتری میداد.
دستگاههای POS در دست شبهنظامیان
در نهایت، شبهنظامیان خودشان دستگاههای کارتخوان (POS) تهیه کردند. آنها این تراکنشهای ساختگی را در مراکز موسوم به "مزارع POS" انجام میدادند.
در حالیکه به گفته مقامهای آمریکایی، ردیابی تراکنشهای کارت اعتباری دشوارتر از انتقالات بانکی سنتی است، ضعف نظارت مالی در عراق این کشور را بهویژه در برابر چنین سوءاستفادههایی آسیبپذیرتر کرده است.
نقش Qi Card و گسترش فساد سازمانیافته
یکی از گستردهترین کارتهای بانکی در عراق "Qi Card" است که توسط شرکت International Smart Card با همکاری بانک دولتی صادر میشود. این کارت برای پرداخت حقوق بازنشستگان و کارمندان دولت از جمله اعضای نیروهای بسیج مردمی(حشد شعبی) استفاده میگردد.
در این طرح، فرماندهان شبهنظامی کارتهای اعضای پاییندست را جمعآوری میکردند و حتی نامهای جعلی برای دریافت حقوق بیشتر ثبت میکردند. بیش از ۲۰۰ هزار عضو شبهنظامی از طریق Qi Card حقوق میگرفتند و از همین طریق در طرحهای غیرقانونی شرکت داشتند. حالا شرکت International Smart Card اعلام کرد دیگر به حشد شعبی خدمات نمیدهد.
واکنش Visa و Mastercard
در آگوست ۲۰۲۳، تیم بازرسی Mastercard طی بررسی از شرکت Yana در اربیل، متوجه شد که غربالگری کافی برای اطمینان از عدم ارتباط با افراد تحریمشده صورت نمیگیرد. همچنین سیستمهای ضدپولشویی و گزارش دهی مشکوک ناکارآمد بودند. Yana از صدور کارت جدید ممنوع شد تا مشکلات برطرف شود.
در مارس ۲۰۲۴، Mastercard بیش از ۱۰۰ هزار کارت عراقی را مسدود کرد و ۴ هزار پذیرنده در امارات را از شبکه خارج نمود. Visa نیز هشدارهایی برای ۷۰ هزار کارت ارسال کرد و حدود ۵ هزار پذیرنده را موقتاً مسدود ساخت.
اقدامات جدید برای کنترل
بانک مرکزی عراق اکنون سقف ۵ هزار دلاری ماهانه برای هر کارت تعیین کرده و استفاده از کارتهای خارجی را محدود کرده است. شرکت آمریکایی K2 برای پایش تراکنشها، بهکار گرفته شده و صدور کارت باید از طریق بانکی، با حساب کارگزاری در آمریکا انجام گیرد.
نظر شما