چشم تمام خاورمیانه به اجلاس بغداد است. در این اجلاس، اغلب بازیگران مهم منطقه حاضر هستند و قرار است در مورد موضوعات حساسی بایکدیگر بحث و گفتگو کنند. اجلاس در ابتدا قرار بود با حضور همسایگان عراق (ایران، ترکیه، اردن، عربستان و کویت) برگزار شود؛ اما بعد دایره مدعوین گسترده تر شد و قطر، امارات، مصر، آمریکا، روسیه، چین، انگلیس و فرانسه را نیز در بر گرفت. فرانسه نقش مهمی در تشویق عراق به میزبانی چنین اجلاسی داشت و البته این کار با چراغ سبز آمریکا همراه شد.
نخست وزیر عراق مصطفی کاظمی همیشه می خواست کشورش نقش مهمی در مذاکرات چند جانبه حول موضوعات منطقه ای داشته باشد. بی شک این اجلاس دستاورد بزرگی برای عراق است؛ ضمن اینکه فرصت مناسبی را در اختیار تمام کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا قرار می دهد تا حول یک میز جمع شده و در مورد نقاط اختلاف خود گفتگو کنند و برای حل بحران های سوریه، لبنان و یمن به راه حل هایی برسند.
گرچه سوریه از همسایگان عراق است، اما دولت فرانسه اجازه شرکت بشار اسد را در این اجلاس نداد و این درحالی بود که گروههای عراقی نزدیک به ایران از جمله نیروهای حشد شعبی، بر دعوت از رئیس جمهوری سوریه اصرار داشتند. دولت عراق دید که دعوت از بشار اسد احتمال برگزاری موفقیت آمیز اجلاس را تضعیف می کند؛ لذا از موضع فرانسه حمایت کرد. اتخاذ این موضع، باعث بروز تنش هایی بین دولت کاظمی و فالح الفیاض رئیس نیروهای بسیج مردمی شد.
فرانسه و دیگر کشورهای مدعو همچون ترکیه و قطر، برای اسد مشروعیت قائل نیستند. علیرغم مذاکرات محرمانه ای که بین سوریه و عربستان جریان دارد و رابطه دیپلماتیک امارات و دمشق، سوریه همچنان خارج از اتحادیه عرب است و بعید است که قدرت های منطقه ای و بین المللی با دعوت از بشار اسد، به طور ناگهانی به وی مشروعیت ببخشند و روابط خود را علنی کنند.
اما علیرغم غیبت اسد، موضوع سوریه در دستور کار اجلاس بغداد قرار دارد. در واقع بحران سوریه از بحث برانگیزترین مسائل منطقه است و با گذشت ده سال از شروع اعتراضات علیه حکومت، اوضاع آن کشور همچنان در بن بست قرار دارد و امید هم نمی رود که این اجلاس کمکی به بازشدن گره سوریه کند.
از دیگر نکات مهم این اجلاس، احتمال ملاقات مقامات ایران و عربستان است. با توجه به عمیق بودن اختلافات دو کشور، این نشست می تواند فرصتی برای طرفین باشد تا در کشوری بی طرف با هم دیدار کرده و درباره اختلافات خود در موضوعات منطقه ای از جمله جنگ یمن، گفتگو و تبادل نظر کنند. دو طرف از ماه آوریل سه دوره گفتگوهای محرمانه داشتند. درحقیقت انتخاب جو بایدن به ریاست جمهوری آمریکا، عربستان را وادار کرد تا با گام برداشتن در مسیر دیپلماسی، تنش های منطقه ای را کاهش دهد.
مذاکرات بین ایران و عربستان، بدلیل انتخابات ریاست جمهوری ایران مدتی متوقف شد. ناظران معتقدند که منظم بودن این جلسات نشانه ای بر جدی بودن آن است و امید می رود که در پرونده هایی که دو طرف در آن نقش مهمی دارند –از جمله یمن و لبنان- راه حل هایی بدست آید. ضمن اینکه کاهش تنش بین این دو رقیب، بر اختلافات سیاسی و بی ثباتی در عراق نیز تأثیر مطلوبی خواهد گذاشت.
اجلاس بغداد همچنین فرصتی برای ملاقات نمایندگان ایران و آمریکا خارج از مذاکرات وین فراهم می کند و از این حیث که نخستین نشست از زمان روی کار آمدن رئیس جمهور جدید ایران است، اهمیت دارد. چنین گفتگوهایی می تواند راهی برای احیای توافق هسته ای و لغو تحریم های آمریکا باز کند.
از دیگر رویدادهای مهم اجلاس، احتمال ملاقات بین نمایندگان مصر و ترکیه است. روابط دو کشور در پی امتناع ترکیه از به رسمیت شناختن کودتای ارتش علیه محمد مرسی در سال 2013 به هم خورد؛ اما از سال گذشته دو کشور راه صلح و سازش را در پیش گرفته اند.
اهمیت دیگر این نشست، گردهم آمدن رهبران قطر، عربستان و امارات برای نخستین بار پس از لغو تحریم دوحه از ابتدای سال جاری است.
مقامات عراقی همچنین امیدوارند که همراه با هیأت ترکیه و ایران دیدار داشته و در مورد موضوع آب با یکدیگر بحث و گفتگو کنند. به گفته بغداد سدهایی که ترکیه و ایران ساخته اند، امنیت آب بین النهرین را تهدید می کند.
دولت عراق به سرپرستی مصطفی کاظمی می خواهد با اتخاذ سیاست بی طرفی در تنش های منطقه ای، نقش و اهمیت بغداد را به عنوان میانجی در منطقه پررنگ کند و ثبات را به منطقه بازگرداند، به این امید که ثبات داخلی خود را تضمین نماید. از دید عراق وفاداری احزاب و جناح های عراقی به حامیان منطقه ای خود، منجر به تأثیرپذیری عراق از تنش های منطقه ای شده است.
نخست وزیری کاظمی دو ماه دیگر به پایان می رسد و با انتخابات پارلمانی زودهنگام، دولتی جدید در عراق تشکیل می شود. کاظمی معتقد است که فارغ از نتیجه انتخابات، انتصاب مجدد وی به عنوان نخست وزیر بدون تأیید قدرت های منطقه ای امکان پذیر نیست؛ بنابراین سعی می کند خود را پلی میان طرف های متخاصم در خاورمیانه معرفی نماید.
کاظمی همچنین بدنبال جذب سرمایه گذاری قطر و امارات به ویژه در مناطقی است که بیشترین آسیب را از جنگ با داعش دیده اند. این سرمایه گذاری ها می تواند به معنای بهبود وضعیت اقتصادی کشور باشد و معترضان عراقی را ساکت کند.
کوتاه سخن اینکه: اجلاس بغداد یک ضرورت منطقه ای است و به قدرت های منطقه این فرصت را می دهد تا دور یک میز نشسته و در مورد موضوعات مورد اختلاف گفتگو کنند. البته هیچکس نباید انتظار پیشرفت چشمگیری از این نشست داشته باشد؛ با این حال به نظر می رسد که در شرایط فعلی، بغداد هم به دلیل موقعیت جغرافیایی و هم به این دلیل که به مهمترین میدان نبرد بین بازیگران منطقه بدل شده است، بهترین مکان برای آغاز روند دیپلماسی و مذاکره در منطقه می باشد.
مترجم: فاطمه رادمهر
نظر شما