ایران در میان رقابت قدرت های بزرگ در آفریقا

اواسط دسامبر 2022 جو بایدن رئیس جمهور آمریکا رهبران کشورهای آفریقایی را به نشستی در واشنگتن دعوت کرد. در این نشست کشورهای آفریقایی همکاری با آمریکا را در مورد راه حل مشکلات اقتصادی، مدنی و امنیتی این قاره، مورد بحث و بررسی قرار دادند

نشست سران و سفرهای اخیر مقامات بلندپایه دولت بایدن به آفریقا، نقطه اوج تلاش های کاخ سفید برای تقویت روابط بین ایالات متحده و آفریقا در زمینه های مختلف است

دولت بایدن بدنبال تقویت همکاری های دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی با این کشورهاست تا از نفوذ چین و روسیه در این قاره جلوگیری کند ولی یکی از مسائلی که دولت او نادیده می گیرد، نفوذ فزاینده ایران در آفریقا و نیاز به تدوین سیاستی است که آزادی عمل تهران را در این قاره محدود کند

از انقلاب اسلامی 1979 به این سو آفریقا به قاره ای جذاب برای جمهوری اسلامی تبدیل شده است. ایران آفریقا را به عنوان میدان نبردی می بیند که در آن بر سر کسب قدرت و نفوذ و قلمرو بیشتر با عربستان رقابت می کند؛ در عین حال ایران به منظور مقابله با نفوذ غرب به ویژه آمریکا در آفریقا، رو به سوی همکاری با گروههای ضد استعمار و استقلال طلب در این قاره آورده است

ایران همچنین از سازمان های فرهنگی و مذهبی خود همچون دانشگاهها و مؤسسات خیریه، برای افزایش نفوذ بر اقلیت شیعه در آفریقا، کسب حمایت سیاسی، جمع آوری کمک های مالی و عضوگیری برای گروههای شبه نظامی استفاده می کند

ایران از مداخله در امور داخلی بسیاری از کشورهای آفریقایی، برای حفظ منافع خود و حمایت از افرادی که در خدمت سیاست هایش هستند، تردیدی ندارد. نمونه بارز آن، دخالت این کشور در سال 2019 برای آزادی روحانی شیعه شیخ ابراهیم زکزاکی از بازداشت در نیجریه بود؛ ایران از تلویزیون هاوسا برای وارد آوردن فشار بر دولت آن کشور استفاده می کرد

اجلاس اقتصادی ایران و آفریقای غربی که 16 اسفند در تهران برگزار شد، نشانه دیگری از تلاش ایران برای تقویت روابط خود با کشورهای آفریقایی و تقویت نفوذ و جایگاه خود در غرب این قاره است. این نشست در راستای دیدگاه ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در رابطه با تقویت روابط ایران و کشورهای غرب آفریقا برگزار شد. در همین راستا رئیسی اوت 2021 به گینه بیسائو سفر کرد و در سخنانی متعهد به ادامه گسترش روابط ایران و قاره آفریقا شد. فعالیت های او از بسیاری جهات شبیه سیاست محمود احمدی نژاد رئیس جمهور پیشین ایران در آفریقا است؛ چنانکه او نیز بدنبال بهبود چشمگیر روابط ایران و آفریقا بود

جدای از منافع سنتی ایران در آفریقا، چند هدف جدید در رابطه ایران با آفریقا ظهور کرده است: نخستین مورد کارزاری است که تهران علیه متحدان آمریکا (سودان و مراکش) در آفریقا براه انداخته است زیرا که می بیند این دو کشور جرأت پیدا کرده و در تلاش برای عادی سازی رابطه با اسرائیل، مشارکت کرده اند. در واکنش به این اقدام، ایران روابط نظامی و دیپلماتیک خود را با الجزایر و کمک های نظامی اش را به جبهه پولیساریو در صحرای غربی افزایش داده است. با کمک های ایران توان این جبهه برای وارد کردن خسارت شدید به ارتش مراکش و به چالش کشیدن کنترل دولت بر سرزمین های مورد مناقشه بیشتر شده است. ایران همچنین فعالیت های خود را در موریتانی توسعه داده و این کشور را به منطقه نفوذ خود در صحرای غربی تبدیل کرده است؛ اقدامی که مراکش آن را مخل امنیت خود می بیند

در مورد سودان، ایران در تلاش بود تا نفوذ خود را در این کشور استراتژیک شاخ آفریقا توسعه دهد ولی با پیوستن سودان به توافق ابراهیم مانعی بر سر اهداف ایران ایجاد شد. اکنون تهران به امید دور کردن خارطوم از اسرائیل، تل آویو را به ایجاد بی ثباتی در سودان متهم می کند؛ همچنین فعالانه در تلاش است تا دکترین شیعی خود را در آن کشور گسترش دهد و نیروهایی را که موافق با امضای توافقنامه عادی سازی با اسرائیل بودند، تضعیف کند

تهران می خواهد با اقدامات خود به کشورها (از جمله سودان و مراکش) نشان دهد که پیوستن به توافقنامه ابراهیم بهایی دارد و می تواند آنها را مستقیم یا غیرمستقیم در معرض تهدید قرار دهد. ایران در حال انجام کارزاری سیاسی برای جلوگیری از تقویت روابط اسرائیل با سایر کشورهای آفریقایی و تقویت حضور دیپلماتیک خود در نهادهای مختلف این قاره همچون اتحادیه آفریقا است

علاوه بر این، ایران یک شبکه قاچاق غیرقانونی اسلحه در شاخ آفریقا ساخته است؛ این امر به تهران اجازه می دهد تا به کشورهای آفریقایی سلاح قاچاق کند. ایران قصد دارد فروش پهپادهای بدون سرنشین خود را به این کشورها افزایش دهد؛ نشانه این امر را می توان در دخالت ایران در جنگ داخلی اتیوپی و فروش پهپاد مهاجر6 به ارتش آن کشور دید

همچنین باید به توطئه هایی که پس از ترور سردار سلیمانی در ژانویه 2020 در چند کشور آفریقایی فاش شد –از جمله توطئه خنثی شده ترور سفیر آمریکا در آفریقای جنوبی- توجه شود. در سال گذشته چندین طرح کشف شد که در آن ایران بدنبال آسیب رساندن به منافع آمریکا و اسرائیل در افریقا یا استفاده از حضور خود در این قاره برای عضوگیری گروههای شبه نظامی بود

دولت بایدن به منظور حفاظت از متحدان خود در آفریقا و حفظ منافع خود در این قاره، نمی تواند تنها بر حضور روبه رشد چین و روسیه تمرکز کند؛ بلکه باید جایگاه ایران را نیز مدنظر بگیرد. بایدن باید با همکاری با کشورهای آفریقایی، در راستای کاهش نفوذ ایران در این قاره و جلوگیری از استفاده تهران از کشورهای آفریقایی برای دستیابی به منافع خود تلاش کند

آفریقا هدف جذابی برای رئیسی است؛ با توجه به نزدیکی روسیه و چین به ایران، آمریکا نمی تواند بدون یک برنامه سنجیده تهران را از آفریقا بیرون براند

منبع: شورای آتلانتیک

مترجم: فاطمه رادمهر

ادعاهای مطرح شده در این مقاله مورد تأیید نبوده و نبأ مسئولیتی در قبال آن ندارد