هزینه ها و منافع روسیه در بحران خاورمیانه؛ مسکو در آتش سوریه خودنمایی می‌کند

 یک سال پیش روسیه برای نخستین بار عملیات نظامی خود را در سوریه آغاز کرد که نخستین کمپین نیروهای نظامی این کشور در خاورمیانه بود. روسیه به عنوان یکی از مهمترین بازیگران خارجی بحران سوریه برای بیش از چهار سال خود را در درگیری های مستقیم در این بحران دور نگه داشته بود. اما سرانجام با درخواست دولت بشار اسد در سی ام سپتامبر 2015، مسکو تغییر رویه داد و برای حفظ موقعیت دولت اسد و تغییر موازنه قدرت به نفع خود در عرصه جهانی به طور رسمی وارد میدان جنگ شد. به طور طبیعی حضور روسیه در جنگ سوریه در کنار تحمیل هزینه ها به این کشور منافعی را نیز به همراه دارد و در مقیاس جهانی، منطقه ای و محلی نیز تبعاتی خواهد داشت.  

هزینه های حضور نظامی روسیه در سوریه

بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده، تا به امروز روسیه تایید کرده 20 تن را در جنگ سوریه از دست داده که تنها سه تن از آنان غیرنظامی بوده اند. روسیه همچنین سه چرخبال و یک بمب افکن نظامی را از دست داده است. بنا بر اعلام وزارت دفاع روسیه، عملیات نظامی روسیه تاکنون از همان بودجه دفاعی تصویب شده تامین مالی شده و هزینه اضافی را به دولت تحمیل نکرده است. ولادیمیر پوتین مارس 2016 بود که گفت کمپین نظامی روسیه در سوریه حدود 500 میلیون دلار هزینه دارد. اما منابع مستقل معتقدند هزینه یک سال حضور نظامی روسیه در سوریه چیزی حدود 892 میلیون دلار (معادل 58 میلیارد روبل) است. برآورد کارشناسان انگلیسی اما چیزی بین 2.3 تا 4 میلیون دلار در روز است.

هزینه های جانبی دیگری هم هست. مثلا هواپیماهای مسافربری روسی که 31 اکتبر 2015 در صحرا سینای مصر سقوط کرد و تمام 224 سرنشین و خدمه آن کشته شدند. داعش مسئولیت این حمله را برعهده گرفت. به عقیده بسیاری این سقوط نتیجه حضور نظامی روسیه در سوریه بود. از طرف دیگر، برخی ناظران معتقدند که حملات هوایی روسیه در سوریه احتمال حملات تروریستی در داخل مرزهای روسیه را افزایش داده است.

در نگاه اول سوریه فاصله زیادی از مرزهای روسیه دارد اما برای تروریست ها رفتن به این کشور از طریق ترکیه و منطقه قفقاز کار دشواری نیست. از طرف دیگر، دخالت روسیه در بحران سوریه شمار بیشتری از شهروندان روسی را ترغیب کرده که با پیوستن به گروه های تروریستی علیه دولت اسد وارد جنگ شوند. گفته شده از زمانی که روسیه عملیات نظامی خود را در سوریه آغاز کرده، سرویس امنیت فدرال روسیه و وزارت امور داخلی این کشور فعالیت های ضدتروریستی خود را در داخل کشور تشدید کرده اند. بنا بر اعلام سرویس امنیت فدرال و وزارت امور داخلی، بیش از پنج هزار شهروند روسی با سازمان های تروریستی فعال در سوریه ارتباط دارند و این مساله تهدید امنیتی جدی را در روسیه ایجاد کرده است. مقام های امنیتی روسیه همچنین اخیرا هشدار داده اند که گروه ها و سازمان های تروریستی به دنبال تشدید فعالیت خود در قفقاز شمالی هستند. 

هزینه های اعتباری روسیه در جامعه جهانی

حمایت روسیه از دولت بشار اسد، مسکو را در نگاه اکثریت سنی های خاورمیانه که مخالف اسد هستند به یکی از حامیان شیعیان در منطقه تبدیل کرده است. احتمالا همین تصویر ضدسنی روسیه در خاورمیانه باعث شده است که کاهش نفوذ آن در میان سنی های منطقه تسریع شود. بر اساس نظرسنجی موسسه زوگبای در منطقه بحران زده خاورمیانه، بیشتر مردم در کشورهای با اکثریت سنی معتقدند که حمایت روسیه از دولت بشار اسد عامل اصلی بحران سوریه است. حتی در مصر که روسیه تقریبا رابطه خوبی با آن دارد، 90 درصد از جمعیت آن معتقدند که مسکو مسئول جنگ داخلی سوریه است. در مقابل 68 درصد از ایرانی ها مخالف چنین چیزی هستند.

عدم کنترل دولت سوریه

برخلاف باور عمومی، روسیه و ایالات متحده نفوذ محدودی بر دولت سوریه دارند. مهم است به یاد داشته باشیم که اولویت های مسکو و دمشق در این جنگ متفاوت است. روسیه به دنبال حفظ دولت سوریه است و حفظ شخص اسد بر مسند قدرت اولویت اول آن نیست. بر این اساس روسیه می تواند با حفظ منافع خود بر سر بودن یا نبودن بشار اسد در آینده سوریه معامله کند. علاوه بر این مسکو نمی خواهد که همه چیز را فدای بشار اسد کند بنابراین حاضر نیست وارد جنگی تمام عیار شود. جنگی که ممکن است تبعات گسترده و ناخواسته ای داشته باشد یا کاملا از کنترل خارج شود. البته در این میان اتحاد ایران و سوریه را نباید نادیده گرفت. تهران تمایل دارد که بشار اسد به عنوان نماینده اقلیت شیعه در قدرت باقی بماند. به ویژه این که اگر اسد از قدرت کنار گذاشته شود هیچ تضمینی وجود ندارد که منافع تهران در آینده سوریه لحاظ شود. بنابراین با وجود حامی دیگری چون تهران، هیچ تضمینی برای روسیه وجود ندارد که اسد و ارتش آن کاملا از دستورالعمل های مسکو پیروی کنند. 

منافع روسیه

عملیات نظامی روسیه در سوریه موقعیت دولت اسد را تثبیت کرده و باعث شده است که ارتش سوریه که در طول بهار و تابستان 2015 به سختی شکست خورده بود، به سرعت دست بالا را بگیرد. زمانی که روسیه عملیات هوایی خود را در سوریه آغاز کرد نزدیک به 70 درصد از خاک سوریه تحت کنترل داعش بود. یکی از مهمترین اهداف روسیه حفظ ساختار دولت سوریه به ویژه دولت و ارتش بود که می توانستند روند مبارزه با داعش را حفظ کنند. جلوگیری از سقوط دولت اسد از آن جهت اهمیت داشت که مانع از سقوط سوریه به ورطه بی ثباتی و تکرار سناریوهای عراق، لیبی، افغانستان و یمن می شد، شرایطی که به معنی بی ثباتی بیشتر منطقه و تهدید جدی امنیت ملی روسیه است.

تقویت موقعیت جهانی

روسیه ثابت کرده که بازیگری ضروری در خاورمیانه است. مبارزه با داعش و نقش مهم روسیه در بحران سوریه موقعیت بین المللی مسکو را تقویت کرده، به افسانه انزوای جهانی روسیه پایان داده و باعث شده که کرملین در مذاکره بر سر مسائل دیگر با غرب، چون بحران اوکراین و رفع تحریم های پس از الحاق کریمه به خاک خود، دست بالا را داشته باشد.

همچنین بحران سوریه این فرصت را در اختیار روسیه قرار داده است که برای نخستین بار پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از نیروی نظامی خود خارج از مرزهایش استفاده کند. در واقع عملیات نظامی روسیه نشان دهنده توان نظامی این کشور است و به روسیه این فرصت را داده که تسلیحات نظامی خود در این عملیات را محک بزند. بنا بر برخی برآوردها، انتظار می رود که در پی نمایش موفقیت آمیز تسلیحات روسی در عملیات سوریه فروش تسلیحات نظامی این کشور شش تا هفت میلیارد دلار افزایش داشته باشد. الجزایر، اندونزی، ویتنام و پاکستان از جمله کشورهایی هستند که پیشتر تسلیحات آمریکایی و چینی می خریدند اما حالا برای خرید تسلیحات روسی اعلام آمادگی کرده اند.

نویسنده: الکسی خلبینکف

منبع: راشا کنسل/ تحریریه دیپلماسی ایرانی