خاورمیانه غیرقابل سکونت می شود

تابستان امسال چندین کشور خاورمیانه با وضعیتی بغرنج مواجه شدند؛ افزایش شدید دما و خشکسالی در برخی مناطق باعث سوختن جنگلها و گرمای غیرقابل تحمل هوا شد. ماه ژوئن دمای هوای کویت رکورد زد و به 53.2 درجه سانتی گراد رسید؛ عمان و امارات و عربستان نیز دمای بیش از 50 درجه را تجربه کردند. یک ماه بعد دمای هوا در ایران به نزدیکی 51 درجه رسید و دمای عراق نیز 51.5 درجه شد

خبر بد این است که این روند، تازه آغاز پیامدهای حاصل از تغییرات اقلیمی در خاورمیانه می باشد. طبق پیش بینی ها تا سال 2050 دمای هوا در جهان به طور میانگین افزایش 1.5 درجه ای خواهد داشت اما در خاورمیانه هوا 4 درجه گرم تر می شود که دو برابر میانگین جهانی است. به گفته بانک جهانی، مواجهه با پیامدهای حاصل از تغییرات اقلیمی به امری عادی در این منطقه بدل شده و خاورمیانه، سالیانه چهار ماه را با آفتابی سوزان تجربه خواهد کرد. مؤسسه آلمانی ماکس پلانک نیز می گوید بسیاری از شهرهای خاورمیانه ممکن است قبل از اینکه قرن به پایان رسد، غیرقابل سکونت شوند و از آنجا که این منطقه درگیر جنگ های ویرانگر و فرقه گرایی است، به تنهایی آمادگی لازم برای مواجهه با چالش های آب و هوایی را ندارد

از آنجا که خاورمیانه بین کشورهای فقیر و غنی تقسیم شده است، کشورهای فقیر پیش از کشورهای نفت خیز جنوب خلیج فارس به دلیل نبود امکانات اولیه همچون آب و برق، با بی نظمی اجتماعی مواجه می شوند. این کشورها توسط دولت هایی ناکارآمد، خودکامه یا روحانیون اداره می شوند و در حوزه انرژی دارای زیرساخت های فرسوده و نواقص زیادی هستند که این امور مانع از ترویج انرژی های تجدیدپذیر در این کشورها می شود. به گفته کارشناسان، برای کاهش انتشار کربن و حرکت به سمت انرژی های پاک در خاورمیانه، اصلاحات سیاسی و اقتصادی که به تقویت نهادها انجامیده و تجارت آزاد را ترویج دهد، امری ضروری است

انتشار گازهای گلخانه ای در سه دهه گذشته در خاورمیانه بیش از سه برابر شده است. کارشناسان نگران هستند که افزایش شدید دما از یکسو و عدم ارائه خدمات اولیه (آب و برق) از سوی دیگر، موجب افزایش ناامیدی و درماندگی مردم و به تبع ان آشفتگی های اجتماعی شود

به گفته مدیر مؤسسه ماکس پلانک و کارشناس اقلیم خاورمیانه و مدیترانه: «خاورمیانه در انتشار گازهای گلخانه ای از اتحادیه اروپا پیشی گرفته است و خود نیز به شدت تحت تأثیر تغییرات اقلیمی قرار دارد. در چندین شهر خاورمیانه دمای هوا به بیش از 50 درجه سانتی گراد رسیده است. اگر تغییراتی در رویکرد کشورها صورت نگیرد، ممکن است دمای این شهرها به 60 درجه نیز برسد و این امر، مردمی را که به کولر دسترسی ندارند در معرض خطر قرار می دهد»

وسایل سرمایشی در کشورهایی همچون ایران، عراق، لبنان، سوریه و یمن که تحت تحریم و جنگ و اعتراضات گسترده علیه کمبود خدمات اولیه هستند، به کالایی لوکس بدل شده است. ناآرامی های اجتماعی که امروزه در منطقه رخ می دهد، نمونه کوچکی است از آنچه منطقه بدلیل تأثیر تغییرات اقلیمی در آینده شاهد آن خواهد بود

در عراق ماه گذشته گرمای بی سابقه مردم را به خیابان ها کشاند؛ آنان خیابان ها را بستند، تایرها را آتش زدند و نیروگاههای تولید برق را محاصره کردند. بصره علیرغم آنکه بیشترین ذخایر نفت عراق را در خود جای داده است، بیشترین قطعی برق را دارد و لذا در مرکز اعتراضات بوده است. به گفته کارشناسان، بی ثباتی سیاسی عامل اصلی بحران برق عراق می باشد

لبنان هم ماه قبل شاهد سناریویی مشابه بود. لبنانی ها در حال حاضر با مشکلات بی شماری دست و پنجه نرم می کنند و از نخبگان سیاسی خود ناامید شده اند. با کاهش عرضه سوخت، هرج و مرج سراسر کشور را فرا گرفت؛ برخی از مردم به تانکرهای سوخت دستبرد زدند و برخی دیگر نیروگاهها را غارت کردند. از زمان پایان جنگ داخلی لبنان در سال 1990 قطعی روزانه سه ساعته برق در این کشور به امری عادی بدل شده بود؛ اما از سال 2019 و با سقوط اقتصاد، خاموشی ها طولانی تر شد. 12 اوت بانک مرکزی یارانه سوخت را لغو کرد و ژنراتورها از تولید باز ایستادند؛ به این ترتیب کشور در تاریکی فرو رفت و حتی کسانی که در محله های مرفه نشین سکونت داشتند، مجبور شدند گرمای سوزان را تحمل کنند. مطبوعات تقریبا هر روز از درگیری بین مردم در پمپ بنزین ها خبر می دادند و ارتش مجبور شد برای حفظ آرامش و نظم مداخله کند. در یک حادثه، یک تانکر سوخت در جریان توزیع بنزین منفجر گشت و نزدیک 30 نفر کشته شدند

طبقه سیاسی لبنان نه از قدرت دست می کشند و نه اقدام به اصلاح و بازسازی (از جمله در بخش برق) می کنند. به گفته کارشناسان، این کشور پتانسیل عظیمی در استفاده از انرژی های باد و خورشید دارد و استفاده از این پتانسیل، علاوه بر حل مشکل برق، به کاهش انتشار کربن و گرمایش زمین نیز کمک می کند

سال 2017 ایران با دمای 54 درجه رکورد گرم ترین تابستان را شکست. ماه گذشته نیز دمای هوا در برخی مناطق از 50 درجه عبور کرد. در شرایطی که این موج گرما، تقاضا برای برق را افزایش داده، خشکسالی های اخیر باعث کاهش تولید برق در نیروگاههای برق آبی شده است. ماه ژوئیه شهرهای مختلف ایران شاهد اعتراضات گسترده بود و برخی از تظاهرکنندگان علیه بلندپایه ترین مقامات کشور شعار دادند

در استان خوزستان مردم در اعتراض به کمبود آب، جاده ها را بستند و تایرها را آتش زدند. طبق گفته ها دست کم سه معترض در تیراندازی نیروهای امنیتی کشته شدند

بین سالهای 2006 تا 2011 وقوع خشکسالی در سوریه، شکاف اقتصادی و اجتماعی بین مناطق روستایی و شهری را عمیق تر کرد و به نظر کارشناسان، یکی از اسباب جنگ داخلی سوریه همین بود. در یمن طولانی شدن جنگ، بحران آب را تشدید کرده است. منابع آب شیرین زیرزمینی یمن به سرعت خشک می شوند. در این کشور سهم سرانه آب فقط 120 مترمکعب است، درحالی که سرانه جهانی آب 7500 مترمکعب می باشد. قبل از جنگ وزارت آب یمن شرایطی برای حفر چاه گذاشته بود؛ اما با شروع جنگ و درگیری، نظارت بر رعایت این شرایط عملا غیرممکن شد. طی یک دهه گذشته منابع آب شیرین این کشور کاهش شدیدی یافته است

یکی از اعضای ارشد مؤسسه بین المللی تحقیقات صلح استکهلم معتقد است همکاری های منطقه ای می تواند بحران آب و انتشار کربن را در منطقه کاهش دهد: «مهمترین نکته در مورد همکاری های منطقه ای، توافق بر سر استفاده و مدیریت منابع آب مشترک است. توافقنامه های دوجانبه اندکی در موضوع آب بین کشورهای منطقه وجود دارد. چند سال پیش شورایی که با حضور وزیران آب کشورهای اتحادیه عرب برگزار شد، یک کنوانسیون منطقه ای در خصوص منابع آبی مشترک تهیه کرد که هیچگاه به تصویب نرسید»

ولی متأسفانه منطقه به جای اینکه شاهد همکاری کشورها در مورد استفاده از منابع مشترک باشد، دستخوش جنگ است. درگیری، بی ثباتی و تحریم بر توان این کشورها برای مواجهه با پیامدهای تغییرات اقلیمی تأثیر گذاشته و جلوی سرمایه گذاری و برنامه ریزی بلندمدت برای سازگاری بهتر با شرایط را گرفته است، جنگ به آوارگی و تشدید فقر دامن زده است و در نتیجه خاورمیانه را در برابر تغییرات اقلیمی آسیب پذیر تر ساخته است»

ارتباط بین تغییرات اقلیمی و بروز انقلاب های بهار عربی، بحث روز است؛ اما در ارتباط بین ضعف مدیریت و مدیریت بد محیط زیست با افزایش شهرنشینی و بروز ناآرامی در جوامعی که از آب و برق و سایر امکانات رفاهی برخوردار نیستند، شکی نمی باشد. در شرایطی که تغییرات اقلیمی روز به روز بدتر می شود، اگر شیوه حکمرانی و اداره کشور به همین شکل بماند، چه خواهد شد؟ به گفته مدیر مؤسسه ماکس پلانک: «تغییرات اقلیمی و پیامدهای ناشی از آن، درگیری ها و ناآرامی های منطقه را تشدید کرده و انگیزه بیشتری برای مهاجرت ایجاد می کند»

*منبع: فارین پالیسی

مترجم: فاطمه رادمهر