شکاف آموزشی بین دختران و پسران در جهان عرب

محمد اعتراف می‌کند که در نوجوانی اشتیاقی برای درس و مدرسه نداشت و خیلی از اوقات در کلاس چرت می‌زد. هنگامی که 17 سال داشت معلمان ترتیبی دادند تا او یک روز در هفته را در کلاس‌های (آموزش یدی) بگذراند. این کلاس‌ها برای پسرانی برگزار می‌شود که اشتیاقی به درس خواندن ندارند و هدف از برگزاری آن بالا بردن جاه‌طلبی و افزایش علاقه پسران به درس‌های عملی است

آموزش یدی پروژه‌ای است که در رأس‌الخیمه برگزار شده و هدف آن کاهش میزان شمار دانش‌آموزان ترک تحصیل کرده است. اما مشکل بی‌علاقگی پسران و ترک تحصیل آنان مشکلی منطقه‌ای است. در سراسر جهان عرب دانش‌آموزان دختر علیرغم اینکه نسبت به پسران کمتر هستند، عملکرد بسیار بهتری در مقایسه با پسران دارند؛ به نحوی که این فاصله کیفی در هیچ‌کجای جهان به اندازه منطقه خاورمیانه نیست. نمرات بد پسران در مدرسه و بی‌علاقگی آنها به آموزش، ضربه بزرگی به اقتصاد جهان عرب وارد می‌کند و در عین حال به ادامه ظلم و سرکوب زنان می‌انجامد. به این ترتیب که این پسران درس نخوانده فردا روزی که به مردانی جوان بدل می‌شوند، برای خود امنیت شغلی نمی‌بینند و احساس می‌کنند که معیشت‌شان به بیکار نگه داشتن زنانی که تحصیلات بهتری نسبت به آنها دارند وابسته است. طبق تحقیقات مردانی که تحصیلات متوسط خود را به پایان نرسانده‌اند، بیشتر از دیگران همسران خود را مورد آزار قرار می‌دهند

به گفته بانک جهانی دو سوم پسران ده ساله در خاورمیانه و شمال آفریقا نمی‌توانند یک داستان ساده را بخوانند. بر اساس آزمون‌های بین‌المللی که سال 2019 از کودکان 12 ساله در 40 کشور مختلف گرفته شد، دیده شد که نظام‌های آموزشی کشورهای عربی در جهان، بیشترین شکاف جنسیتی را در علم و دانش دارند و در همه آزمون‌های برگزار شده، پسران نمرات بدتری از دختران گرفتند. دختران عرب در آزمون‌هایی که از نوجوانان 15 ساله هر سه سال یکبار توسط OECD برگزار می‌شود، همیشه عملکرد بهتری دارند. در کشورهای قطر، اردن و امارات فاصله سطح علمی دانش‌آموزان دختر و پسر، به اندازه یک سالِ تحصیلی است

یکی از دلایل این شکاف علمی را می‌توان تفکیک جنسیتی در مدارس دانست. در کشورهای حاشیه خلیج فارس که بیشترین شکاف علمی بین دختران و پسران دیده می‌شود، مدارس پسرانه در مقایسه با مدارس دخترانه کیفیت پایین‌تری دارد زیرا استخدام معلمان مرد دشوار است. به گفته یک مقام سعودی، شغل معلمی در مدارس دخترانه می‌تواند ده متقاضی داشته باشد اما همین شغل در مدارس پسرانه نهایت سه تا چهار متقاضی دارد. در امارات روی شش مرد که برای شغل معلمی آموزش می‌دیدند، مطالعه‌ای انجام شد که نشان می‌داد چهار نفر از آنها علاقه‌ای به اشتغال در مدرسه ندارند و تنها دو نفر از آنها دوست دارند با کودکان کار کنند. مردان حاشیه خلیج فارس معمولا با کار در ارتش یا پلیس، می‌توانند درآمد و موقعیت بهتری کسب کنند؛ بنابراین بسیاری از مدارس متکی به معلمانی هستند که از کشورهای عربِ فقیرتر مهاجرت کرده‌اند

عامل دیگر در بی‌علاقگی کودکان پسر به تحصیل، مشکل قلدری و آزار دیدن توسط دانش‌آموزان بزرگتر و قوی‌تر است. قلدری سبب پایین آمدن نمرات شده و میزان ترک تحصیل کردگان را افزایش می‌دهد. یک نظرسنجی که توسط یونسکو انجام شده، نشان می‌دهد که بیش از 40% از نوجوانان در خاورمیانه و شمال آفریقا حداقل یکبار در ماه مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند؛ درحالی که این رقم در آمریکای شمالی 32% و در اروپا 25% است. در سطح جهان دختران و پسران به یک میزان مورد قلدری قرار می‌گیرند، اما در خاورمیانه میزان آزار و اذیت دختران کمتر از پسران است

به گفته ناتاشا ریج محقق اندیشکده اماراتی القاسمی، پسران دلیلی برای سخت‌کوشی نمی‌بینند. در کشورهای ثروتمند حاشیه خلیج فارس مردان به هر حال سهمی از فروش نفت می‌برند و هرچقدر هم که در زمان تحصیل نمرات بدی کسب کرده باشند، امید دارند که در بخش دولتی مشغول به کار شوند. اما فایده تحصیل و سخت‌کوشی برای دختران روشن‌تر است؛ آموزش از معدود راه‌هایی است که به آنها امکان می‌دهد تا دیگر وابسته به شوهر و پدر خود نباشند

والدین نیز در ایجاد این شکاف نقش دارند. محمد می‌گوید که در شب‌های مدرسه، او اغلب با دوستانش تا دیروقت بیرون بود؛ درحالی‌که والدینش دختران را در خانه نگه می‌داشتند و اینگونه خواهرانش زمان بیشتری را صرف مطالعه می‌کردند. یکی از وظایف والدین سوق دادن فرزندان به سمت کتاب خوانی است اما طبق تحقیقات انجام شده، والدین عرب کمتر برای فرزندانشان کتاب می‌خوانند و میزان کتاب خواندن آنها برای دختران بیشتر از پسران است

پیش دبستانی می‌تواند تا حدودی به رفع این تفاوت‌ها کمک کند اما کمتر از یک سوم کودکان خاورمیانه و شمال آفریقا به پیش دبستانی می‌روند که این میزان تقریبا نصف میانگین جهانی است

همچنین زنان با وجود داشتن نمرات بهتر در مدرسه، تا حد زیادی از اشتغال محروم هستند. در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا تنها حدود یک پنجم زنان کار می‌کنند

در برخی از کشورهای عربی اصلاحاتی در دست انجام است. سال 2019 دولت عربستان به زنان اجازه داد که تا کلاس سوم ابتدایی به پسران آموزش دهند. امروزه 45% از پسران، معلمان زن دارند. سال 2018 امارات شروع به برگزاری کلاس‌های مختلط در مدارس ابتدایی کرد. پروژه آموزش یدی نیز یکی دیگر از طرح‌هایی است که با هدف کاهش شکاف آموزشی بین پسران و دختران در برخی از کشورها انجام می‌شود

*منبع: اکونومیست

مترجم: فاطمه رادمهر