برای مقابله با میکروپلاستیک ها چه کنیم؟

امروزه بازیافت پلاستیک رشد قابل توجه ای در سراسر جهان دارد، اما همچنان مقادیر قابل توجهی از آن در قالب ضایعات و زباله دور ریخته می شود. این در حالی است که با توجه به قدرت باد، گرانش زمین و حرکت آب، بسیاری از پلاستیک های تولید شده در جهان، در نهایت منزلگاهی جز اقیانوس ها ندارند!

با این وجود، بطری ها و وسایل پلاستیکی که در امتداد خطوط ساحلی جمع شده و یا سرگردان در آب دریاها و اقیانوس ها شناورند، تنها بخش کوچکی از داستان پلاستیک دریایی را شامل می شوند.

در هر ثانیه، ۱۰۰ تن زباله، از مجموع ۴ میلیارد تن زباله تولید شده در سال، به دریاها و اقیانوس‌ها ریخته می‌شوند. تخمین زده می‌شود که حدود ۲۵۰ میلیون تن پلاستیک تا سال ۲۰۲۵ وارد اقیانوسها شود.

محققان هشدار می‌دهند اگر جهان جایگزینی برای پلاستیک‌ها و میکروپلاستیک‌ها نیابد، به زودی شاهد ظهور یک قاره دیگر با نام زباله‌های پلاستیکی خواهیم بود.

طی یک برنامه تحقیقاتی به نام مدیترانه در معرض خطر وجود 250 میلیون میکروپلاستیک در دریای مدیترانه مشخص شد. بررسی‌ها حاکی از آن است که میکروپلاستیک‌های به جامانده از کیسه‌های خرید و سلفون بیشترین نوع زباله‌های موجود در آب‌های سواحل مدیترانه هستند.

پلی‌اتیلن بیش از نیمی از پلاستیک‌های موجود در سواحل مدیترانه‌ی اسپانیا را شامل می‌شود. این نوع از پلاستیک رایج‌ترین ترکیب در تولید کیسه‌های پلاستیکی و سلفون است. همچنین پلی پروپیلن دومین ماده پلاستیکی متداولی است که در این منطقه پیدا شده و پلی‌استر که در تولید لباس و پارچه کاربرد دارد در جایگاه بعدی قرار دارد.

در عین حال میکروپلاستیک‌ها تنها منابع آبی جهان را مورد تهدید قرار نمی‌دهند و تمامی حوزه‌های زیست‌محیطی از جمله خاک و هوا را نیز آلوده می‌سازند.

دانشمندن متوجه شده اند که یک ناحیه دورافتاده در رشته کوه های پیرنه که قبلا محیطی کاملا طبیعی و بکر تلقی می شد، پوشیده از میکروپلاستیک های حمل شده در هواست.

تخمین زده می شود که هر روز به طور متوسط ۳۶۵ ذره ریز پلاستیکی یا فیبر پلاستیکی بر هر متر مربع از این ناحیه می نشیند. نزدیک ترین شهر بزرگ در اطراف آن تولوز است که حدود ۱۲۰ کیلومتر فاصله دارد.

استیو الن، محقق در دانشگاه استراتکلاید، گفت که پژوهش ها به انتقال میکروپلاستیک ها توسط باد اشاره دارد. این احتمال پدید می آید که نه فقط در شهرها مشغول استنشاق این ذرات هستیم، بلکه در فواصل کاملا دور از مبدا هم همینطور.

مطابق مطالعه موسسه فراونهوفر در مونیخ، یکی دیگر از راههای انتقال میکروپلاستیک‌ها به محیط زیست، آب باران است. بعنوان مثال با آب باران خرده‌های لاستیک نه تنها به سیستم فاضلاب ریخته می‌شوند بلکه تقریبا در همه جا جاری می‌شوند. اگرچه وسایل تصفیه فاضلاب در آلمان می‌توانند تا ۹۵ درصد از میکروپلاستیک‌ها را جذب کنند اما پس از استفاده از لجن فاضلاب در کشاورزی این مواد می‌توانند دوباره به محیط زیست بازگردند. منابع اصلی دیگر عبارتند از دفع زباله، سایش سطحی جاده‌ها و یا موادی که از ساختمان سازی منتشر می‌شوند.

میکروپلاستیک ها که کاملا از نظر پنهان می مانند، همچنین در بدن آبزیان و نمک دریایی پیدا شده است. این ذرات در آب لوله کشی و در بعضی از دورافتاده ترین نقاط زمین از جمله در قطب جنوب هم کشف شده است. جدیدترین مطالعه سازمان مدافع محیط‌زیست «گرین ‌پیس» یا «صلح سبز» آمار هشدار دهنده ‌ای را فاش کرده است که نشان می‌ دهد بیش از ۹۰درصد از نمک‌ ها حاوی مقادیر قابل توجهی از میکروپلاستیک ‌ها به علت آلودگی اقیانوسی هستند. این مطالعه نشان می ‌دهد که هر انسان در طول سال از طریق مصرف نمک خوراکی تقریباً دو هزار میکروپلاستیک را نیز می ‌بلعد.

وجود این ذرات همچنین در سفره‌های آب موجود در سنگ های آهکی تایید شده است. سفره‌های زیرزمینی منبع تامین 25 درصد از آب شرب ساکنین زمین است. پلاستیک در طبیعت به شکل ذرات میکروسکوپی تجزیه می شود که عملکردی شبیه به اسفنج دارند و مواد آلاینده و میکروب ها را جذب می کنند. آب های زیرزمینی از بین شکاف ها و حفره های موجود در سنگ آهک جاری می شوند و گاهی لجن و ضایعات موجود در جاده ها، محل های دفن زباله و زمین های کشاورزی را به درون سفره های زیرزمینی می برند. 

محققان 17 نمونه از آب های زیرزمینی موجود در چاه ها و چشمه ها را گردآوری کردند که 11 نمونه متعلق به یک سفره زیرزمینی واقع در منطقه مسکونی سن لوییس و 6 نمونه از مناطق روستایی جنوب غربی ایلینویز آمریکا گرفته شد. 

در بررسی ها مشخص شد 16 نمونه از آب ها، حاوی میکروپلاستیک هستند و حداکثر غلظت میکروپلاستیک در نمونه ها به 15.2 ذره در لیتر می رسد. به گفته محققان، میزان آلودگی نمونه آب های زیرزمینی با میزان آلودگی آب رودخانه ها و جریان های آب سطحی در شیکاگو برابری می کند. 

آزمایش ها به روی بطری های آب شرکت های بزرگ نیز نشان می دهد که تقریبا همه آنها حاوی ذرات ریز پلاستیکی هستند.

سازمان خبرنگاری اورب میدیا در بررسی خود دریافت که به طور متوسط در هر لیتر آب ده ذره پلاستیکی وجود دارد که قطر هر کدام پهن تر از یک موی انسان (بیش از ۱۰۰ میکرون) است. به این ترتیب مصرف آب در بطری‌های پلاستیکی به جای مصرف آب شرب می‌تواند سالانه تا ۹۰ هزار میکروپلاستیک وارد بدن فرد کند

شری میسون، استاد شیمی که این تحلیل ها را انجام داده، می گوید: این آزمایش نشان می دهد که پلاستیک به چنان ماده فراگیری در جامعه ما بدل شده که به همه این محصولاتی که مصرف می کنیم راه یافته است

برای بازدهی بهتر محصولاتی مانند ژل دوش، کرم دست یا خمیردندان برخی شرکت‌​های تولیدکننده از ذرات ریز پلاستیکی استفاده می​‌کنند. برای نمونه می‌​توان به محصولات لایه‌​برداری یا پیلینگ اشاره کرد

لوازم آرایشی، مواد شوینده لباس و پاک‌کننده‌های خانگی نیز حاوی میکروپلاستیک است. میکروپلاستیک​ این محصولات پس از ورود به فاضلاب، به دلیل ریز بودنشان، به راحتی از فیلتر فاضلاب عبور می​‌کنند و به رودخانه‌​ها، دریاچه‌​ها و دریاها می​‌ریزند.

بندرت می‌توان یک لباس پیدا کرد که پنج درصد الیاف آن را الاستین تشکیل نداده باشد. حتی آنهایی که به برچسب ۱۰۰ درصد پنبه مجهز هستند، بیشترشان الیاف و لیبل‌های پلاستیکی دارند و نهایتا نیز با مواد مصنوعی بسته‌بندی می‌شوند. ذرات میکروپلاستیکی این لباس‌ها با هر شست‌وشو از لباس‌ها جدا شده و به فاضلاب می‌ریزند

اسفنج‌​های ظرفشویی، دستمال​‌های میکروفایبر و یا اسفنجی از دیگر محصولاتی هستند که از الیاف پلاستیکی درست شده‌​اند و هنگام شست و شو یا نظافت، ذرات ریز پلاستیکی این دستمال​‌ها از آن​ها جدا شده و وارد راه‌آب ​ظرفشویی می‌​شوند. همچنین در بسیاری از شوینده​‌ها​ و نرم​‌کننده​‌های لباس می​‌توان این ذرات ریز پلاستیکی را یافت.

چرخ خودروها تنها از لاستیک ساخته نمی‌شود، بلکه در آن از الیاف مصنوعی نیز استفاده می‌شود. این الیاف مصنوعی در اثر سایش چرخ بر زمین، در هوا منتشر می‌شوند و سپس به گیاهان، آب و بدن انسان راه می‌یابند. براساس تحقیقی که اخیرا موسسه فراونهوفر انجام داده است، تنها در آلمان حدود ۳۳۰ هزار تن در سال میکروپلاستیک به طبیعت رها شده که بزرگترین عامل ایجاد کننده آن لاستیک خودرو عنوان شده است. براساس این تحقیق سایش کفش هم نقش مهمی در آلودگی ایفا می‌کند به طوریکه در آلمان هر نفر در سال حدود صد گرم میکروپلاستیک از کفش خود منتشر می‌کند

آدامس، جداره‌ی درونی بسیاری از قوطی‌های کنسرو مواد غذایی و واشری که برای درپوش شیشه‌های بسته بندی مواد غذایی استفاده می شود از جمله دیگر محصولات حاوی میکروپلاستیک است.

در حال حاضر شواهدی دایر بر اینکه میکروپلاستیک زیانبار باشد وجود ندارد، اما رزماری اچ. وارینگ پژوهشگر سم‌شناسی در دانشگاه بیرمنگام در تحقیق اخیرش نشان داده است که نانوپلاستیک‌ها که به مراتب کوچکتر از میکروپلاستیک‌ها هستند، از آنها سمی‌ترند و راحت‌تر هم جذب شده و ممکن است در مغز، کبد و بقیه بافت‌های جانوران آبزی انباشته شوند.

رزماری وارینگ به تغییرات رفتاری ماهی‌ها و میگوها بعنوان سندی بر صحت این فرضیه اشاره می‌کند. آنها کندتر از معمول غذا می‌خورند و علاقه‌ای به جستجو در محیط اطراف نشان نمی‌دهند. او می‌گوید: حتی اگر ورود این نانوپلاستیک ها به غذای روزانه انسان بعید به نظر برسد، اما تحقیقات تاثیر سمی آنها بر سیستم عصبی مرکزی و سیستم تولید مثل را ثابت کرده‌ است.

در این میان کشورهایی همچون سوئد، نیوزیلند و بریتانیا و برخی دیگر، محصولات آرایشی آمیخته به میکروپلاستیک را ممنوع کرده‌​اند. این نوع از ریزپلاستیک‌ها همان دانه‌های رنگارنگِ اغلب آبی‌رنگی است که در ژل‌های مو، دئودورانت‌ها، شامپوها، صابون‌های مایع و خمیردندان‌‌ها می‌بینیم.

نخست وزیر کانادا نیز با انتشار بیانیه‌ای از ممنوعیت کامل استفاده از اقلام پلاستیکی یک‌بار مصرف در این کشور از سال ۲۰۲۱ خبر داد. طبق اعلام جاستین ترودو، تولید اجناس یک‌بار مصرف شامل نی و کیسه‌های پلاستیکی، کارد و چنگال و قاشق و همچنین چوب‌های غذاخوری تا چند سال آینده به طور کامل ممنوع خواهد شد

پرهیز از خرید آب در بطری و جایگزین کردن قمقمه، عدم استفاده از کیسه پلاستیکی برای خرید و جایگزین کردن کیسه های خرید پارچه ای، عدم استفاده از قاشق و چنگالهای یکبار مصرف و همراه داشتن قاشق و چنگال غیر پلاستیکی در خارج از خانه برای صرف غذا، خرید محصولاتی همچون میوه، سبزی و حبوبات بدون بسته بندی، فروش محصولاتی مثل ماست، شیر، روغن یا سرکه در ظرف های شیشه ای گرویی، جایگزین کردن اسباب بازی های چوبی به جای اسباب بازی های پلاستیکی و صابون جامد به جای صابون مایع، جایگزین کردن کاغذ کاهی و ظروف شیشه ای و فلزی به جای کاغذ آلومینیومی و ظروف پلاستیکی برای نگهداری مواد غذایی، از ساده ترین راهکارهای کاهش میکروپلاستیک ها در طبیعت است.

هم اکنون در کشورهای مختلف دنیا مغازه هایی وجود دارند که مشتریان ظروف خود را برای پر کردن محصولاتی مانند شامپو، ماکارونی یا برگ چای به آن میبرند، کسی که تصمیم دارد بی‌رویه پلاستیک مصرف نکند، می​‌باید در فروشگاه‌ها سراغ بسته​‌های بزرگ برود. این نوع خرید البته تنها شامل کورن‌فلکس یا پاستا نمی‌شود، بلکه مواد بهداشتی و آرایشی را نیز دربرمی​‌گیرد. چنان که خرید ژل دوش یا صابون در بطری‌​های بزرگ با قابلیت پرشدن دوباره، در قیاس با خرید خُرد آنها، به وضوح از تولید زباله پلاستیکی می‌کاهد